مُقَدّمات دَرسلَرِی/ بِیرِینچِی دَرس: دِین نِیمَه؟ سِکوُلارِیستلَر بِیزلَردَن قَیسِی دِیننِی هاحلَه شَه دِی؟
(3-قیسم)
مِثال طَرِیقَه سِیدَه کِیلتِیرِیلسَه، سِکوُلار اَحزابلَرنِی یانِیدَه مُنافِقلَر توُدَه سِی یا سِکوُلارزَدَه لَر اَیتِیشَه دِیکِی، ” دِین” آزاددُور، اَمّا بُو یِیردَگِی اوُلَرنِینگ “دِین” حَقِیدَگِی مَنضُورِی، سِکوُلار غَربلِیکلَرنِینگ “دِین” بارَه سِیدَه تَعرِیفلَیدِیگن نَرسَه اِیکَه نِینِی یاکِی مَنَه بُو ” دِین”نِینگ آزادلِیگِی قَیِیرگه چَه اِیکَه نِینِی هَم اَیتِیشمَیدِی؟ بِیزلَر سِکوُلار اَحزابلَرنِینگ وَ مُنافِقلَر توُدَه سِینِینگ یاکِی اِیچکِی سِکوُلارزَدَه لَرنِینگ مَنَه بُو مَکرلَرِی بِیلَن اوُزاق یِیللَردَن بوُیان تَنِیشمِیز. اوُلَر اوُزلَرِینِینگ مَقصَدلَرِیگه یِیتگوُنلَرِیچَه اِسملَر وَ اِصطِلاحلَر بِیلَن اوُینَه شِیشَه دِی. شوُندَی بوُلگچ، کَلِیمَه لَر توُرلِی- هِیل صُورَتلَرگه اِیگه بوُلِیشِی مُومکِین، اَگر شَخص اوُلَرگه دِققَت بِیلَن اِعتِبار بِیرمَیدِیگن بُولسَه، شَخصنِی خَطالَرگه تارتِیب کِیتِیشِی هَم موُمکِین.
بوُنِی اِیضاحِی شوُکِی، بِیزلَرنِی سوُزلَه شُو اَدَبِیاتِیمِیزدَه عُمُومِی صوُرَتدَه اِسملَر اِیککِی هِیل بوُلَه دِی: خاص اِسملَر وَ عُمُومِی اِسملَر،اَلبَتَّه مَنَه بُو اِیککِیسِینِی یانِیدَه بِیزلَر مَعناسِی توُرلِی- هِیل بُولگن اِسملَرگه هَم دوُچ کِیلَه مِیز:
خاص اِسملَر یاکِی عَلَم اِسملَر، بُو اِسملَر شَخصگه یا مَکانگه یا حَیوانگه یا مُعَیَّن وَ مَخصُوص نَرسَه گه دَلالَت قِیلَه دِی، مَثَلاً:
- اِنسانلَرنِینگ مَخصُوص اِسملَرِی، مَثَلاً : مُحَمَّد، سُمَیَّه، یاسِر.
- توُرلِی – هِیل گِییاگرَه فِیک مَکانلَرنِی مَخصُوص اِمسلَرِی، مَثَلاً: اَندَلوُس، خوُراسان، مَکَّه ، مَدِینَه، توُرکِستان، هوُرامان.
- حَیوانلَرنِی مَخصُوص اِسملَرِی، مَثَلاً: دوُلدوُل، رَخش،پِیگز PEGASE
اوُزِی فَقَط بِیر دانَه بوُلگن مَخصُوص نَرسَه لَرنِی اِسملَرِی، مَثَلاً: ذوُالفَقّار، کوُهِینوُر آلماس.
مَنَه بُو دَستَه دَگِی اِسملَرنِینگ اَلاهِیدَه بِیلگِیسِی شوُکِی، اوُلَر هَمِیشَه مَعرِیفَه وَ تَنِیلگندوُرلَر. بُو اِسملَرگه اِیشارَه قِیلِینِیشِی بِیلَن شَخص اوُچُون هَمَّه نَرسَه مُشَخَّص بوُلَه دِی،اِیضاحلَب اوُتِیرِیشگه حاجَت قالمَیدِی. مَثَلاً وَتِیکَن یاکِی اِیران دِیگن پَیتِیمِیزدَه شَخص اوُچُون بُو سوُزلَر مُشَخَّص بوُلَه دِی.
اَمّا مَنَه بُو بِیزلَر اوُچُون تَنِیقلِی وَمَعلوُم اِسملَرنِی یانِیدَه عُمُومِی اِسملَرنِی یاکِی جِنسلَرنِی اِسمِینِی هَم اوُچرَه تَه مِیز، بُو اِسملَر بِیر هِیل توُردَگِی آدَملَرنِی اوُرتَه سِیدَه مُشتَرَک بوُلِیب، بُو اِسملَر اوُشَه بِیر هِیل توُردَگِی مُشتَرَک آدَملَرگه دَلالَت قِیلَه دِی، مَثَلاً: اِیرکَک، اوُغِیل، آت، دَولَت، دَرَخت، کِتاب، شَهَر، دَریا، عَیال، طَلَبَه،مُعَلِّم وَ…….
مَنَه بُو اِسملَردَن تَشقَرِی یَنَه بِیر دَستَه دَگِی اِسملَر مَوجُود بُولِیب، بُو اِسملَر بِیر هِیل تَلَفُّظگه اِیگه بوُلِیشِی موُمکِین، اَمّا اوُلَرنِی مَعناسِی هِیلمَه – هِیلدوُر. مَثَلاً :
- سِیر (یَعنِی قارنِی توُق)؛ بُو سوُزبِیلَن پِیازنِی بِیر نَوِیگه اِیشارَه قِیلِینَه دِی، پِیازگه اوُحشَیدِی، بوُندَن تَشقَرِی قارنِی توُق کِیشِیگه هَم سِیر(توُق) دِییِیلَه دِی؛ یَعنِی اِیککِیتَه مَعناسِی بار.
- یاکِی مَثَلاً زَبان؛ بوُ آغِیزدَگِی بِیر اَعضا یاکِی سوُزلَه شوُو زَبانِیگه اِیشارَه قِیلِینِیشِی هَم مُومکِین.
- یاکِی خِیر؛ بُو هَم یوُق مَعناسِیدَه کِیلَه دِی وَ هَم یَحشِیلِیک مَعناسِیدَه هَم اِیشلَه تِیلَه دِی.
- یاکِی شِیر؛ بُو یاووایِی حَیوان شِیر ( یَعنِی شِیر) مَعناسِیدَه هَم کِیلَه دِی، هَم سُوز وَ گز ترُوبَه سِی مَعناسِیدَه هَم کِیلَه دِی.
(دوامی بار…..)