چِیتلَب اوُتِیب بُولمَیدِیگن اِسلامِی “اِتِّحاد” جَرَیانِی، بوُگوُنگِی کوُندَگِی تَفَرُّقدَن اِسلامِی “وَحدَت”گه اوُتِیش دَورِیدِیر. ( 1)
(مطلبنی کامل متنی)
بِسمِ الله وَالحَمدُلله
اَمّا بَعَد: اَلسَّلامُ عَلَیکُم وَ رَحمُةُ الله وَ بَراکاتُه
رَسُول الله صلی الله علیه وسلم مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: «الوَحدةُ خيرٌ مِن جليسِ السُّوءِ، و الجَليسُ الصالِحُ خيرٌ مِنَ الوَحدةِ»[1] “یامان هَمراهدَن کوُرَه یالغِیزلِیک یَحشِیراقدِیر، صالِح هَمراه اِیسَه یالغِیزلِیکدَن یَحشِیراق.”
یاکِی مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِي الْوَحْدَةِ، ما سار راكبٌ بليلٍ أبدًا [2] یا « مَا سَارَ رَاكِبٌ بِلَيْلٍ وَحْدَهُ»[3] ” اَگر آدَملَر یالغِیز سَفَرگه چِیقِیشنِی خَطَرلَرِینِی بِیلِیشگندَه، هِیچ کِیم کِیچَه سِی یالغِیز سَفَرگه چِیقمَس اِیدِی.”
شُوندَی بُولگچ “وَحدَت” واحِد مَعناسِیدَگِی مَصدَردِیر، یالغِیز وَ یَککَه بُولِیش؛ اِصطِلاحدَه اِیسَه “وَحدَت” اِیککِی یاکِی بِیر نِیچَه اِیش وَ توُرلِی- هِیل طَرَفلَر بُویِیچَه بِیرلَشِیش وَ اِیختِلافلِی بَرچَه اوُرِینلَرنِی پاک قِیلِیشدِیر. اَلله تَعالی مُؤمِنلَرگه قَرَتَه مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعاً وَلاَ تَفَرَّقُواْ وَاذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَاناً (آل عمران/103) وَ بَرچَنگِیز اَلله نِینگ اَرقانِیگه (قُرآنگه) باغلَنِینگِیز وَ بوُلِینمَنگِیز! هَمدَه اَلله نِینگ سِیزلَرگه بِیرگن نِعمَتِینِی اِیسلَنگ: بِیر- بِیرِینگِیزگه دُشمَن بوُلگن پَیتلَرِینگِیزدَه دِیللَرِینگِیزنِی آشنا قِیلِیب قوُیَدِی- یُو، سِیزلَر اوُنِینگ نِعمَتِی سَبَب بِرادَرگه اَیلَندِینگِیز.
رَسُول الله صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّم مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: الْمُؤْمِنُ مَأْلَفَةٌ وَلا خَيْرَ فِيمَنْ لا يَأْلَفُ وَلا يُؤْلَفُ.[4] مُؤمِن کِیشِی مُنِیسدِیر ( اوُلفَت بوُلَدِی) وَ سِیز دوُست بوُلَه آلمَیدِیگن وَ دُوست بُولِینمَیدِیگن کِیشِیدَه یَحشِیلِیک یُوقدِیر.
بوُندَن کِیلِیب چِیقَدِیگن بوُلسَه، مُؤمِنلَرنِی یَکدِیل، بِیردَم قِیلَدِیگن عامِل عَقِیدَه نِعمَتِی وَ اِسلامِی واحِد قانوُنلَر بُولَدِی، اوُ بَرچَه غَیرِی شَرعِی فِکرلَرنِی، سوُزلَرنِی، رَفتارلَرنِی خَذف قِیلِیب قَلبلَرنِی بِیرلَشتِیرَدِی، مُونِیس قِیلَدِی وَ مَنَه بُو واحِد قَلب واحِد دَستوُر وَ واحِد حُکم بِیلَن بَدَننِی باشقَه اَعضالَرِینِی وَ مُؤمِنلَرنِینگ جَمِیعَتِینِی اِجتِمائِی بِیناسِینِی باشقَرَدِی.
