سَوال: بَعضِیلَرنِی فِکرِیچَه بُوگوُنگِی جاهِلِیَت بَعثَت زَمانِیدَگِی جاهِلِیَتدَن کوُرَه یامانراق اِیکَن. شُوندَی بوُلِیشِی موُمکِینمِی؟
جَواب: جاهِلِیَتنِی تَنِیب آلِیش اوُچُون شوُنِی یَحشِی بِیلِیشِیمِیز لازِمکِی، بُو یِیردَه تَجرِیبِی عِلملَرگه یا سَوادگه نِسبَتاً جَهل حَقِیدَه سُوز کِیتَیاتگنِی یُوق، بَلکِی اوُندَگِی مَنضُور اَلله تَعالی نِی شَرِیعَتِیگه قَی دَرَجَه دَه پایبَند بوُلِیش وَ اوُ حَقِیدَه آگاه بُولِیش حَقِیدَه گپ کِیتیَپتِی. مَنَه شوُ آگاه بُولِیش پَیغَمبَرِیمِیز صلی الله علیه وسلّمدِیک عامِی، بِیسَواد کِیشِینِی یاکِی سُمَیَّه، عَمّار، بِلال وَ……اوُحشَش سَوادسِیز کِیشِیلَرنِی عالِمگه وَ اوُزِینِینگ زَمانَه سِیدَه عَرَبلَرنِی اوُرتَسِیدَه دانِشمَند بُولگن اَبُو الحَکَمدِیک کِیمسَه نِی اِیسَه اَبُو جَهلگه اَیلَنتِیرگن اِیدِی.
شُوندَی بُولگچ مُسُلمانلَرنِینگ آرَسِیدَه سِکوُلارِیستلَرنِینگ حاکِمِیَتِی وَ مُسُلمانلَرگه مَجبُورلَب یُوکلَنگن سِکولارِیستلَرنِینگ مَدَنِیَتِی تَأثِیرِیدَه وُجُودگه کِیلگن یاکِی اوُزلَرِینِی اِیختِیارلَرِی بِیلَن مُسُلمانلَر تامانِیدَن قَبُول قِیلِینگن جاهِلِیَتگه نَظَر تَشلَیدِیگن بُولسَک وَ بُو حَقِیدَه فِکرلَسَک، بِیزلَردَگِی جاهِلِیَت بِیلَن اوُستِیمِیزدَه غالِب بوُلِیب توُرگن نامُسُلمانلَرنِینگ جاهِلِیَتِینِی اوُرتَسِیدَه فَرق،فَقَطگِینَه اوُلَرنِی اِسملَرِیدَه، بَعضِی وَقتلَردَه اِیسَه لِباسلَر، تِیللَر، خُرافاتلَردَه کوُرِینَدِی حالاص.ِ
مَنَه بُونگه قوُشِییمچَه رَوِیشدَه اِیختِیارلَرِیدَگِی عِلم وَ تِیهنالاگِیَه،نَظم وَ قُدرَتگه سُویَنگن حالدَه اِلاهِی سُنَّتنِی یوُلِیدَه قَدَم تَشلَشَدِی وَ بِیر پَیتلَر مَنَه بُو رِسالَتنِی بَیراقدارِی بُولگن بِیزدِیک کِیشِیلَرنِی اِیسَه مَنَه بُو حارلِیکگه یِیتکَزِیشدِی.
حَتّی اوُلَر قِیلَیاتگن فَسادلَرنِی قِیلِیش بُویِیچَه هَم بِیزلَر گاهِیدَه اوُلَرنِی حَدِّیگه یِیتَمِیز، گاهِیدَه اِیسَه اوُلَرنِی آرقَدَه قالدِیرِیب کِیتَمِیز، یاکِی بُو فَسادنِی اَنَه اوُشَه شِیوَه بِیلَن یاکِی اوُنِی شِیوَه سِینِی اوُزگَرتِیرِیب مَحَلِّی قِیلِیب آلِیب جِدِّیراق رَوِیش بِیلَن عَمَلگه آشِیرَمِیز. اوُنِی عِلمِی، تِیهنالاگِیَه سِی، اوُنِی اِنسانِی وَ فَنِّی یُوتوُقلَرِیدَن اِیسَه غافِل بوُلِیب قالگنمِیز.
