سَوال: وِلایَتِی فَقِیه نِی اِسلامگه نِیمَه عَلاقَه سِی بار؟ اوُزِیمِیزنِی اَهلِی سُنَّت مَذهَبلَرِیدَه کِیلتِیرِیلگنمِی؟ عُمُوماً اَیتگندَه بِیر شَیخ یا مَولَوِینِی بِیزلَرگه رَهبَر بُولِیشِی ضَروُرمِی؟ (2)
جَواب: 821 قَمَرِی یِیلدَه وَفات قِیلگن قَلقَشَندِی «مآثر الانافه فی معالم الخلاقه» کِتابِیدَه دارُ الاِسلامنِی اِمامِینِی،رَهبَرِینِی شَرطلَرِی بَحثِیدَه اَیتَدِیکِی: اوُنِینچِی اوُرِین: رَهبَرِیَتگه لایِیق بُولِیش اوُچُون اَلبَتَّه کوُندَه لِیک مَسَلَه لَر، فَلاکَتلَر، یَنگِی پَیدا بوُلگن مَسَلَه لَردَه، اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی اَحکاملَردَه اِجتِهاد دَرَجَه سِیگه یِیتگن بوُلِیش کِیرَک، اِجتِهاد حَدِّیدَگِی عِلمگه اِیگه بُولمَیدِیگن رَهبَرگه مُنعَقِد بُولمَیدِی وَ صَحِیح هَم اِیمَس؛ چوُنکِی رَهبَرنِی بُوندَی اِجتِهادگه اِیختِیاجِی بار، اوُنِی اوُزِی بُونگه اِیشلَرنِی اِسلامِی صَحِیح رَوِیش بِیلَن “صِراط المُستَقِیم” یُولِی بُویِیچَه آلِیب بارِیشدَه مُوحتاج بُولَدِی، اوُ مَنَه بُو اِجتِهادنِی آستِیدَه شَرعِی حُدُودلَردَن آگاه بُولَه آلَدِی وَ دارُ الاِسلامدَه مَوجُود اِنسانلَرنِی شَرعِی حُقوُقلَرِینِی هَم بِیرَدِی وَ آدَملَرنِی اوُرتَسِیدَگِی کِیلِیشماوچِیلِیک، اِیختِلافلَرنِی حَل قِیلَدِی، اَگردَه عالِم وَ مُجتَهِد بُولمَسَه مَنَه بُو اِیشلَرگه قادِر بُولمَیدِی. (القلقشندی، أحمد بن علی، مآثر الأناقه: ج1، ص37.)
اَمّا شُونگه قَرَمَسدَن “دارُ الاِسلامنِی” رَهبَرِیَتِی هَم حُودِّی باشقَه اِیشلَرگه اوُحشَش اِضطِرارِی، ضَرُورَت حالَتِیگه دُوچار کِیلِیشِی موُمکِین، مُسُلمانلَرنِی حُکوُمَتدارلِیک اِیشلَرِیدَه مُجتَهِد، مُتَخَصِّص رَهبَرنِی یوُقلِیگِی بائِث، اوُندَن پَستراقدَگِی دَرَجَه گه توُشَدِی وَ قاضِینِی حَدِّیدَه بُولگن شَخصگه تَن بِیرِیلَدِی، اِینگ یامان حالَتدَه اِیسَه مُسُلمانلَر باشباداقچِیلِیکنِی آلدِینِی آلِیش اوُچُون……یِیتَرلِی عِلمگه اِیگه بوُلگن وَ اوُزِینِی اَطرافِیگه نَظَرلَرِیدَن فایدَلَنَه آلَدِیگن اوُلامالَرنِی جَمعلَگن مُسُلمان رَهبَرگه مُراجَعَت قِیلِیشَدِی.