شُو سَبَبلِی هَم گاهِیدَه رَسُول الله صلی الله علیه وسلم مُؤمِنلَرنِی واحِد جِسمگه یا واحِد بِیناگه اوُحشَتِیب مَرحَمَت قِیلگنلَرکِی: مَثَلُ الْمُؤْمِنِينَ فِي تَوَادِّهِمْ وَتَرَاحُمِهِمْ وَتَعَاطُفِهِمْ مَثَلُ الْجَسَدِ إِذَا اشْتَكَى مِنْهُ عُضْوٌ تَدَاعَى لَهُ سَائِرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَرِ وَالْحُمَّى [5] مُؤمِنلَرنِی شَفقَتدَگِی ، دُوستلِیکدَگِی، مِهرِبانلِیکدَگِی مِثالِی بِیر تَنَه دَگِی اَعضالَرگه اوُحشَیدِی، اوُلَردَن بِیر اَعضا دَرد تارتسَه باشقَه اَعضالَر هَم بِی قَرار بوُلَدِی وَ حَرارَتِی کوُتَرِیلَدِی وَ اوُزلَرِینِی هَمدَردلِیکلَرِینِی اِظهار قِیلِیشَدِی.
المؤمنونَ (یا در لفظ دیگری: الْمُسْلِمُونَ) كَرَجُلٍ واحِدٍ، إِنِ اشْتَكَى عَيْنُهُ اشْتَكَى كُلُّهُ وَإِنِ اشْتَكَى رَأْسُهُ اشْتَكَى كُلُّهُ.[6] مُسُلمانلَرنِی جَمِیعَتِی یا مُسُلمانلَر بِیر اِنساننِی بَدَنِیگه اوُحشَیدِی، اوُنِی کوُزِی آغرِیگن پَیتِیدَه بُوتُون بَدَن دَرد تارتَدِی وَ باشِی آغرِیگن وَقتِیدَه هَم بُوتوُن بَدَن دَرد تارتَدِی. الْمُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِ كَالْبُنْيَانِ يَشُدُّ بَعْضُهُ بَعْضًا ثُمَّ شَبَّکَ بَینَ اَصابِعِهِ …[7] مُؤمِن کِیشِی باشقَه مُؤمِنگه نِسبَتاً مُستَحکَم بِیر بِینانِی بوُلَکلَرِیگه اوُحشَیدِی، اوُنِی بُولَکلَرِی وَ تُورلِی- هِیل قِیسمَتلَرِی بِیر- بِیرِی آرقَلِی مَحکَم بُولَه آلَدِی وَ اِیککِی قوُللَرِینِی بَرماقلَرِینِی بِیر- بِیرِیگه کِیرگِیزدِیلَر.
رَسُول الله صلی الله علیه وسلم حَتّی نَمازدَگِی صَفگه توُرِیشگه اوُحشَش کِیچکِینَه مَسَلَه لَردَه هَم مُؤمِنلَرنِی آرَسِیدَه قَلبلَرنِی اِیختِلافِیگه بائِث بوُلمَسلِیگِی وَ مَنَه بُو یَگانَه جِسم، یَگانَه بِینا کَسَللِیککَه دُوچار بوُلمَسلِیگِی، یارِیلمَسلِیگِی اوُچُون جُودَه اِیختِیاط بوُلَردِیلَر، اوُ کِیشِی مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: اسْتَوُوا وَلا تَخْتَلِفُو؛ فَتَخْتَلِفَ قُلُوبُكُمْ،[8] تُوغرِی وَ بَرابَر توُرِینگلَر، قِییشَیمَنگلَر بُوندَی حالَتدَه قَلبلَرِینگِیزدَه اِختِلاف وُجُودگه کِیلَدِی، یاکِی مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: أقِيموا صفوفَكم، ثلاثًا، واللهِ لَتُقِيمُنَّ صفوفَكم أو لَيُخالِفَنَّ اللهُ بينَ قلوبِكم[9] صَفلَرِینگِیزدَه توُغرِی توُرِینگلَر، اَلله گه قَسَمکِی صَفلَرِینگِیزنِی توُغرِیلَنگلَر یاکِی بوُلمَسَم اَلله قَلبلَرِینگِیزگه اِختِلاف سالِیب قوُیَه دِی.