یَعنِی حاضِرگِی پَیتدَه گِیسِی جاهِل اَعرابلَردَگِی نَرسَه لَردَن کوُرَه بَدتَرراقدِیر، چُونکِی اَعرابلَرنِی اوُرتَسِیدَگِی پَستکَشلِیکلَرگه قَرَمَسدَن، 1- عَهدگه وَفا قِیلِیش، 2- عِزَّتِی نَفس وَ کوُچلِی شِجاعَت، قَتتِیق غَیرَت وَ تِیزلِیک بِیلَن مُناسَبَت بِیلدِیرِیشدَن کِیلِیب چِیقَدِیگن سِیتَمنِی قَبُول قِیلِیشدَن باش تارتِیش،3- اِیچگن قَسَملَرِیگه وَفا قِیلِیش، 4- سَخِیلِیک، هِمَّت وَ ……..مَوجُود بُولگن، لِیکِن اَلله نِی یُولِیدَن باشقَه یوُللَردَه قِیلِینگن هَر قَندَی یَحشِیلِیک جاهِلِیَت، دِیب ناملَنَدِی.
حوُپ بوُگوُنگِی کوُندَگِی آدَملَر دِین اَحکاملَرِینِی اِجرا قِیلِینِیشِیگه نِسبَتاً قَرشِیلِیکلَرِی بُویِیچَه قَی دَرَجَه دَه جاهِلِیَتگه اِیگه دِیرلَر، اوُلَرنِی اوُرتَسِیدَه جاهِل اَعرابلَردَه بُولگن، اَیتِیب اوُتِیلگن صِیفَتلَر تاپِیلَدِیمِی، رسول الله صلی الله علیه وسلمنِی زَمانلَرِیدَگِی جاهِل اَعرابلَرنِینگ بُولَردَن اَفضَل اِیکَنِیگه نَظَر بِیرسَه بوُلَدِیمِی؟
بُو یِیردَه اوُلَرنِی مَلامَت قِیلماقچِی اِیمَسمِیز، بَلکِی تَرغِیب قِیلِیش، اوُیغاتِیش، تَخقِیقات آلِیب بارِیش،فِکرلَش وَ اوُزِیمِیزگه قَیتِیش وَ قوُلدَن بای بِیرِیلگن نَرسَه لَرنِی یَنگِیدَن قوُلگه کِیرِیتِیشگه اوُندَماقچِیمِیز.
چُونکِی اِنسان اَخِیر بِیر نَرسَه نِی اَهَمِیَتِینِی، قِیمَتِینِی دَرک قِیلَدِیگن وَ توُشُونَدِیگن بُولسَه، اوُنِی قوُلگه کِیرِیتِیش فِکرِیگه توُشِیب قالَدِی، بُو یِیردَه بِیز سِیزلَرنِی اوُزِینگِیز آلدِین اِیگه بوُلگن عِلم، اوُزِینِی تَنِیش، قَصددَن یاکِی بِیلگن حالدَه مَحرُوم بُولِیب قالِینگن نَرسَه لَرنِی اَهَمِیَتِی حَقِیدَه آگاهلَنتِیرماقچِیمِیز.
بِیزلَر کَمچِیلِیکلَر، اِعتِبارسِیزلِیک، مادِّی جِهَتدَن آرقَدَه قالِیش، اِیچکِی وَ اِجتِمائِی، اِقتِصادِی، سِیاسِی آرقَگه کِیتِیشلَر وَ ……..نِی بِیر مِلَّتنِینگ یا نَجادنِینگ بِیالاگِیک توُزِیلِیشِیدَه دِیمَیمِیز، بَلکِی طاغوُتلَرنِینگ وَ اوُلَرنِینگ اِیچکِی، تَشقِی موُرِیدلَرِینِی تَعلِیماتلَرِی وَ عَقِیدَه لَر، دُنیا قَرَش، مَیُوس قِیلَدِیگن اِیمان، اِجتِمائِی شَرائِطنِی پَستلِیگِی، کِیلَجَک اوُچُون آیدِین بِیر رِیجَه نِی یُوقلِیگِی، حاکِملَرنِینگ اَجرَتِیب مُناسَبَتدَه بُولِیشلَرِیدَن کِیلِیب چِیقگن نَرسَه، دِیب بِیلَمِیز. چُونکِی مَنَه بُوندَی اَسبابلَرنِی مَوجُود بوُلِیشِی هَر قَندَی مِلَّتنِی، نَجادنِی مَنَه بُوندَی وَیرانگر بَلالَرگه گِیرِیفتار بُولِیشِینِی اوُزِی اوُلَردَه کَمچِیلِیکلَر،اِعتِبارسِیزلِیک،سوُستلِیک وَ ……لَرنِی کِیلِیب چِیقِیشِیگه بائِث بوُلَه آلَدِی.