اَلله دَن تَقوا قِیلِیش اوُزِی نِیمَه؟ قَندَی قِیلِیب تَقوایِیمِیزنِی مِیزانِینِی بِیلسَک بوُلَدِی؟
(4 –قیسم)
مَنَه بُو تَعلِیم – تَربِیَه لَرنِی اَکثَرِی عُمُومِی اَخلاقلَر جُملَه سِیگه کِیرَدِی وَ عادَتدَه بَرچَه اِنسانلَرنِی اوُرتَسِیدَه مُشتَرَکدِیر، مَثَلاً یالغان یا قاتِللِیک یامان وَ صَداقَت، حَقِیقَتنِی طَلَب قِیلِیش، مُختاجلَرگه یاردَم بِیرِیش، مِهماننِی چِیرایلِی کوُتِیب آلِیش، عَهدِیگه وَفا قِیلِیش……یَحشِیدِیر. رَسُول الله صلی الله علیه وسلم مَنَه بُو عُمُومِی چِیرایلِی صِیفَتلَرگه رِعایَه قِیلَدِیگن کِیشِیلَر حَقِیدَه مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: تَجِدُونَ النَّاسَ مَعَادِنَ، خِيَارُهُمْ فِي الْجَاهِلِيَّةِ خِيَارُهُمْ فِي الْإِسْلَامِ إِذَا فَقِهُوا.[1] آدَملَر مَعدَن کانلَرِیگه اوُحشَشَدِی، جاهِلِیَت دَورِیدَه اِینگ یَحشِی بُولگن کِیشِیلَر، اِسلام دَورِیدَه هَم اَگر فِقهنِی وَ دِیننِی فَهمِینِی یَحشِی اوُرگنگن بوُلِیشسَه، اِینگ یَحشِی کِیشِیلَردَن بُولَه آلِیشَدِی.
شُو بِیلَن بِیرگه نَفس تَعلِیماتلَرِینِی کَتتَه قِیسمِینِی عَقِیدَه وِی اَخلاقلَر تَشکِیل قِیلَدِی، بُو یِیردَه نَفسلَرگه سِینگدِیرِیلگن عَقِیدَه یامان وَ یَحشِینِی وَ مُومکِین یا مُومکِین بوُلمَگن نَرسَه لَرنِی قَیسِیلَر اِیکَنِینِی تَعیِین قِیلَدِی وَ مَنَه شُو عَقِیدَه شَخصنِی عَمَللَرِینِی یوُلباشچِیسِی بُولَدِی، جَنگلَر وَ توُقنَشوُلَر هَم توُرلِی- هِیل قانوُنلَرنِی بوُلاغِیدَن سُو اِیچگن هِیلمَه – هِیل عَقِیدَه وِی اَخلاقلَر وَ رَفتارلَر سَبَبلِی وُجُودگه کِیلَدِی.
رَسُول الله صلی الله علیه وسلم صَداقَتنِی وَ بَرچَه عُمُومِی اَخلاقلَرنِی، چِیرایلِی رَفتارلَرنِی نَمُونَه سِی بوُلگن اِیدِیلَر، اَمّا سِکوُلارِیستلَر ( یاکِی عَرَب تِیلِی بِیلَن اَیتگندَه مُشرِکلَر) جَمِیعَتِیدَه قانوُنلَرنِی بَیان قِیلگچ مَنَه بُو قانوُنلَرگه مُناسِب رَوِیشدَگِی عَقِیدَه وِی اَخلاقلَرنِی وَ رَفتارلَرنِی کوُرسَتگچ قُرَیش سِکوُلار کافِرلَرِینِی دُشمَنچِیلِیگِی باشلَنگن اِیدِی، اَلله تَعالی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: فَإِنَّهُمْ لاَ یُكَذِّبُونَكَ وَلَكِنَّ الظَّالِمِینَ بِآیَاتِ اللّهِ یَجْحَدُونَ. ( انعام / ۳۳٫) ذاتاً، اوُلَر سِیزنِی یالغانچِی قِیلمَیدِیلَر، بَلکِی بُو ظالِملَر اَلله نِینگ آیَتلَرِینِی اِنکار قِیلَدِیلَر.
تِرمِزِی عَلِی اِبنِ اَبِی طالِب رَضِیَ الله عَنهُ دَن رِوایَت قِیلَدِیکِی، اَبُو جَهل سِکوُلارِیستلَرنِی رَهبَرِی صِیفَتِیدَه رَسُول الله صلی الله عَلَیهِ وَسَلَّمگه خِطاب قِیلِیب اَیتَدِیکِی: بِیز سِیزنِی شَخصِینگِیزنِی یالغانچِی دِیمَیمِیز، بَلکِی آلِیب کِیلگن نَرسَه لَرِینگِیزنِی یالغان دِییمِیز!