مَنَه بُو واحِد قانوُن وَ دَستوُر بِیلَن تَشکِیل بُولگن واحِد اوُمَّتدِیر وَ اوُ اَلله تعالی نِی شَرِیعَتِیگه مُخالِف بُولگن فِکرلَرنِی، دَستوُرلَرنِی،رَفتارلَرنِی بِیر چِیتگه سُورِیب تَشلَگن وَ مَنَه بُو رَوِیش بِیلَن اَلله تَعالی نِی دِینِیدَه، شَرِیعَتِیدَه، قانوُنِیدَه خالِص بوُلگن، «مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ»(بینه/5)؛ بُو یِیردَه اوُمَّت وَ اَلله شِیرِیکنِی قَبُول قِیلمَیدِی: إِنَّ هَٰذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ (انبیاء/92) (اِی اِنسانلَر)، سِیزلَرنِینگ مِللَتِینگِیز- دِینِینگِیز حَقِیقَتدَه بِیر دِیندِیر (یَعنِی اِسلامدِیر)، مِین اِیسَه ( بَرچَنگِیزنِینگ) پَروَردِیگارِینگِیزدِیرمَن. بَس، مِینگه گِینَه عِبادَت قِیلِینگلَر!
شوُندَی اِیکَن « أَلَا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ» (زمر/3) اَلله تَعالی نِی یانِیگه توُرلِی- هِیل اِلاهلَرنِی وُجُودگه کِیلتِیرَیاتگن کِیشِیلَر، اَلله تَعالی نِی عِبادَتلَرِینِی یانِیدَه هِیلمَه – هِیل عِبادَتلَر، قانوُنلَرنِی وُجُودگه کِیلتِیرَیاتگن وَ واحِد اوُمَّتنِی یانِیدَه تَرقاق اوُمَّتلَرنِی وُجُودگه کِیلتِیرَیاتگن کِیشِیلَرنِی جِنایَتِیگه اوُحشَیدِی. واحِد اَلله وَ واحِد اوُمَّت جُودَه کوُپ باشقَه اِیشلَرگه اوُحشَش کوُپ سانلِی بوُلِیشنِی قَبُول قِیلمَیدِی،اَلبَتَّه یَگانَه واحِد بُویِیچَه قالِیشِی کِیرَک. وَإِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ (مؤمنون/ 52) شَک – شُبهَه سِیز (بَرچَنگِیزنِی) مِلَّتِینگِیز ( یَعنِی دِینِینگِیز) بِیر مِللَت ( یَعنِی اِسلامدِیر). مِین اِیسَه سِیزلَرنِینگ پَروَردِیگارِینگِیزدِیرمَن، بَس مِیندَن گِینَه قوُرقِینگِیز!
اِسلامدَه قَلبلَرنِی اِیختِلافِیگه بائِث بوُلَدِیگن عامِل نِیمَه بوُلِیشلِیگِی مُهِم اِیمَس، بَلکِی مَنَه بُوندَی اِیختِلافلَرنِی وُجُودگه کِیلمَسلِیگِی مُهِمدِیر، حَتَّی قُرآن اوُقِیشلِیک سَبَبِی بِیلَن بُولسَه هَم وُجُودگه کِیلمَسلِیگِی کِیرَک، اِیندِی فَلانچِی تَرِیخِی رِوایَت یا فَلان شَخصِی اِجتِهاد یا اِنسانلَرنِی رَعیِی حَقِیدَه گپِیرمَسَه هَم بُولَدِی: اقْرَءُوا القُرْآنَ مَا ائْتَلَفَتْ قُلُوبُكُمْ، فَإِذَا اخْتَلَفْتُمْ فَقُومُوا عَنْهُ[10] مادامِیکِی قَلبلَرِینگِیز اِتِّفاقدَه بُولَر اِیکَن قُرآن اوُقِینگلَر وَ اوُندَه اِیختِلافگه توُشگن پَیتِینگِیزدَه اوُندَن قوُلِینگِیزنِی تارتِیب کِیتِینگلَر.
