اَهلِی سُنَّتنِی تُورت مَذهَبِینِی وَ اِمامِی جَعفَر شِیعَه لَرِینِینگ مَذهَبِینِی دِیوان قِیلِینِیش تَرِیخِی
حالد هُورامِی
مُسُلمانلَر اِسلامِی حُکوُمَتنِی وَ اوُنِی کِیتِیدَن اوُلِی الاَمر شُوراسِینِی،واحِد اوُمَّتنِی وَ واحِد اِجماعنِی قوُلدَن بای بِیریشگچ،یِیل لَر اوُتِیشِی دَوامِیدَه اوُزلَرِینِی سَوالَّرِینِی عالِملَردَن سُورَب جَوابِینِی آلِیب یُورِیشگن. شوُ آرَدَه بِیر گوُرُوه کَتَّه کِیشِیلَر یامان،پَستکَش اوُلامالَرنِی حَطَرِی وُجُودگه کِیلگنلِیگِی بائِث اوُزلَرِینِی نَظَرِیدَه قَبُول قِیلِینگن نَرسَه لَرنِی مَجمُوعَه سِینِی جَملَب اِرایَه بِیرِیشگه قَرار قِیلِیشَدِی.
اِمامِی جَعفَر صادِق رحمه الله وَ اوُ کِیشِینِی آتَه لَرِی (علیه السلام) یَشَگن عَصر،فِقه پِیشوالَرِینِی وَ فِقهِی مَذهَبلَرنِی شَکل لَنِیش عَصرِی بُولگن، اِمامِی جَعفَرنِی زَمانِیدَه یاکِی اوُندَن آزگِینَه آلدِینراق باشلَنگن وَ اوُ کِیشِینِی زَمانِیدَن کِییِنراق توُگَگَن. اِمامِی جَعفَر صادِق بِیلَن بُو مُهِم اِیشنِی بِیرِینچِیلَردَن بُولِیب باشلَگن کِیشِی، زَیدِیلَرنِی پِیشواسِی اِمامِی زَید اِبن عَلِی رحمه الله بُولگن، مَنَه شُو دَورلَردَه حَنَفِی مَذهَبِینِی اَساسچِیسِی اِمامِی اَبُو حَنِیفَه رحمه الله و مالِکِی مَذهَبِینِی اَساسچِیسِی اِمامِی مالِک رحمه الله اوُزلَرِینِینگ فِقهِی کوُز- قَرَشلَرِینِی دِیوان قِیلِیشگن.
اِمامِی جَعفَر صادِقنِی زَمانِیدَن بِیر آز کِییِنراق اِمامِی شافِعِی وَ اِمامِی اَحمَد اِبنِ حَنبَل اوُزلَرِینِی مَذهَبلَرِینِی اَساسِینِی قوُرِیشگن، مَنَه بُو اِیکِّی اِمامدَن سُونگ تُورلِی- هِیل دَلِیل لَرگه کوُرَه فِقهِی مُستَقِل مَذهَبلَرنِی دِیوان قِیلِینِیشِی نِهایَه سِیگه یِیتگن. مَنَه بُو دَوردَگِی فَضانِی تِیکشِیرِیب چِیقِیب شُونِی اَیتسَه بُولَدِیکِی، بَرچَه فِقهِی مَذهَبلَرنِی بِیر زَماندَه دِیوان قِیلِینِیشِی اوُشَه زَمانِّی طَبِیعَتِیگه مُناسِب رَوِیشدَه بُولگن اِیدِی.
شُو بِیلَن بِیرگه اِمامِی جَعفَر صادِق،شُونِینگدِیک زَید، اَبُو حَنِیفَه، مالِک،شافِعِی وَ حَنبَل اوُزلَرِیگه اِیرگشگن کِیشِیلَرنِی اوُرتَسِیدَه شُوندَی قَناعَتنِی وُجُودگه کِیلتِیرِیشگن اِیدِیکِی، اوُلَردَن کِییِنگِی دَورلَردَه هَم باشقَه پِیشوالَرگه اِحتِیاج بُولگنِی یُوق.
