سَوال: سِیزنِی اُمَوِی،عَبّاسِی،عُثمانِی عَسکَرلَردَن نِیمَه فَرقِینگِیز بار؟ نِیمَه اوُچُون عَلِینِی مُعاوِیَه دَن اَفضَل کوُرِیشگه حَرَکَت قِیلَسِیز؟
جَواب: مُعاوِیَه وَ اوُنِی عَسکَرلَرِی صَحِیح “سُنَّت” وَ “خلافة علی منهاج النبوّة” ناملِی ساغلام طَعامنِی مَوجُود بُولگنِیگه قَرَمَسدَن، آگاه بُولگن حالدَه، قَصددَن وَ اوُزلَرِینِی اِختِیارلَرِی بِیلَن “بِدعَت” وَ زَهَرلَنگن طَعام بُولمِیش شاهِیگرلِیکنِی، اِسلامِی مَجبُورِی حُکوُمَتنِی تَنلَشدِی. اَمّا اَمِیراَلمُؤمِنِین حَسَن اِبن عَلِی رَضِیَ الله عَنهُ اَنَه اوُشَنچَه صَحابَه لَر بِیلَن بِیرگه مَجبُورِی حالَتدَه ناچار بُولگنلِیکلَرِی بائِث ضَرُورَت اوُچُون مَنَه بُو کَتتَه بِدعَتگه تَن بِیرِیشدِی وَ اِسلامِی مَجبُورِی بَدَل حُکوُمَتگه صَبر- طاقَت قِیلِیشدِی. حاضِرگِی پَیتدَه بِیزلَر هَم “خِلافَة علی منهاج النبوّة” گه اِیگه اِیمَسمِیز، اوُنِی یَنَه یَنگِیدَن قوُلگه کِیرِیتِیش اوُچُون حَرَکَت قِیلَمِیز، حاضِرگِی مَنَه بُو اوُتکِینچِی مَرحَلَه دَه ناچار حالده ضَرُورَت سَبَبلِی مَنَه بُو بِدعَتگه تَن بِیرگنمِیز، شوُندَی بُولگچ بِیزلَر بِیلَن اوُلَرنِی آرَسِیدَه جُودَه کوُپ فَرق بار، اوُلَر بِدعَتنِی وُجُودگه کِیلتِیرُوچِیلَر وَ اوُنِی حامِیلَرِی بُولِیشگن، بِیزلَر اِیسَه حاضِر بُو بِدعَت بِیلَن مُبارَزَه قِیلیَپمِیز وَ بُو بِدعَتنِی یَنگِیدَن “خِلافة علی منهاج النبوّة” سُنَّتِیگه اَیلَنتِیرِیش یُولِیدَه الله نِی عِذنِی بِیلَن حَرَکَت قِیلیَپمِیز.
اِیندِی اَبُو بَکر یا عُمَر یا عَلِی اَفضَلراق اِیکَنِی یاکِی اوُلَرنِی مُعاوِیَه نِی بَرابَرِیدَگِی جایگاهِی قَندَی؟- بُولِیشِی مَسَلَه سِیگه کِیلسَک، اَهلِی سُنَّتنِی نَزدِیدَه بُو مَسَلَه اَنِیق وَ رَوشَندِیر؛ شوُندَی بُولسَه هَم بُو مَسَلَه بِیزلَرنِی بُوگوُنگِی کوُندَگِی مُعَمّالَرِیمِیزگه کِیرمَیدِی. بُو کِیشِیلَرنِی بَرچَه سِی وَفات تاپِیب کِیتِیشگن، اوُلَرنِی حُکوُمَتِی وَ خِلافَتِی هَم تَمام بُولگن وَ اوُلَرنِی قوُللَرِی بُوگوُنگِی کوُندَگِی دُنیایِیمِیزدَن اوُزِیلگن، شوُنِینگ اوُچُون هَم مَوجُود وَضِیعَتنِی اِدارَه قِیلِیشگه هِیچ قَندَی تَأثِیرِی یُوق. بِیزلَر بُوگوُنگِی کوُندَگِی شُونچَه مُشکِلاتلَرِیمِیزنِی بِیر چِیتگه سُورِیب قوُیِیب، 13 عَصر آلدِین اوُلِیب کِیتگن وَ الله نِی رَحمَتِیگه کِیتگن کِیشِیلَرنِینگ مُشکِلاتلَرِی بِیلَن مَشغوُل بوُلِیشِیمِیز هَم عَقلگه توُغرِی کِیلمَیدِی.
تِلْکَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا کَسَبَتْ وَلَکُم مَّا کَسَبْتُمْ وَلاَ تُسْأَلُونَ عَمَّا کَانُوا یَعْمَلُونَ (بقره/134)
(هَر قَندَی حالَتدَه هَم، اوُلَر حَقِیدَه بَحث قِیلِیب تارتِیشِیشنِی نِیمَه فایدَه سِی بار؟) اوُلَر بِیر وَقتلَر بِیر قَوم بوُلِیشگن اِیدِی، اِیندِی اِیسَه دُنیادَن اوُتِیب کِیتِیشگن. اوُلَرنِی قوُلگه کِیرِیتگن نَرسَه لَرِی اوُزلَرِی اوُچُون، سِیزلَر هَم قوُلگه کِیرِیتگن نَرسَه لَرِینگِیز اوُزِینگِیز اوُچُوندِیر، اوُلَرنِی قِیلگن اِیشلَرِی اوُچُون سِیزلَرنِی سُوراق- سَوال قِیلِینمَیدِی.