چُونکِی: فَإِنَّ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمُ اخْتَلَفُوا فَأُهْلِكُوا سِیزلَردَن آلدِینگِی قَوملَر اِیختِلاف سَبَبلِی هَلاک بوُلِیب کِیتِیشگن. [11] إِنَّمَا أَهْلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمُ الْفُرْقَةُ [12]
چُونکِی: الجَمَاعَةُ رَحْمَةٌ والفُرقَةُ عَذَاب[13] جَماعَت وَ بِیردَملِیک رَحمَت، فِرقَه لَنِیش وَ تَرقاقلِیک اِیسَه عَذابدِیر.
چُونکِی: مَنْ أَرَادَ بُحْبُوحَةَ الجَنَّةِ فَلْيَلْزَمُ الجَمَاعَةَ [14] جَنَّتنِی اوُرتَسِیدَه یَشَشنِی هَاحلَگن کِیشِی جَماعَت بِیلَن بِیرگه بُولسِین.
چُونکِی: بِیزلَر اَلله تَعالی نِینگ رَسُول الله صلی الله علیه وسلَّمنِی اوُمَّتِی حَقِیدَه بِیرگن وَعدَه لَرِینِی رُویابگه چِیقِیشِینِی وَ آچلِیک، سَرگردانلِیک، دُشمَنلَرنِینگ حُکمرانلِیگِی خاتِمَه تاپِیشِینِی هاحلَیمِیز: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى قَدْ أَجَارَ لِي عَلَى أُمَّتِي مِنْ ثَلاثٍ: لا يَجُوعُوا وَلا يَجْتَمِعُوا عَلَى ضَلالَةٍ وَلا یَستَبَاحُ ﺑَﯿْﻀَﺔُ اﻟْﻤُﺴْﻠِﻤِﯿﻦَ[15]
چُونکِی: اَلله اوُزِینِی یوُلِیدَه مُتَّحِد وَ بِیردَم بُولِیب واحِد صَفدَه حوُددِی جِپسلَشگن دِیواردِیک جَنگ قِیلَیاتگن کِیشِیلَرنِی یَحشِی کوُرَدِی: إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُم بُنْيَانٌ مَّرْصُوصٌ (صف/4)
چُونکِی: اَلله تَعالی رَسُول الله صلی الله علیه وسلم هِیچ قَچان تَفَرُّق اَهلِی بِیلَن بِیرگه بُولمَسلِیگِینِی تَحدِید قِیلگن: إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا لَسْتَ مِنْهُمْ فِي شَيْءٍ ۚ إِنَّمَا أَمْرُهُمْ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ يُنَبِّئُهُمْ بِمَا كَانُوا يَفْعَلُونَ (انعام/159)
چُونکِی: اوُزِیمِیزدَه بِیزلَرگه اَلله تامانِیدَن یِیتکَزِیلگن مَنَه شُونچَه آچِیق- آیدِین دَلِیللَر بوُلِیشِیگه قَرَمَسدَن، اَهلِی تَفَرُّق وَ اَهلِی اِیختِلاف بوُلِیشنِی وَ اَلله تَعالی نِی بُویُوک عَذابِیگه شامِل بُولِیب قالِیشنِی هاحلَمَیمِیز:
وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ تَفَرَّقُوا وَاخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَأُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ (آل عمران/105)
اِیندِی اَلله تَعالی اَهلِی کِتابنِی هَم مَنَه شوُندَی وَحدَتگه، بِیرلِیککَه دَعوَت قِیلَدِی، آخِیرگِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَر اَساسِیدَه اَوَّلا قَلبلَردَه مَنَه شوُندَی وَحدَت شَکللَنَدِی وَ بوُندَن سُونگ اِجتِمائِی حَیاتدَه اوُزِینِی تَأثِیرِینِی کوُرسَتَدِی، اوُ ذات مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ (64) (آل عمران) اَیتِینگ (اِی مُحَمَّد) : “اِی اَهلِی کِتاب ( یَعنِی یَهُودِیلَر وَ نَصرانِیلَر)، بِیزگه هَم، سِیزگه هَم بَب – بَرابَر بوُلگن بِیر سوُزگه کِیلِینگِیز – یالغِیز اَلله گه گِینَه عِبادَت قِیلَیلِیک، اوُنگه هِیچ نَرسَه نِی شِیرِیک قِیلمَیلِیک وَ بِیر- بِیرولَرِیمِیزنِی اَلله دَن اوُزگه خُدا قِیلِیب آلمَیلِیک. *** اَگر اوُلَر ( یَعنِی اَهلِی کِتابلَر) اوُشبُو دَعوَتدَن یوُز اوُگِیرسَه لَر اوُ حالدَه سِیزلَر (اِی مُؤمِنلَر): “گوُواه بوُلِینگلَر،بِیز مُسُلمانلَر- یَگانَه اَلله گه اِطاعَت قِیلگوُچِیلَرمِیز،” – دِیب اَیتِینگِیز!