دَرحَقِیقَت اِمامِی جَعفَر صادق اوُزِینِی عَصرِیدَگِی کِیشِیلَرنِی اِمامِی زَمانِی صِیفَتِیدَه، آته سِیدَن وَ باباسِیدَن وَ بِیر نِیچَه اِمامدَن اوُزِیگه یِیتِیب کِیلگن نَظَرلَرنِی جَملَگن وَ اوُشَه کوُنِّی وَضِیعَتِیگه هَمدَه جَمِیعَتگه حاکِم فِقهگه مُناسِب رَوِیشدَگِی اوُزِینِی نَظَرِینِی هَم اِرایَه بِیرگن اِیدِی. اوُ کِیشِینِینگ کِیتِیدَن هَم شَرائِطگه اِیگه بُولگن فَقِیه شَخص مَنَه بُو مَذهَبنِی تَشکِیل قِیلگن سکلِیتِی وَ اوُصُولَّرِیگه سُیَنگن حالدَه اِمامِی زَمانِّی اوُرِینباسَرِی بُولِیب، جَمِیعَتدَگِی مَوجُود وَضِیعیَتگه مُناسِب رَوِیشدَه اِجتِهاد قِیلسَه وَ رَهبَرِیَتنِی باشقَرسَه بُولَر اِیدِی.
مَنهَ بُوندَن شُونِی حُلاصَه قِیلَمِیزکِی، اِمامِی جعفر صادق حاص بِیر جَرَیان بُویِیچَه ثابِت فِقهنِی اِرایَه قِیلَه آلگن وَ اوُزِیدَن آلدِینگِی اِماملَرنِی نَظَرلَرِینِی هَمدَه اوُزِیدَن کِییِنگِی اِماملَرنِی اِیشانچلَرِینِی هَم یِیتکَزِیب بِیرگن کِیشِی حِسابلَنَدِی. چُونکِی بِیز اوُ کِیشِیدَن سُونگ اِمامِ مُوسَی کاضِمنِی یا اِمام رِضانِی یا حَسَن عَسکَرِینِی مَذهَبِی دِیگن نَرسَه نِی کوُرمَگنمِیز؛ بَلکِی بُو اِماملَر مَنَه شُو مَذهَبنِی اِیچِیدَه “مَوجُود وَضِیعیَتگه” مُناسِب رَوِیشدَه اوُزلَرِینِی اِجتِهادلَرِینِی اِرایَه بِیرِیشگن وَ وَفاتلَرِیدَن سُونگ اوُلَرنِی اِجتِهادلَرِیدَن فایدَلَنِیش مُدَّتِی هَم نِهایَه سِیگه یِیتگن.
کَلِینِی حَسَن عَسکَرِی بِیلن تَهمِیناً یَقِین زَماندَه بِیر مِینطَقَه دَه (بَغداد وَ سَمراء) یَشَب اوُتگن، اَمَّا “کافِی” ناملِی کِتابِیدَه (بُو کِتاب یِیتِّی جِلد دَن عِبارَت بُولِیب، اوُنِی کَتَّه قِسمِی اِمامِی جَعفَر صادِقگه نِسبَتلَنگن) حَسَن عَسکَرِیدَن بِیر نِیچَه رِوایَتنِی نَقل قِیلگن حالاص. اوُ کِتابدَه دِیَرلِی اِمام جَعفَر صادِقنِی سُوزلَرِی وَ رِوایَتلَرِینِی نَقل قِیلِیب اُوتگن، بُولِیب هَم کَلِینِی بِیلَن اِمام یَشَب اوُتگن زَمان وَ مَکانِّی اوُرتَسِیدَه جُودَه کَتَّه فاصِیلَه بُولگن، بِیز بُوندَن اِمام جَعفَر صادِقنِی عَمَلگه آشِیرگن اِیشنِی اَهَمِیَّتِینِی قَندَی دَرَجَه دَه اِیکَنِینِی توُشُونِیب آلسَک بُولَدِی.
اَگر اوُلَرنِی اوُرتَسِیدَگِی زَمانِّی حِسابلَیدِیگن بُولسَک، اوُرتَدَه 200 یِیل فَرق بار. مَکان جِهَتِیدَن هَم اِمام جَعفَر مَدِینَه دَه یَشَگن بُولسَه کَلِینِی بَغداددَه یَشَب اوُتگن. کَلِینِی هَم زَمان وَ مَکان جِهَتِیدَن اوُزِیگه یَقِینراق بُولگن کِیشِینِی قوُیِیب، زَمان وَ مَکاندَه اوُزاقراق بُولگن کِیشِیگه کوُپراق اَهَمِیَت بِیرگن.