رسول الله صلی الله علیه وسلمنی دَعوَتلَرِینِی اَوَّلگِی یِیللَرِینِی تِیکشِیرِیب چِیقِیلسَه، شوُ نَرسَه نِی توُشُونِیب یِیتَمِیزکِی، اِسلام رِسالَتِی حاضِرگِی اَیتِیلَیاتگن گَپلَردَن کوُرَه بُویُوکراق نَرسَه دِیر.
اِمامِی عَبدُ البر نِهایَتدَه یَحشی بِیر نوُقتَه گه اِیشارَه قِیلِیب اَیتَدِیکِی: “مُسُلمانلَرنِی اوُلامالَرِی شوُ نَرسَه گه اِتِّفاق قِیلِیشگنکِی، الله تَعالی قِیامَت کوُنِی بَندَه لَرِیدَن: مِینِی اِینگ یَحشِی بَندَه لَرِیم قَیسِی؟ یاکِی فَلانچِیگه قَرَگندَه فَلانچِی یَحشِیراقمِی؟- دِیب سوُرَمَیدِی. قَبردَه هَم بُوندَی سَوال بِیرِیلمَیدِی. ( ابن عبدالبر، الاستذكار، ج 14، ص 241)
دَکتار عَلِی وَردِی (شِیعَه لَرنِی مُتَفَکِّر عالِملَرِیدَن اَیتَدِیکِی: “بِیر مَرتَه فارد شِیرکَتِینِی کارخانَه لَرِینِی کوُرِیش اوُچُون دِیترایت شَهرِیگه باردِیم. اوُندَن سُونگ یُولِیمنِی شُو یِیرگه یَقِین بُولگن عَرَب مَحَلَّه لَرِیگه بُورِیب بِیر کِیرِیب اوُتماقچِی بُولدِیم. اَمّا اوُ یِیرگه بارگن پَیتِیمدَه اِمامِی عَلِی بِیلَن عُمَر رَضِیَ الله عَنهُ بارَسِیدَه بُولَیاتگن مُسُلمانلَرنِینگ اوُرتَسِیدَگِی جوُدَه قَتتِیق جَنجَلدَن اَجَبلَندِیم، چُونکِی بوُنِی نَتِیجَه سِیدَه هَمَّه آیاقگه تُورگن وَ کِینَه هَم جُودَه اَوجِیگه چِیقگن اِیدِی.
اَمِیرِکَه لِیک بِیر کِیشِی بِیلَن مَنَه بُو تارتِیشُولَر حَقِیدَه صُحبَتلَشِیب توُرگن اِیدِیک، شُوندَه اوُ اِمامِی عَلِی بِیلَن عُمَر رَضِیَ الله عَنهُ حَقِیدَه سَوال بِیرِیب اَیتدِی: مَنَه بُو اِیککِی کِیشِی بِیزلَرنِی آلدِیمِیزدَگِی ترُومَن وَ دِیُوگه اوُحشَش حُکوَمَتنِی رَئِیسلِیگِی بُویِیچَه رَقابَت قِیلِیشگنمِی؟ مِین اوُنگه اَیتدِیمکِی: عَلِی وَ عُمَر 1300 یِیل آلدِین حِجاز یِیرلَرِیدَه یَشَشگن، حاضِرگِی بوُلَیاتگن جَنجَل هَم بُولَرنِی قَیسِی بِیرِی خِلافَتگه مُناسِبراق بُولگنلِیگِی حَقِیدَه دِیر. بُونِی اِیشِیتگن اَمِیرِکَه لِیک نِهایَتدَه قَتتِیق کوُلدِی، مِین هَم اوُ بِیلَن بِیرگه کوُلدِیم. لِیکِن مِینِی کوُلگِیمدَن یِیغِینِی حِیدِی کِیلِیب توُرَردِی، چُونکِی بِیزلَرنِی اوُستِیمِیزدَن کوُلِیب تُورِیشَرگندِی، حَقِیقَتدَه اِینگ یامان مُصِیبَت اِیدِی. (مهلة العقل البشری، ص 246)
شُوندَی بُولگچ بُو یِیردَگِی هَدَف، خُلَفائِی راشِیدِینلَردَن بُولگن عَلِی وَ حَسَننِی بَغِی اَهلِیدَن بُولگن مُعاوِیَه گه نِسبَتاً اَفضَل بوُلگنِینِی تأکِیدلَش اِیمَس، بَلکِی بُو یِیردَگِی شاهِیگرلِیک، دِیب ناملَنگن کَتتَه “بِدعَت”نِی توُغِیلگنِینِی تِیکشِیرِیب چِیقِیش وَ اوُندَن بُوگونگِی کوُندَه گِی مُسُلمانلَرنِی مُشکِلاتلَرِینِی حَل قِیلِیش یُولِیدَه عِبرَت وَ دَرس آلِیش، هَمدَه قوُلدَن بای بِیرِیلگن “خلافة علی منهاج النبوّة” نِی قَیتَرِیب آلِیب کِیلِیش بُولَدِی.