بُو یِیردَه اَلله تَعالی اَهلِی کِتابنِی “شَهادَتَینگه وَ طاغوُتگه کُفر کِیلتِیرِیشگه ” وَ بِیرلَشِیشگه وَ “تَوحِد” گه اَساسلَنگن “وَحدَت”گه دِققَت قِیلِیشگه دَعوَت قِیلَدِی، بُو اِیش سَبَبلِی اوُلَر آخِیرگِی خَبَرِیگه مُؤمِن بوُلگنلَر جُملَه سِیدَن حِسابلَنِیشَدِی وَ مَنَه بُو خَبَرگه قَرشِی بُولگنلَر هَمَّه نَرسَه لَرنِی بِیر چِیتگه اوُلاقتِیرِیب تَشلَنَدِی. اَمّا اَگر اَلله تَعالی نِی آخِیرگِی شَرِیعَتِینِی قَبُول قِیلِیش بِیلَن بِیرگه “وَحدَت” نِی قَبُول قِیلِیشمَسَه، اوُلَر اوُچُون فَقَط اِیککِی یُول قالَدِی حالاص: اوُلَر یا پَیماننِی واسِیطَه سِیدَه ” اِتِّحاد” یُولِیدَه جِزیَه بِیرِیشلَرِی لازِم، اَگر پَیمان توُزِیلَدِیگن بُولسَه ماددِی، خَوفسِیزلِیک مَسَلَه لَرِیدَه « أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَآمَنَهُم مِّنْ خَوْفٍ» مُشتَرَک مَنفَعَتلَرگه دِققَت قِیلِینَدِی، اَگردَه پَیمان یُولِینِی تَنلَمَسدَن جَنگ قِیلِیش یُولِیگه اوُتَر اِیکَنلَر، بُو صُورَتدَه آخِیرگِی یوُل صِیفَتِیدَه اِیککِی یوُلدَن بِیرِیگه تَسلِیم بُولگوُنلَرِیچَه جَنگ قِیلِینَدِی؛ یاکِی وَحدَت وَ رَسُول الله صلی الله علیه وسلم آلِیب کِیلگن نَرسَه گه اِیمان کِیلتِیرِیش، هَمدَه پَیغَمبَرِی خاتَمنِی شَرِیعَتِیگه مُخالِف بوُلگن هَمَّه نَرسَه نِی بِیر چِیتگه تَشلَش یاکِی بوُلمَسَم “اِتِّحاد” وَ پَیمان توُزِیشدِیر: قَاتِلُوا الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلَا يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حَتَّىٰ يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَن يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ (توبه/29)
اَلله گه وَ آخِیرَت کوُنِیگه اِیشانمَیدِیگن، اَلله وَ اوُنِینگ پَیغَمبَرِی حَرام دِیگن نَرسَه نِی حَرام دِیب بِیلمَیدِیگن، حَق (یَعنِی اِسلام) دِینِیگه اِعتِقاد قِیلمَیدِیگن اَهلِی کِتابلَردَن عِبارَت بوُلگن کِیمسَه لَرگه قَرشِی تا اوُلَر خارلَنگن (مَغلوُب) حاللَرِیدَه اوُز قوُللَرِی بِیلَن ( زِمَّه لَرِیدَگِی) سالِیقنِی توُلَمَگوُنلَرِیچَه جَنگ قِیلِینگِیز!
