عِلمِی، مُستَنَد نَظَرِی بُویِیچَه اِستِعمار نِیمَه بُولَدِی؟
اِستِعمار لوُغَت جِهَتِیدَن مَدَنِیَتلِی دَولَتلَردَن بِیر گوُرُوهِی آدَملَرنِی اَهالِیسِی یُوق یاکِی آبادانچِیلِیک، مَدَنِیَت جِهَتِیدَن کَم رِواجلَنگن دِیارلَرگه مَنَه بُو دِیارلَرنِی آبادانلَشتِیرِیش اوُچُون مُهاجِرَت قِیلِیشلَرِیگه اَیتِیلَدِی. لِیکِن اِستِعمار سُوزِینِی واقِیعِیَتدَگِی کوُرِینِیشِی اوُنِی لوُغَوِی مَعناسِیدَن فَرق قِیلَدِی، عَمَلدَه قُدرَتلِی جَمِیعَتلَر وَ دَولَتلَرنِینگ باشقَه جَمِیعَتلَر وَ دِیارلَرنِی اوُلَردَن فایدَلَنِیش، بَهرَه آلِیش نِیَتِیدَه باسِیب آلِیشلَرِیگه اَیتِیلَدِی. (مجیدرهنما،مسائل کشورهای آسیایی،آفریقایی،ص۱۵)
“اِستِعمار” (colonialism ) اِصطِلاحِی باشقَه نِی قوُل آستِیدَه بُولِیش وَ اِجتِمائِی بَندَه لِیکگه اِشارَه قِیلَدِی، یَعنِی دَولَت یا مِلَّتنِینگ سِیاسِی، اِقتِصادِی یا مَدَنِیَت جِهَتِیدَن رِواجلَنگن جَمِیعَت یا مِلَّتنِینگ حُکمرانلِیگِی آستِیدَه بُولِیشِیدِیر. بُو اِصطِلاح کوُپراق ضَعِیف طَرَفلَر تامانِیدَن اِیشلَتِیلَدِی، چُونکِی بُونِی واسِیطَه سِیدَه قُدرَتلِی طَرَفلَر تامانِیدَن اوُلَرنِی اِیستَکلَرِیگه قَرشِی آلِیب بارِیلَیاتگن هَر قَندَی اِیشلَرنِی آیدِینلَشتِیرِیشگه حَرَکَت قِیلِیشَدِی. ( جولیوس گولد ، فرهنگ علوم اجتماعی، ص 57.)
سِیاسَت اِقتِصادِی جِهَتدَن یَجشِی رِواجلَنمَگن آدَملَرنِی، دَولَتلَرنِی طَبِیعِی مَنبَعلَرِیدَن فایدَلَنِیشنِی، بَهرَه آلِیشنِی، اوُلَرنِی قوُل قِیلِیشنِی اوُستِیگه وَ اِستِعمارگَر دَولَتنِی سِیاسِی، حَربِی، اِقتِصادِی حُکمرانلِیگِینِی اوُرنَتِیش اوُچُون اوُلَرنِی فَن،اِقتِصاد، مَدَنِیَت جِهَتِیدَن رِواجلَنِیشِیگه مانِعلِیک قِیلِیشنِی اوُستِیگه بِینا قِیلِینگندِیر. یاکِی باشقَه عِبارَه بِیلَن اَیتگندَه، اِستِعمار شوُندَی بِیر جَرَیانکِی بُونِی واسِیطَه سِیدَه بِیر قُدرَتلِی مِلَّت، اوُزِینِی اِقتِصادِی، حَربِی، سِیاسِی، اِجتِمائِی حُکمرانلِیگِینِی ضَعِیف جَمِیعَت یا مِلَّتنِی اوُستِیدَه مَجبُورلَب یُورِیتَدِی. مَنَه بُو جَرَیان جَمِیعَتدَگِی مَحَلِّی اَهالِینِی نابوُد بوُلِیشِیگه یاکِی اوُلَردَن بَهرَه آلِینِیشِیگه سَبَب بوُلِیشِی یاکِی مَنَه بُو جَمِیعَتدَگِی آدَملَرنِینگ بِیر قِیسمِینِی یاردَمِی وَ اِیشتِراکِیدَه بُولِیشِی موُمکِین . ( آقابخشى،فرهنگ علوم سياسى،ص 95)
