مُقَدّمات دَرسلَرِی/ بِیرِینچِی دَرس: دِین نِیمَه؟ سِکوُلارِیستلَر بِیزلَردَن قَیسِی دِیننِی هاحلَه شَه دِی؟
(8-قیسم)
- شَرع، قانوُن، دَستُور، آدابُو رَسم- رُسُوم. بِیر سُوز بِیلَن اَیتگندَه “قانوُن وَ دَستُور” مَعناسِیدَه دِیر. ما زالَ ذلک دینی یعنی بو ایش رسم و مینی عادتیم بولگن ایدی. دانَ، بو سوزنی بیر شخص یحشی یا یامان ایشگه عادتلنگن پیتیده ایتیله دی. ینه بیر اورینده کیلتیریلیشیچه: کانت قُرَیشُ ومَنْ دانَ بِدِینِهم. یعنی قریش واولرنی یولی و رویشیگه، عادتیگه کوره بولگن کیشیلر. شونینگدیک باشقه بیر جایده کیلتیریلیشیچه: أنه علیه السلام کان علی دین قومه. یَعنِی: پَیغَمبَرِیمِیز صلی الله عَلَیهِ وَسَلَّم بَعثَتدَن آلدِین نِکاه، طَلاق، مِعراث وَ شوُنگه اوُحشَش اِجتِمائِی، مَدَنِی اِیشلَر بُویِیچَه) اوُزِینِی قَومِیدَگِی حُدُودلَرگه، قانوُنلَرگه، قائِدَه لَرگه، تابِع بوُلگن اِیدِیلَر.
- اِطاعَت، بَندَه لِیک، حِذمَت قِیلِیش، بوتونلی بیر کیشینی ایختیاریده بولیش، بویروقگه بویینسینیش، ذللتنی قبول قیلیش، قدرتنی و خاص کیشینی حکمرانلیگینی برابریده حضوع قیلیشلیک و بِیر سوُز بِیلَن اَیتگندَه “اِطاعَت قِیلِیش، بُویسِینِیش”.
خَوارِج حَدِیثِیدَه کِیلتِیرِیلِیشِیچَه، پَیغَمبَرِیمِیز صلی الله علیه وسلم مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: «یَمْرُقُونَ مِنْ الدِّینِ کَمَا یَمْرُقُ السَّهْمُ مِنْ الرَّمِیَّةِ» یَعنِی: حوُدِّی اوُق کَماندَن چِیقِیب کِیتگندِیک خَوارِجلَر هَم دِیندَن چِیقِیب کِیتِیشدِی. لِیکِن بُو یِیردَه حَدِیثدَه اَیتِیلَیاتگن مَعنا خَوارِجلَرنِینگ دِیندَن بُوتوُنلَی چِیقِیب کِیتِیشلَرِی وَ کافِر بُولِیشلَرِی حَقِیدَه اِیمَس؛ چُونکِی عَلِی اِبنِ اَبِی طالِب رَضِیَ الله عَنهُ دَن سُورَلَدِیکِی: خَوارِجلَر کافِر بُولِیشدِیمِی؟ اوُنِی جَوابِیگه اَیتَدِیلَرکِی: اوُلَر کُفردَن قاچِیشدِی. شوُندَه خَوارِجلَر مُنافِق بوُلِیشدِیمِی؟- دِیب سُورَشدِی. اوُ کِیشِی اَیتدِیلَرکِی: مُنافِقلَر خُدانِی جوُدَه کَم اِیسلَشَدِی، خَوارِج اِیرتَیُو- کِیچ خُدانِی ذِکرِی بِیلَن مَشغوُلدِیرلَر. عَلِی اِبنِ اَبِی طالِب رَضِیَ الله عَنهُ مَرحَمَت قِیلگن سُوزلَرِیدَن مَعلوُم بُولَدِیکِی، “دِین” کَلِیمَه سِیدَن مَقصَد، حَق یُولدَگِی اِمامگه اِطاعَت قِیلِیش وَ اوُنگه بُویسِینِیشدِیر.
- الَش، مُکافات بِیرِیش، حُکم چِیقَرِیش، حِساب- کِتاب قِیلِیش.
جَز عَرَبلَرنِی مَثَللَرِیدَه کِیلَدِیکِی: کما تُدینُ تُدانُ. یَعنِی: سِین آدَملَرگه قَندَی رَفتار قِیلَدِیگن بوُلسَنگ، اَنَه اوُشَه شَکلدَه سِینگه هَم رَفتار قِیلِیشَدِی……یاکی الله تعالی مرحمت قیله دیکی:
مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ (فاتحه/4) حساب – کتاب،جزالش و مکافات بیریش کونینی مالیکیدور.
(دوامی بار……)