اِیندِی ضَمِیر، قَلب، نَفسنِی بَرابَرِیگه وِجدان دِیگن اَساسسِیز، پُوچ کَلِیمَه نِی قوُیِیب آلِیشگن، مَثَلاً گاهِیدَه فَلانچِینِی وِجدانِی یُوق، دِییِیشَدِی، مَنَه بُو شَخصلَرنِی جَهالَتِیدَن کِیلِیب چِیققَن اَساسسِیز سُوزدِیر. نَفسِی یوُق تِیرِیک اِنسان عُمُوماً تاپِیلمَیدِی، نَفسِی یوُق دِیگنِی یَعنِی نَفسِینِی قوُلدَن بای بِیرگن اوُلگن کِیشِیدِیر، بوُنِی اوُرنِیگه بُو شَخصلَر توُرلِی – هِیل تَعلِیم کوُرگن نَفسلَرگه اِیگه وَ اوُلَر نَفسلَرِیگه بِیرِیلگن تَعلِیم- تَربِیَه گه بِینائاً عَمَل قِیلِیشَدِی.
اِیندِی بِیر کِیشِی سِیزنِی نَظَرِینگِیزدَه جِنایَت بُولگن عَمَلنِی قِیلگن بوُلسَه، اَمّا حُوددِی شوُ عَمَل اوُنِی اوُزِینِی نَظَرِی بُویِیچَه جِنایَت اِیمَس، بَلکِی یَحشِی اِیش حِسابلَنِیشِی هَم مُومکِین. مَثَلاً سِکوُلار اَنگلِیَه نِینگ سُلَیمانِیَه نِی حِمِیَه وِی بامبَه بِیلَن زَهَرلَشِی وَ 1918 دن 1923 یِیلگچَه بوُلگن دَوردَه مُسُلمان کُردلَرِینِی عُمُومِی حالدَه مَجبُورِی کوُچِیشلَرِی یاکِی صَدَّم حُسَیننِی سَردَشتگه، قَلعَه جِیگه، حَلَبچَه گه حِمِیَه وِی بامبَه تَشلَشِی هَم اوُنِی اوُزِینِی نَظَرِی بوُیِیچَه یَحشِی اِیش حِسابلَنگن، اَمّا بِیزنِی نَظَرِیمِیز بُویِیچَه وَحشِیلِیک وَ …..بُولَدِی.
دِققَت قِیلِینگلَر قُرَیش سِکوُلارِیستلَرِینِینگ نَمایَندَه سِی بوُلمِیش عُتبَه اِبنِ رابِیعَه رَسُول الله صلی الله علیه وسلمگه نِیمَه دِیدِی؟ مَنَه بُو مُجرِم اَیتَدِیکِی: سِیندَن کوُرَه کوُپراق قَومِینِی بَدبَخت بوُلِیشِیگه سَبَب بوُلگن کِیشِی تاپِیلمَیدِی. سِین بِیزلَرنِی گوُرُوهِیمِیزنِی پَراکَندَه قِیلدِینگ وَ سِین بِیزلَرنِی آرَمِیزگه رَهنَه سالدِینگ، دِینِیمِیزدَن عَیب تاپدِینگ وَ بِیزلَرنِی بوُتوُن عَرَبلَرنِی اوُرتَسِیدَه رَسوا قِیلدِینگ،حَتّی شوُندَی مِیش – مِیشلَر تَرقَلگنکِی: قُرَیشنِی آرَسِیدَه بِیر کاهِن ظاهِر بوُلِیبدِی. اَلله گه قَسَمکِی، بِیزلَر بِیر- بِیرِیمِیزنِی قَرشِیمِیزدَه قِیلِیچ بِیلَن یُوزمَه – یُوز کِیلِیب بِیر-بِیرِیمِیزنِی نابُود قِیلِیشِیمِیزگه آزگِینَه قالَدِی حالاص. اِی اِیرکَک! اَگر فَقِیر بُولسَنگ، سِینگه ماللَرِیمِیزنِی جَملَب، بِیرَمِیز، شوُندَه سِین قُرَیشدَگِی اِینگ بَدَولَت کِیشِیگه اَیلَنَسَن، اَگر سِینگه خاطِن کِیرَک بُولسَه، قُرَیشنِی آرَسِیدَن هاحلَگن عَیالِینگنِی تَنلَب آل، اوُلَردَن اوُنتَه سِینِی سِینگه آلِیب بِیرَمِیز. [2]
(دوامی بار…..)
[1] بخاری 3493
[2] ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج ۳، ص ۶۸-۶۹٫