حاضِرگِی یَنگِی عَصردَگِی دارُ الاِسلامنِی نَمُونَه لَرِی (1) ( 25 بوُلِیم)
(مطلبنی کامل متنی)
قُرآن وَ سُنَّتگه تِیگِیشلِی اِیشلَردَه اَگر بِیرار نَرسَه اَیتَه دِیگن بُولسَنگ هَر قَیسِی طَرَفدَن بُولسَه هَم، اوُزِینگنِی اِیمانِینگگه وَ قِیامَتِینگگه اَهَمِیَت بِیرَدِیگن بُولسَنگ، سوُزِینگنِی اَلله وَ رَسُولِیگه یِیتکَزِیب آلِیب بارِیشِینگ کِیرَک: اِمامِی اَحمَد اِبنِ حَنبَلدَن نِهایَتدَه زِیبا بِیر اوُحشَه تِیش رِوایَت قِیلِینگن بُولِیب اوُ کِیشِی اَیتَدِیکِی: قِیامَت کوُنِی مِینِی زَنجِیر بِیلَن باغلَنگن حالدَه آلِیب کِیلِیشَدِی وَ اَلله تَعالَی مَنَه بُو سوُزلَرِینگنِی قَیِیردَن کِیلتِیردِینگ وَ بَیان قِیلدِینگ؟- دِیب سُورَیدِی. شوُندَه مِین اِی راببِیم، وَکِیع اِبنِ جَرّاحُ الحَفِیظ کوُفِی اوُنِی مِینگه اَیتَدِی، دِییمَن؛ مَنَه بُو یِیردَه مِینِی اوُز حالِیمگه قوُیِیب وَکِیع اِبنِ جَرّاحُ الکوُفِینِی قوُلِینِی باغلَب آلِیب کِیلِیشَدِی وَ اَلله تَعالَی سوُرَیدِیکِی، مَنَه بُو سوُزلَرِینگنِی قَیِیردَن کِیلتِیردِینگ؟ شوُندَه وَکِیع اِبنِ جَرّاح اَیتَدِیکِی، اوُنِی مَنصُور اِبنِ مُعتَمِددَن آلدِیم؛ بُو یِیردَه وَکِیعنِی قوُیِیب مَنصُورنِی قوُلِینِی باغلَب آلِیب کِیلِیشَدِی وَ اَلله تَعالَی سِین مَنَه بُو سوُزلَرنِی قَیِیردَن آلدِینگ وَ بَیان قِیلدِینگ؟- دِیب سُورَیدِی. مَنصُور اَیتَدِیکِی: اوُنِی اِبراهِیم نَهعِی دَن آلدِیم؛ بُو یِیردَه مَنصُورنِی قوُیِیب اِبراهِیمنِی زَنجِیر بِیلَن باغلَنگن حالدَه آلِیب کِیلِیشَدِی، اَلله تَعالَی اوُندَن مَنَه بُو سوُزلَرِینگنِی قَیِیردَن آلدِینگ وَ بَیان قِیلدِینگ؟- دِیب سُورَیدِی. اِبراهِیم اَیتَدِیکِی، اوُنِی اَسوَد وَ یَزِید اِبنِ اَسوَددَن آلدِیم؛ بُو مَرحَلَه دَه هَم اِبراهِیمنِی قوُیِیب اَسوَد وَ یَزِید اِبنِ اَسوَدنِی زَنجِیرلَنگن حالدَه آلِیب کِیلِیشَدِی وَ اَلله تَعالَی سِیزلَر مَنَه بُو سوُزلَرنِی قَیِیردَن آلِیب کِیلدِینگلَر وَ قَیِیردَن نَقل قِیلدِینگلَر؟ – دِییدِی. اوُلَرنِی اِیککاوِی اَیتَدِیکِی، بِیزلَر اوُنِی مَسعُود وَ اِبنِ عَبّاسدَن آلدِیک؛ مَنَه بُو مَرحَلَه دَه هَم اوُلَرنِی اِیککاوِینِی قوُیِیب اِبنِ عَبّاس وَاِبنِ مَسعُودنِی زَنجِیر بِیلَن آلِیب کِیلِیشَدِی وَ اَلله تَعالَی اوُندَن مَنَه بُو سُوزلَرِینگنِی قَیِیردَن آلدِینگ وَ قَیِیردَن نَقل قِیلدِینگ؟ – دِیب سُورَیدِی. اوُ اَیتَدِیکِی: پَیغَمبَرِینگدَن وَ اوُ جِبرِیلدَن وَ اوُ هَم سِینِی اوُزِینگدَن آلگن اِی راببِیم. [1]