شُوندَی اِیکَن دِققَت قِیلِیشِیمِیز لازِم، مَجُوسِیلَرگه اوُحشَش اَهلِی کِتاب یا شِبهِ اَهلِی کِتابلَرگه رَسُول الله صلی الله علیه وسلم مَرحَمَت قِیلگنلَرِیدِیک اَهلِی کِتابگه قِیلِینگن مُعامَلَه سِیدِیک مُناسَبَتدَه بُولِیشِیمِیز کِیرَک: سُنُّوا بِهِمْ سُنَّةَ أَهْلِ الْكِتَابِ [16] اِمامِی شافِعِینِی اَیتِیشِیچَه رَسُول الله صلی الله علیه وسمل بَحرَیننِی مَجُوسلَرِیدَن جِزیَه آلگنلَر: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ- صلى الله عليه وسلم- أَخَذَ الْجِزْيَةَ مِنْ مَجُوسِ الْبَحْرَيْنِ؛ اوُلَر مُسُلمانلَر بِیلَن پَیمان اِیشِیگِی آرقَلِی مُعامَلَه قِیلِیشنِی باشلَشَدِی، دَرواقِع مُسُلمانلَرنِی اِیچِیگه “وَحدَت” اِیمَس بَلکِی “اِتِّحاد” اِیشِیگِیدَن کِیرِیب کِیلِیشگن.
“اِتِّحاد” اِفتِعال بابِیدَن بوُلگن مَصدَر بُولِیب بِیر نَفَردَن کوُپراقگه دَلالَت قِیلَدِی، اِیندِی مَنَه بُو بِیر نِیچَه نَفَر، عامِل وَ بِیر قَنچَه عامِللَرنِی قَبُول قِیلِیش تَأثِیرِیدَه بِیردَملِیک، یَکدِیللِیکگه تَرغِیب بوُلِیشَدِی. چُونکِی اِفتِعال بابِی مُطاوَعَه وَ تَأثِیر قِیلِیش مَعناسِیدَه کِیلَدِی.
یَعنِی هَم اِیچکِی عامِللَر وَ تَشقِی اِیستَکلَر وَ هَم تَشقِی عامِللَر مَنَه بُو کِیلِیشُوگه وَ “بِیرلَشِیشگه” سَبَب بوُلگن وَ مَنَه بُو مُتَّحِد بوُلِیشگه تَشقِی عامِللَر هَم تَأثِیر قِیلگن. حُوددِی شافِیعِی مَذهَبِیدَگِی صَلاحِ الدِّین اَیُّوبِینِی مِصردَگِی فاطِمِیَه شِیعَه لَرِی بِیلَن توُزگن “اِتِّحادِی”گه اوُحشَش، بُو یِیردَه صَلِیبِی ناملِی تَشقِی عامِل سَبَب بوُلگن اِیدِی. شَیخ حِسامِ الدِّین نَقشبَندِی رَحِمَهُ الله زَمانِیدَگِی اَهلِی سُنَّت کوُردلَرِینِی شِیعَه لَر بِیلَن توُزگن اِتِّحادِیگه هَم تَشقِی عامِل سَبَب بُولگن اِیدِی، یَعنِی سِکوُلار رُوسلَر تَشقِی عامِل صِیفَتِیدَه اِیراننِی کوُردِستانِینِی بِیر قِیسمِینِی اِیشغال قِیلِیب آلَدِی وَ شِیعَه لَر شافِیعِیلَر بِیلَن بِیرگه سَنجَرخان رَحِمَهُ الله نِی فَرمانِی آستِیدَه مُجاهِدَه وَ اِسلام قوُماندانِی فاطِمَه گوُلباخِی رَحِمَهُ الله گه اوُحشَش مُجاهِدلَر بِیلَن مُتَّحِد بوُلِیب سِکوُلار روُسلَرگه قَرشِی جِهاد قِیلِیشَدِی وَ اوُشَه زَماننِی اِینگ کَتتَه سِکوُلار قُدرَتِینِی شافِیعِی وَ جَعفَرِی مُجاهِدلَرِی سَنجَرخان فَرمانِی آستِیدَه اِیراننِی شِمالِیدَگِی پوُلِی مَنجِیلگچَه قوُوِیب تَشلَشَدِی.