ساغلام،حَلال طَعام (یَعنِی مُجتَهِد وَ فَقِیه رَهبَر) قوُلگه کِیرمَگچ، اِضطِرارِی وَ ضَرُورَت حالَتِیدَه اوُندَن پَستراقدَگِی ساغلام بوُلمَگن یِیمِیشگه (یَعنِی عالِم اَمّا مُقَلِّد بوُلگن رَهبَرگه) دارُ الاِسلامدَگِی “دِین” نِی وَ باشقَه ضَرُورَتلَرنِی، مُسُلمانلَر مَنفَعَتلَرِینِی سَقلَش اوُچُون تَن بِیرِیلَدِی، اَمّا مَنَه بُو مُجتَهِد، فَقِیه رَهبَرنِی یُوقلِیگِیدَن کِیلِیب چِیقگن ضَرُورَت وَ اِضطِرارِی حالَتدِیر، اَگر مُجتَهِد وَ فَقِیه رَهبَر تاپِیلَدِیگن بُولسَه، مَنَه بُو ضَرُورَت اوُرتَدَن کوُتَرِیلَدِی وَ ………اِیندِی حَربِی قُدرَت واسِیطَه سِیدَه قوُرالنِی کوُچِی بِیلَن اوُزلَرِینِی دارُ الاِسلامنِی اوُستِیگه یُوکلَب آلِیشگن حَربِی زوُرَوانلَرنِی مَسَلَه سِی باشقَه نَرسَه، عادِّی حالَتدَه بوُلَدِیمِی یاکِی اِضطِرارِی، ضَرُورَت حالَتِیدَه بُولَدِیمِی بَرچَه اَهلِی سُنَّت اوُلامالَرِی، جَمِیعَتنِی اِدارَه قِیلِیش اوُچُون رَهبَرنِینگ اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرگه نِسبَتاً عالِم، فَقِیه بُولِیشِی کِیرَکلِیگِیگه اِعتِقاد قِیلِیشگن:
- چُونکِی قِیامَت کوُنِیگچَه مُسُلمانلَرنِی وَ دارُ الاِسلامنِی اَساسِی قانوُنِی فَقَطگِینَه بِیتتَه بُولِیب، اوُ هَم بُولسَه اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانُونلَردِیر، مَنَه بُو قانوُنلَردَه اَنِیق تَفَقُّه، بِیلِیمگه اِیگه بوُلمَگن کِیشِی جَمِیعَتدَه اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانُونلَرنِی توُغرِی تَطبِیق قِیلِیش بوُیِیچَه مُؤمِنلَرنِینگ وَکِیلِی بُولَه آلمَیدِی.
- جَمِیعَتنِی رَهبَرِی هَم اوُلِی الاَمر شُوراسِینِی وَ یا اَهلِی حَل وَ عَقدنِی نَظارَتِینِی آستِیدَه بُولگنِیگه قَرَمَسدَن وَ دارُ الاِسلامنِی اِجرائِی اِیشلَرِی بُویِیچَه قَرار قَبُول قِیلَدِیگن اِینگ یوُقارِی مَقام بُولسَه هَم، اَمّا اَگر اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرگه وَ شَرعِی مَنبَعلَرگه نِسبَتاً کامِل فِقه گه، بِیلِیمگه، عِلمگه اِیگه بوُلمَیدِیگن بُولسَه، دارُ الاِسلامنِی “کوُندَه لِیک اِیختِیاجلَرِی” گه وَ تَشقِی وَ اِیچکِی سِیاسَتِیگه کوُرَه “اوُشَه کوُندَگِی مَوجُود وَضِیعَتگه” مُناسِب رَوِیشدَه شَرعِی قَرارلَرنِی شَرعِی مَنبَعلَردَن اِستِخراج قِیلَه آلمَیدِی.
اِسلامِی حُکوُمَت اوُزِیدَگِی توُرلِی- هِیل تَشکِلاتلَرگه اِیگه بوُلگنلِیگِی بائِث، عالِم وَ فَقِیه رَهبَر مَوجُود بُولمَیدِیگن بُولسَه، اوُنِی اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَر اَساسِیدَه شَرعِی یُول بِیلَن اِدارَه قِیلِیشنِی اِمکانِی بُولمَیدِی. اَهلِی سُنَّت مَنَه بُو “دارُ الاِسلامنِی” رَهبَرِیگه مُجتَهِد دِیسَه، شِیعَه لَر فَقِیه، دِییِیشَدِی. یَعنِی بوُ یِیردَه ماهِیَت بِیتتَه بُولِیب اوُرتَدَگِی فَرق اوُلَرنِی اِسملَرِیدَه حالاص. اوُلَرنِی بِیرِی مُجتَهِد وِلایَتِی دِیسَه، باشقَه سِی فَقِیه نِی وِلایَتِی دِییدِی. حوُدِّی اَنگوُر، اوُزُوم، عُزُم، اِستافِیلنِینگ فارس، عَرَب، توُرک، رُوملِیکنِی داستانِیگه اوُحشَیدِی. اوُلَرنِینگ هَمَّه سِی بِیر نَرسَه نِی اَنگلَتَدِی فَقَط اِسملَرِی هَر-هِیل.