دِیمَک رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّمدَن نَقل قِیلِینگن نَرسَه لَر قُرآندَن بوُلَدِیمِی یا صَحِیح سُنَّتدَن بوُلَدِیمِی، مَنَه بُو مَنبَعلَردَن آگاه بُولگن حالدَه عِلم بُویِیچَه بَیان قِیلِینِیشِی کِیرَک، بِیزلَر دِیارلَرنِی “دارُ الاِسلام” وَ “دارُ الکُفر” دِیب ناملَشلِیک وَ مَنَه بُو اِیککِی “دار” نِی آرَسِیدَگِی اوُزَرا عَلاقَه لَر بارَسِیدَگِی حاکِم بُولگن اوُصُوللَر حَقِیدَگِی قُرآن وَ صَحِیح سُنَّتنِی وَ رَسُول الله صَلی الله عَلَیهِ وَسَلَّمنِی صَحابَه لَرِینِی رَعیلَرِینِی وَ بَرچَه اِسلامِی مَذهَبلَرنِی رَعیلَرِینِی کِیلتِیردِیک وَ هَر قَندَی مُسُلمان تَشخِیص بِیرِیش وَ مُعامَلَه قِیلِیش رَوِیشِی بُویِیچَه مَنَه بُو قائِدَه لَردَن تَشقَرِی مِعیارنِی تَعیِین قِیلَه آلمَیدِی.
اَلبَتَّه بَعضِی بِیر کِیشِیلَر دارُ الاِسلامگه وَ دارُ الکُفرگه خاص بوُلگن اوُرِینلَرگه هَمدَه اوُلَرنِی اِیستَکلَرِیگه، دِیدلَرِیگه، مَقصَدلَرِیگه توُغرِی کِیلمَیدِیگن باشقَه اوُرِینلَرگه اِعتِراض بِیلدِیرِیش آرقَلِی اَوَّل اَصحابلَرنِی، اَئِمَّه لَرنِی ،توُرلِی – هِیل اِسلامِی مَذهَبلَرنِی اوُزلَرِینِی جایلَشگن دَرَجَه گچَه پَستگه توُشوُرِیشگه حَرَکَت قِیلِیشَدِی وَ اوُلَرنِی اَصحابلَر هَم اِنسان بُولِیشگن، بِیزلَر هَم اوُلَرگه اوُحشَگن اِنسانلَرمِیز، دِییِیشگچ وَ اوُزلَرِینِی “عَمَلدَه” اِمامِی اَبُو حَنِیفَه ، جَعفَر الصّادِق، شافِیعِی وَ باشقَه لَردَن یوُقارِیگه قوُیِیب آلِیشگچ، اَصحابلَرنِی وَ توُرلِی – هِیل اِسلامِی مَذهَبلَرنِی رَعیلَرِینِی بِیر چِیتگه سُورِیب قوُیِیشگه حَرَکَت قِیلِیشَدِی وَ اوُزلَرِینِی ناقِص عَقللَرِی، توُشُونچَه لَرِی بِیلَن قُرآن وَ سُنَّتنِی تَعوِیل وَ تَفسِیر قِیلِیشَدِی، اَلبَتَّه مَنَه بُو اَهلِی تَعوِیلنِی بِیر دَستَه سِی “عَمَلدَه” سُنَّتنِی هَم بِیر چِیتگه سُورِیب قوُیِیشَدِی وَ اوُزلَرِینِی رَعیلَرِیگه کوُرَه وَ اوُزلَرِینِینگ ناقِص اِیستَکلَرِیگه، توُشوُنچَه لَرِیگه اَساساً قُرآننِی تَعوِیل قِیلِیشَدِی.
