سِکوُلار حِزبلَرنِی یا مُشرِکلَرنِی دِماکرَتِیَه توُزُومِیدَگِی تُوالِیتلَرگه اِیشلَتِیلَدِیگن هَوا سپرِییلَرِینِی تَجرِیبَه سِینِی تَکرارلَنِیشِی بَهانَه سِی بِیلَن: بُو سَفَر توُنِیسدَه.
(4-قیسم)
اَهلِی کِتاب وَ شِبهِ اَهلِی کِتاب کافِرلَرِی بِیلَن عَمَل قِیلِیش رَوِیشِی دَرَجَمَه – دَرَجَه اِصلاحاتلَرگه اَساسلَنگن بوُلَدِی. یَعنِی سِکوُلار وَ مُشرِک اَحزابلَر بِیلَن مُعامَلَه قِیلِیش رَوِیشِیگه بوُتوُنلَی مُخالِف رَوِیشدِیر.
چُونکِی اَهلِی کِتابنِی شَرِیعَتِیگه اِیرگشُوچِیلَر اَصلِیدَه اِسلامگه اِیرگشُوچِیلَر وَ اَدَشگن مُسُلمانلَر حِسابلَنِیشَدِی، اوُلَر مُشرِکلَر یا اَحزابلَر یا سِکوُلارِیستلَرگه خِلاف رَوِیشدَه مُعلوُم شَرائِطلَر آستِیدَه اَهلِی کِتابنِی وَ شِبهِ اَهلِی کِتابنِی مَوجُودِیَتِینِی تَعمِینلَنِیب اوُلَرگه صَبر- طاقَت قِیلِینَدِی، دارُ الاِسلام حُکوُمَتِینِی مَنَه بُو کافِرلَرگه نِسبَتاً سترَتِیگِیَه سِی، اِقتِصادِی مُشکِلاتلَرنِی حَل قِیلِیش «أَطعَمَهُم مِن جوعٍ» وَ خَوفسِیزلِیکنِی تَعمِینلَش «وَآمَنَهُم مِن خَوفٍ» بُولِیب شَرعِی وَ کِینگ مَفهُومدَگِی اَلله نِی عِبادَتِی اوُچُون آزادلِیک زَمِینَه سِینِی تَیّارلَشدِیر «فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَيْتِ».
گوُرُوهنِی اِیچِیدَه هَم اِستِقلال بِیرِیش وَ اَهلِی زَممَه، اَهلِی عَهد کافِرلَرِینِی عَقِیدَه لَرِینِی رَسمِی رَوِیشدَه تَن آلِیش، عَقِیدَه لَرِیگه اَساساً عَمَل قِیلِیش آزادلِیگِینِی زَمانَت قِیلِیش، اَهلِی کِتاب وَ شِبهِ اَهلِی کِتاب کافِرلَرِینِی مَخصُوصاً عَقِیدَه وِی وَ َرفتارِی خَوفسِیزلِیگِینِی تَعمِینلَش مَنَه بوُلَرنِی بَرچَه سِی اَلله تَعالَینِی دَستوُرِی بوُلِیب، بُولَر اوُزِینِی کِیتِیدَن شَخصِی، اِجتِمائِی حُوقوُقلَرنِی عَقِیدَه لَرِیگه اَساسلَنگن حالدَه رِعایَه قِیلِیش مَسَلَه سِینِی هَم طَلَب قِیلَدِی، بُو حُوقوُقلَرنِی اِینگ مُهِمِی قَضاوَتدَگِی عَدالَتدِیر.
دارُ الاِسلامدَه قَضاوَتنِی طَلَب قِیلِیش حَققِی فَقَطگِینَه مُسُلمان فُقَرالَرگه تِیگِیشلِی اِیمَس، قِیلِینگن شِکایَتلَرنِی تِیکشِیرِیب چِیقِیش هَم بِیر هِیل اِیمَس، چُونکِی “بَعضِی اوُرِینلَردَه” اَهلِی زِممَه بوُلگن کافِرلَرنِی هَر بِیرِینِی آلدِیدَه هِیلمَه – هِیل حَقلَر مَوجُود بُولِیب، هَر بِیرِی بِیر- بِیرِیدَن فَرق قِیلَدِی، مُسُلمانلَرنِی حَققِی هَم فَرقلِی بُولَدِی.
