چِیتلَب اوُتِیب بُولمَیدِیگن اِسلامِی “اِتِّحاد” جَرَیانِی، بوُگوُنگِی کوُندَگِی تَفَرُّقدَن اِسلامِی “وَحدَت”گه اوُتِیش دَورِیدِیر. ( 1)
( 4 –قیسم)
اَلله گه وَ آخِیرَت کوُنِیگه اِیشانمَیدِیگن، اَلله وَ اوُنِینگ پَیغَمبَرِی حَرام دِیگن نَرسَه نِی حَرام دِیب بِیلمَیدِیگن، حَق (یَعنِی اِسلام) دِینِیگه اِعتِقاد قِیلمَیدِیگن اَهلِی کِتابلَردَن عِبارَت بوُلگن کِیمسَه لَرگه قَرشِی تا اوُلَر خارلَنگن (مَغلوُب) حاللَرِیدَه اوُز قوُللَرِی بِیلَن ( زِمَّه لَرِیدَگِی) سالِیقنِی توُلَمَگوُنلَرِیچَه جَنگ قِیلِینگِیز!
شُوندَی اِیکَن دِققَت قِیلِیشِیمِیز لازِم، مَجُوسِیلَرگه اوُحشَش اَهلِی کِتاب یا شِبهِ اَهلِی کِتابلَرگه رَسُول الله صلی الله علیه وسلم مَرحَمَت قِیلگنلَرِیدِیک اَهلِی کِتابگه قِیلِینگن مُعامَلَه سِیدِیک مُناسَبَتدَه بُولِیشِیمِیز کِیرَک: سُنُّوا بِهِمْ سُنَّةَ أَهْلِ الْكِتَابِ [1] اِمامِی شافِعِینِی اَیتِیشِیچَه رَسُول الله صلی الله علیه وسمل بَحرَیننِی مَجُوسلَرِیدَن جِزیَه آلگنلَر: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ- صلى الله عليه وسلم- أَخَذَ الْجِزْيَةَ مِنْ مَجُوسِ الْبَحْرَيْنِ؛ اوُلَر مُسُلمانلَر بِیلَن پَیمان اِیشِیگِی آرقَلِی مُعامَلَه قِیلِیشنِی باشلَشَدِی، دَرواقِع مُسُلمانلَرنِی اِیچِیگه “وَحدَت” اِیمَس بَلکِی “اِتِّحاد” اِیشِیگِیدَن کِیرِیب کِیلِیشگن.
“اِتِّحاد” اِفتِعال بابِیدَن بوُلگن مَصدَر بُولِیب بِیر نَفَردَن کوُپراقگه دَلالَت قِیلَدِی، اِیندِی مَنَه بُو بِیر نِیچَه نَفَر، عامِل وَ بِیر قَنچَه عامِللَرنِی قَبُول قِیلِیش تَأثِیرِیدَه بِیردَملِیک، یَکدِیللِیکگه تَرغِیب بوُلِیشَدِی. چُونکِی اِفتِعال بابِی مُطاوَعَه وَ تَأثِیر قِیلِیش مَعناسِیدَه کِیلَدِی.
یَعنِی هَم اِیچکِی عامِللَر وَ تَشقِی اِیستَکلَر وَ هَم تَشقِی عامِللَر مَنَه بُو کِیلِیشُوگه وَ “بِیرلَشِیشگه” سَبَب بوُلگن وَ مَنَه بُو مُتَّحِد بوُلِیشگه تَشقِی عامِللَر هَم تَأثِیر قِیلگن. حُوددِی شافِیعِی مَذهَبِیدَگِی صَلاحِ الدِّین اَیُّوبِینِی مِصردَگِی فاطِمِیَه شِیعَه لَرِی بِیلَن توُزگن “اِتِّحادِی”گه اوُحشَش، بُو یِیردَه صَلِیبِی ناملِی تَشقِی عامِل سَبَب بوُلگن اِیدِی. شَیخ حِسامِ الدِّین نَقشبَندِی رَحِمَهُ الله زَمانِیدَگِی اَهلِی سُنَّت کوُردلَرِینِی شِیعَه لَر بِیلَن توُزگن اِتِّحادِیگه هَم تَشقِی عامِل سَبَب بُولگن اِیدِی، یَعنِی سِکوُلار رُوسلَر تَشقِی عامِل صِیفَتِیدَه اِیراننِی کوُردِستانِینِی بِیر قِیسمِینِی اِیشغال قِیلِیب آلَدِی وَ شِیعَه لَر شافِیعِیلَر بِیلَن بِیرگه سَنجَرخان رَحِمَهُ الله نِی فَرمانِی آستِیدَه مُجاهِدَه وَ اِسلام قوُماندانِی فاطِمَه گوُلباخِی رَحِمَهُ الله گه اوُحشَش مُجاهِدلَر بِیلَن مُتَّحِد بوُلِیب سِکوُلار روُسلَرگه قَرشِی جِهاد قِیلِیشَدِی وَ اوُشَه زَماننِی اِینگ کَتتَه سِکوُلار قُدرَتِینِی شافِیعِی وَ جَعفَرِی مُجاهِدلَرِی سَنجَرخان فَرمانِی آستِیدَه اِیراننِی شِمالِیدَگِی پوُلِی مَنجِیلگچَه قوُوِیب تَشلَشَدِی.
مَنَه بُو صُورَتدَه “اِتِّحاد” یَعنِی: توُرلِی – هِیل نوُقطَه لَرگه اِیگه اِیککِی یا بِیر نِیچَه طَرَفنِینگ مَنَه بُو فَرقلَرنِی سَقلَب قالگن حالدَه اوُرتَدَگِی مُشتَرَک جِهَتلَرنِی کوُچَیتِیرِیش بِیلَن، عامِللَردَن تَأثِیرلَنگن حالَتدَه،اوُزلَرِینِی اوُرتَلَرِیدَه کِیلِیشوُگه، اِتِّفاقگه، بِیرلِیککَه، یَکدِیللِیککَه اِیرِیشِیشدِیر.
(دوامی بار….)
[1] أخرجه مالك فى ” الموطأ ” (1/278/42) الشافعى (1182) البيهقى (9/189)