سَیِّد جَمالِ الدِّین اَسَد آبادِینِی نَظَرِیدَه “اِستِعمار”سُوزِی آبادانلَشتِیرِیشدَن کوُرَه کوُپراق قوُلچِیلِیک، آزاد کِیشِیلَرنِی قوُلگه اَیلَنتِیرِیش، خَراب قِیلِیشگه یَقِیندِیر. (موثقی -،علل وعوامل ضعف وانحطاط مسلمین دراندیشه‌های سیاسی وآرای اصلاحی سیدجمال‌الدین اسدآبادی،ص 94)
اِستِعمار سُوزِینِی مَضمُونِینِی تَشکِیل قِیلگن هِیلمَه- هِیل عامِللَرنِی نَظَرگه آلگن حالدَه، قوُیِیدَگِی تَعرِیفلَر عُمُومِی صُورَتدَه اوُنِی مَعناسِینِی بَیان قِیلَه آلَدِی: “اِستِعمار سِیاسِی وَ اِقتِصادِی بِیر رِیجِیم بُولِیب بِیر دِیار یا مَملَکَتدَه باشقَه بِیر یاکِی بِیر نِیچَه دَولَت تامانِیدَن بَرقَرار قِیلِینَدِی وَ مَنَه بُو یوُل آرقَلِی تَشقِی دَولَت (یاکِی دَولَتلَر) مَنَه بُو مَملَکَتدَه شوُندَی توُزُومنِی اوُرنَتِیشَدِیکِی، آدَملَرنِی راضِیلِیگِیسِیز اوُنِی اوُلَرگه مَجبُورلَب یوُکلَنَدِی، بُوندَن بُولگن اَساسِی مَقصَد تَشقِی مَنفَعَتلَرنِی تَأمِینلَشدِیر.
(مجید رهنما، پیشین،ص۱۶)
مَنَه بُو اَصلِی اِستِعمارگرلَرنِی بِیرِینچِی مَرحَلَه دَگِی بِیلگِیلَرِی، یِوراپَه دَولَتلَرِینِی مَنفَعَتلَرِینِی حِمایَه قِیلِیش اوُچُون قِیلِینَدِیگن زوُرَوانلِیکدِیر، اِیککِینچِی مَرحَلَه دَه مَحَلِّی صَنعَتگرلَرنِی فَلَج قِیلِیش بُولَدِی؛ بُونِی نَتِیجَه سِیدَه یِوراپَه دَولَتلَرِی رِواجلَنَدِی، مِثال طَرِیقَه سِیدَه هِندِستاننِی 18 عَصرنِی اِیککِینچِی یَرمِیدَه برِیطَنِیَه تامانِیدَن اِیگللَب آلِینِیشِیگه اِشارَه قِیلسَه بُولَدِی. (همایون الهی،امپریالیسم وعقب‌ماندگی، ص۱۷)
شُونِینگدِیک اِستِعمار سِیاسِی جِهَتدَن آلِیب قَرَگندَه تَشقِی قُدرَتلِی گوُرُوهنِینگ باشقَه آدَملَر یا مَملَکَتنِی اوُستِیدَه حُکمرانلِیک قِیلِیشِی مَعناسِیدَه دِیر. مَرکسِیستلَر اِستِعمار سُوزِینِی اوُرنِیگه اوُنگه اوَحشَش “اِیمپِیرِیالِیزم” سُوزِیدَن فایدَلَنییشَدِی. حَقِیقَتدَه اِیمپِیرِیالِیزم شوُندَی بِیر حُکوُمَتگه اِیشلَتِیلَدِیکِی، اوُندَه بِیر قُدرَتمَند حاکِم اوُزِینِی یَقِین وَ اوُزاغِیدَگِی جُودَه کوُپ مَملَکَتلَرگه حُکمرانلِیک قِیلَدِی،(اِیمپِیرَتارلَرگه اوُحشَش) لِیکِن کِییِینراق مُستَقِیم یا غَیرِی مُستَقِیم قُدرَتلِی دَولَتلَرنِینگ حاکِمِیَتِیگه اِیمِپیرِیالِیزم نامِی بِیرِیلَدِی. (ولفگانگ،نظريه‌هاي امپرياليسم،صص 12 ـ7)