اِمامِی جَعفَر صادِق اوُزِیدَن آلدِینگِی وَ کِییِنگِی اِماملَرنِی مَذهَبِیدَگِی سکلِیتنِی بَیان قِیلِیب بِیرگن بُولِیب،اُوصُولَّرنِی تَطبِیق قِیلِیش شِیوَه سِی بُویِیچَه تَجرِیبَه کَسب قِیلِیش بارَسِیدَه کِییِنگِی اِماملَرگه اِحتِیاج پَیدا بُولَر اِیدِی. شُو سَبَبلِی هَم اِمامِی کَلِینِیگه اوُحشَگنلَر مَذهَبنِی عُمُومِی اوُصُولَّرِی بُویِیچَه اَکثَراً اِمامِی جَعفَر صادِقدَن رِوایَت قِیلِیشگن. بُو یِیردَه مَوجُود وَضِیعیَتنِی دَرک قِیلِیش وَ اوُصُولَّرنِی تَطبِیق قِیلِیش بارَسِیدَگِی یَنگِی کوُنِّی مَسَلَه لَرِیدَن تَشقَرِی، باشقَه نَرسَه لَردَه اِمامِی جَعفر صادِقنِی فِقهِیگه تابِع بُولِیشگن؛ چُونکِی بُو اِماملَرنِی بَرچَه سِی یَگانَه فِقهگه پایبَند اِیدِیلَر.
بُو یِیردَه شُونِی اَیتِیب اوُتِیش لازِم بُولَدِیکِی، اَگر مَنَه بُو عَصردَن آلدِین مُسُلمانلَرنِی اوُرتَسِیدَه فِقهنِی دِیوان قِیلِینِیشِی رائِج بُولگندَه، اِمامِی عَلِی ابن طالبنِی فِقهِی سَقلَنِیب قالگن بُولَردِی، بُونِی نَتِیجَه سِیدَه اِمامِی جَعفَر صادِق تامانِیدَن فِقهنِی دِیوان قِیلِینِیشِیگه هَم اِحتِیاج قالمَگن بُولَردِی. اِمامِی جَعفَر صادِقنِی اوُزِیگه هَم فَقَطگِینَه تَطبِیق قِیلِیش شِیوَه سِی بُویِیچَه مُراجَعَت قِیلِینَردِی.
قُویِیدَگِی مَسَلَه نِی هَم یارِیتِیب اوُتِیشنِی لازِم ،دِیب بِیلَمِیز، مَنَه شُو عَصردَن باشقه عَصرلَردَه یا اِمامِی جَعفَر صادِقنِی باباسِی عَلِی ابن حُسَینِّی زَمانِیدَه هَم،مَنَه شُو سَطحدَه گِی فِقهِی نَظَرلَرنِی دِیوان قِیلِینگنِینِی کوُرمَگنمِیز. مَنَه بُو دَور اوُتِیب کِیتگندَن سُونگ هَم مُسُلمانلَر یَنگِی مَذهَبلَرنِی کوُپَیِیب کِیتِیشِینِی آلدِینِی آلِیب، یَگانَه اوُلِی الاَمر شُوراسِیگه قَیتَدِیگن زَمان کِیلگوُنِیچَه اَنَه اوُشَه مَذهَبنِی اَساسِیدَه توُرِیشگه حَرَکَت قِیلِیشگن. بُولمَسَم (نَوَوِیگه اوُحشَش شافِعِی مَذهَبِیدَگِی) اوُزلَرِیدَگِی یَنگِی نَظَرلَرِی وُجُودگه کِیلگنِیگه،حَتَّی اوُشَه دِیاردَگِی مُسُلمانلَرنِی اوُرتَسِیدَه رائِج بُولگن مَذهَبگه مُخالِف نَظَرلَر تاپِیلِیشِیگه قَرَمَسدَن، اوُزلَرِینِی نَظَرلَرِینِی بَیان قِیلِیش بِیلَن بِیرگه اَنَه اوُشَه اَصلِی مَذهَبدَه مُستَحکَم توُرِیشگن.