مَثَلاً مُسُلمانلَردَه حَرام نَرسَه لَرنِی سَقلَش وَ آلدِی- ساتدِی قِیلِیشلِیک حَققِی یُوق؛ اَمّا اَهلِی زِممَه اوُنِی حَراملِیگِیگه اِعتِقاد قِیلمَگنِی بائِث بوُندَی حَقگه اِیگه. اِیندِی اَگر مَنَه بُو زَمِینَه دَه یا شوُنگه اوُحشَش اوُرِینلَردَه اِیختِلافگه دُوچار بوُلَدِیگن بوُلِیشسَه وَ قَضاوَت قِیلِینِیشِیگه مُختاج بوُلِیشسَه، اوُلَرنِی شِکایَتلَرِیگه عَقِیدَه لَرِیگه بِنائاً حُکم چِیقَرِیلَدِی. چُونکِی اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَردَه مَنَه بُو زَمِینَه بُویِیچَه اَصلاً حُکم مَوجُود اِیمَس، یاکِی اَلله تَعالی نِی شَرِیعَتِیدَگِی حُکمِی اَهلِی زِممَه کافِرلَرِینِی حُکمِیگه زِد بُولِیشِی مُومکِین، اَصلِیدَه هَم اَلله تَعالَی نِی حُکمِی اوُلَرنِی اَحکاملَرِینِی نابُود قِیلِیش اوُچُون کِیلگن.
بُوندَن تَشقَرِی باشقَه اوُرِینلَردَه: اوُغِیرلَنگن زِرهنِی اوُستِیدَه حُکم قِیلِیش مَسَلَه سِیدَه اَمِیر المُؤمِنِین عَلِی اِبنِ اَبِی طالِب رَضِیَ الله عَنهُ بِیر یَهُودِی بِیلَن قاضِی شَرِیح اِبنِ حارِث کَندِینِی آلدِیگه بارَدِی. ( عَلِی رَضِیَ الله عَنهُ مَنَه بُو پَیتدَه اِینگ یُوقارِی حُکوُمَت مَقامِیگه اِیگه بوُلِیب مُسُلمانلَرنِی خَلِیفَه سِی اِیدِی). اِیندِی اوُغرِی یا زِناکار یا شَرابخُور یا قاتِلنِی کِیم بوُلِیشِیگه قَرَب حُکم هَم فَرق قِیلَدِی، اَنَه اوُشَه زِناکار، اوُغرِی ، شَرابخُور، قاتِلنِی حُکمِی یَهُودِیَتدَه، نَصرانِیَتدَه، مَجُوسلَردَه باشقَه چَه پَیغَمبَرِی خاتَم صَلی الله عَلَیهِ وَسَلمنِی شَرِیعَتلَرِیدَه باشقَه چَه دِیر. دارُ الاِسلامدَگِی اِسلام عَقِیدَه وَ عَمَل خَوفسِیزلِیگِینِی، اَهلِی زِممَه کافِرلَرِینِی قانوُنلَرِی بُویِیچَه حُکم، قَضاوَت قِیلِیشنی اَهلِی زِممَه گه بِیرِیلِیشِینی قَبُول قِیلگن، مَنَه بُو خَوفسِیزلِیکنِی تَعمِینلَش عِوَضِیگه اوُلَرنِی کوُپلَرِیدَن جِزیَه هَم آلَدِی.
اِیندِی اَگر اَهلِی زِممَه یا اَهلِی پَیمان کافِرلَرِی مَنَه بُونگه اوُحشَگن اوُرِینلَردَه قَضاوَت قِیلِیش اوُچُون مُسُلمانلَرنِی آلدِیگه کِیلِیشسَه، مُسُلمانلَر اوُلَرنِی اوُستِیدَه حُکم چِیقَرِیشنِی قَبُول قِیلِیش یا قِیلمَسلِیک اِیختِیارِیگه اِیگه، اوُلَرنِی اوُزلَرِینِی مَذهَبلَرِیدَن آگاه بوُلگن قاضِیگه قَیتَرَه آلِیشَدِی: [1] فَإِن جَآؤُوکَ فَاحْکُم بَیْنَهُم أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ (مائده/42) بَس، اَگر سِیزگه کِیلسَه لَر( هاحلَسَنگِیز)، اوُرتَلَرِیدَه حَکَملِیک قِیلِینگ،(هاحلَسَنگِیز) اوُلَردَن یُوز اوُگِیرِینگ. چُونکِی مَنَه بوُندَی مَسَلَه لَردَه قاضِیلِیک قِیلِیش بِیلَن فَقَط خَطاکارنِی تَعیِین قِیلِیب قالمَسدَن، بَلکِی حُکم هَم چِیقَرِیش کِیرَک، اَهلِی زِممَه یا اَهلِی پَیمان کافِرلَرِینِی اِسلام اَحکاملَرِینِی قَبُول قِیلِیشگه مَجبُورلَب هَم بوُلمَیدِی.
(دوامی بار……)
[1] قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن ،القاهرة، دار الکتب المصریة، ط: الثانیة ،1384 ، ج6، صص185-184 می گوید: مذاهب: نخعی، مالکیه، شافعیه بر این رای هستند/ جصاص، پیشین، ج4 ،صص88-87 می گوید: حسن بصری و شعبی / در مذهب امامیه نیز کسانی چون (مقدس اردبیلى، بی تا، ص684 ؛ طباطبایی ،1417 ، ج5، صص341-339) در این زمینه با این مذاهب متفق هستند.