مَنَه بُو صُورَتدَه “اِتِّحاد” یَعنِی: توُرلِی – هِیل نوُقطَه لَرگه اِیگه اِیککِی یا بِیر نِیچَه طَرَفنِینگ مَنَه بُو فَرقلَرنِی سَقلَب قالگن حالدَه اوُرتَدَگِی مُشتَرَک جِهَتلَرنِی کوُچَیتِیرِیش بِیلَن، عامِللَردَن تَأثِیرلَنگن حالَتدَه،اوُزلَرِینِی اوُرتَلَرِیدَه کِیلِیشوُگه، اِتِّفاقگه، بِیرلِیککَه، یَکدِیللِیککَه اِیرِیشِیشدِیر.
“اِتِّحاد” مَنفَعَتلَرنِی سَقلَب قالِیش وَ اوُرتَدَگِی مُشتَرَک نَرسَه لَرگه دِققَت قِیلِیش یُولِیدَه اِیشلَتِیلَدِیگن سُوزدِیر، توُرلِی – هِیل طَرَفلَر بِیر- بِیرلَرِی بِیلَن اِیختِلافگه اِیگه بوُلِیشسَه هَم مَنفَعَتلَرنِی سَقلَب قالِیشَدِی. بُوگوُنگِی کوُندَگِی یَمَندَه اَمِیرِکَه وَ نَتانِی حِذمَتکارلَرِینِینگ باسقِینچِیلِیکلَرِیگه قَرشِی شافِیعِیلَرنِی زَیدِیلَر بِیلَن توُزگن اِتِّحادِیگه اوُحشَیدِی. یاکِی حاضِرگِی حَنَفِی مَذهَب بوُلگن طالِباننِی اَفغانِستان شِیعَه لَرِی بِیلَن بِیرگه تَشقِی سِکوُلار باسقِینچِیلَر وَ مَحَلِّی ساتقِینلَرگه قَرشِی توُزگن اِتِّحادِی هَم مِثال بوُلَه آلَدِی. یاکِی بوُلمَسَم وِیتنَمدَگِی حوُشِی مِینائِی کامُّونِیستلَرِینِی نَصرانِیلَر وَ بُودائِیلَر بِیلَن بِیرگه اَمِیرِکَه باسقِینچِیلَرِیگه وَ یِوراپَه دَگِی مُتَّحِدلَرگه قَرشِی توُزگن اِتِّحادِینِی هَم اَیتِیب اوُتسَه بُولَدِی.
بوُندشن کِیلِیب چِیقَدِیکِی “اِتِّحاد” مَنفَعَتلَرنِی سَقلَب قالِیش یُولِیدَه وُجُودگه کِیلَدِی وَ مَنفَعَت اِیگه لَرِی اوُزلَرِیگه تِیگِیشلِی مَنفَعَتلَرنِی مُشتَرَک صُورَتدَه سَقلَب قالِیشگه حَرَکَت قِیلِیشَدِی. اَمِیرِکَه قوُشمَه شتَتلَرِیگه اوُحشَیدِی، بُو یِیردَه توُرلِی- هِیل قانوُن، مَدَنِیَتگه اِیگه بوُلگن بِیر قَنچَه شتَتلَر بِیرلَشِیشگن، بِیرلَشگن عَرَب اِمارَتِی هَم مِثال بوُلَه آلَدِی، اوُ یِیردَه هَم هِیلمَه – هِیل قانوُنلَرگه اِیگه بِیر قَنچَه اَمِیرلِیکلَر مُتَّحِد بوُلِیشگن. اوُرتَدَه فَرقلَر، کِیلِیشماوچِیلِیکلَر بوُلِیشِیگه قَرَمَسدَن مُشتَرَک نوُقطَه لَرنِی کوُچَیتِیرِیشگه، کَشف قِیلِیشگه “اِتِّحاد” دِییِیلَدِی. اَگر “اِتِّحاد”دَه اِیستَک وَ هاحِیش، اِیشتِیاق بُولَدِیگن بُولسَه حَتّی اِنسان بِیلَن تاشنِی اوُرتَسِیدَه هَم مُشتَرَک نوُقطَه لَرنِی تاپسَه بُولَدِی: جِسمانِی بُولِیشلِیک، اِیندِی اِنسان وَ حَیواننِی یا بِیر عَقِیدَه بِیر دِینگه یا بِیر مَذهَبگه اِیگه بوُلگن اِنسانلَرنِی اوُزِینِی اوُرتَسِیدَگِی مُشتَرَک نوُقطَه لَر حَقِیدَه گپِیرمَسَه هَم بُولَدِی.
“وَحدَت” وَ “اِتِّحاد”نِی اوُرتَسِیدَگِی اَساسِی فَرق اِیختِلافلَرنِی،فَرقلَرنِی،زِدِّیَتلَرنِی، قَرَمَه – قَرشِیلِیکلَرنِی قَبوُل قِیلِیشگه هِدایَت قِیلِینَدِی، اَمّا اوُرتَدَه “وَحدَت” حَقِیدَه بَحث کِیتَدِیگن بوُلسَه هَمَّه بِیر هِیل نَظَرگه اِیگه بوُلِیشِی لازِم وَ اِیختِلافگه اوُرِین قالمَیدِی. اِیختِلاف اَلله تَعالی نِی شَرِیعَتِیگه اِیمَس، فَقطَ بَشَرنِی رَعیِیگه تِیگِیشلِیدِیر: « أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ ۚ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا (نساء/82) بُونِی نَتِیجَه سِیدَه هِیچ قَندَی مُؤمِن کِیشِی وَ مُؤمِنَه عَیال، اَلله وَ پَیغَمبَرِی قاضِیلِیک قِیلگن اِیشلَردَه اِیختِیارگه اِیگه بُولِیشلَرِی مُومکِین اِیمَس: وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْراً أَن یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ (احزاب/ 36) اِجتِمائِی اِیشلَردَه هَم اَفضَل “اوُچ اَبزارنِی” بِیرِی بُولگن اوُلِی الاَمر شُوراسِینِی واحِد اِجماعسِی مُؤمِنلَرنِی اوُرتَسِیدَگِی هَر قَندَی تَفَرُّق وَ اِیختِلافگه یُولنِی یاپَدِی.
بَوندَی صُورَتدَه “اِتِّحاد”شوُندَی بِیر زَماندَه اوُرتَگه تَشلَنَدِیکِی عَقِیدَه وِی، ظاهِرِی جِهَتدَن بِیرِینچِی قَدَمدَیاق اوُلَرنِی هِیلمَه – هِیل، فَرقلِی اِیکَنلِیکلَرِینِی قَبُول قِیلِینگن نَرسَه لَرگه،اِیشلَرگه یا شَخصلَرگه، حِزبلَرگه، جَمِیعَتلَرگه رُوبَرُو بُولَمِیز، بِیز مَنَه بُو مَرحَلَه نِی کِیتِیدَن اوُلَرنِی اوُرتَدَگِی مُشتَرَک نَرسَه لَر بُویِیچَه بِیرلَشتِیرِیش، مُتَّحِد قِیلِیشگه اِعتِقاد قِیلگنمِیز.
[1] السيوطي: الجامع الصغير 9647
[2] صحيح ابن حبان2704
[3] بخاری 2998
[4] رواه أحمد (2/400) (9187) والحاكم (1/73) والبيهقي (10/236) (21627) و الهيثمي في مجمع الزوائد (10/276)
[5] مسلم(2586)، والبخاري (6011)
[6] بخاري (6011) مسلم (2586) أحمد (18417) أبو نعيم ، حلية الأولياء4/137
[7] بخاری :6027
[8] مسلم (432) أبو داود (674) النسائي (806) ابن ماجه (976).
[9] بخاری 717- (725) أبو داود (662)، والبيهقي (5388)
[10] رواه البخاري (5060)، ومسلم (2667).
[11] بخاری 4792
[12] مسند أحمد 1539
[13] رواه عبد الله بن أحمد فى زوائد المسند (4/375) (19370)، والطبراني كما في (مجمع الزوائد) (5/220)، والبيهقي في (شعب الإيمان) (6/516)، والمنذري في (الترغيب والترهيب) (2/103). و ابن مفلح في (الآداب الشرعية) (1/332)
[14] رواه الترمذي (2165)، وأحمد (1/18) (114)، والحاكم (1/198)
[15] رواه ابن أبي عاصم في (السنة) (ص: 92)
[16] أخرجه مالك فى ” الموطأ ” (1/278/42) الشافعى (1182) البيهقى (9/189)