شوُنِی اَیتِیب اوُتِیش لازِمکِی، بوُگوُنگِی کوُندَه رَسُول الله صَلی الله عَلَیهِ وَسَلَّمنِینگ اَصحابلَرِینِی رَعیلَرِیگه وَ بَرچَه اِسلامِی مَذهَبلَرنِی رَعیلَرِیگه خِلاف رَوِیشدَه “دارُ الاِسلام” وَ “دارُ الکُفر” حَقِیدَه بَیان قِیلِینَیاتگن شَخصِی وَ گوُرُوهِی تَعوِیللَرنِی هَمَّه سِی حُکوُمَت قُدرَتِینِی کَسب قِیلماقچِی بوُلَیاتگن کِیمسَه لَر تامانِیدَن کِیلتِیرِیلَدِی، اوُلَر بوُگوُنگِی کوُندَگِی دارُ الاِسلامگه حاکِم بُولِیب توُرگن حُکوُمَت قُدرَتِی بِیلَن رَقابَت هَمدَه رُوحِی حَتَّی قوُراللِی جَنگ قِیلِیشماقچِی بوُلِیشَدِی.
مَنَه بُو دَستَه آیَتلَرنِی، حَدِیثلَرنِی، اَصحابلَرنِی رَعیلَرِینِی، بَرچَه اِسلامِی مَذهَبلَرنِی رَعیلَرِینِی کوُرمَسلِیککَه آلِیشَدِی وَ اوُزلَرِینِی ناتوُغرِی توُشوُنچَه لَرِی بِیلَن تَفَرُّق اِیجاد قِیلِیشگه وَ دارُ الاِسلامگه قَرشِی جَنگلَرنِی یوُلگه قوُیِیشگه وَ دارُ الکُفرلَردَه ساکِن بوُلِیب یَشَشنِی اَساسلَشگه یاپِیشِیب آلِیشَدِی وَ نِهایَت آخِیرِیدَه دارُ الاِسلامدَه اوُزلَرِی اوُچُون یاکِی کافِرلَر اوُچُون حُکوُمَت قُدرَتِینِی کَسب قِیلِیش بُویِیچَه رَقابَت قِیلِیشدَن باشقَه مَقصَدلَرِی بوُلمَیدِی. حاضِرگِی پَیتدَه اوُلَر اِیگه بوُلِیب توُرگن قُدرَتنِی بِیر اوُلوُشِی هَر قَندَی مِعزاندَه بُولسَه هَم، چوُنکِی اوُلَر حاضِردَه مُسُلمانلَرنِی اوُرتَه سِیدَه وُجُودگه کِیلگن اَحزاب بُولگنلِیکلَرِی سَبَبلِی، بوُگوُنگِی دارُ الاِسلامدَگِی حاکِیمِیَتنِی اوُرنِیگه اَلبَتَّه بوُتوُن جَهان سِکوُلار کافِرلَرِی وَ مَحَلِّی سِکوُلار مُرتَدلَر اِیگللَشلَرِینِی وَ “دارُ الاِسلام” اَلبَتَّه “دارُ الکُفرگه” اَیلَنِیشِینِی یَحشِی بِیلِیشَدِی، شُو سَبَبلِی هَم اوُلَر مَنَه بُو سِکوُلارِیستِیک حُکوُمَتنِی سِیستِیمَه سِیدَگِی سِیاسِی اوُیِیندَگِی اوُزلَرِینِی اوُلوُشلَرِینِی هاحلَشَه دِی.
………مَنَه بُو مَوجُوداتلَر مُنافِقلَر توُدَه سِی بوُلِیب اوُزلَرِینِی دُشمَنچِیلِیگِینِی مَنَه شوُندَی کوُرسَه تِیشَدِی. اَمّا مُؤمِنلَرنِی آرَسِیدَه هَم شوُندَی کِیشِیلَر پَیدا بوُلِیشَدِیکِی، اوُلَر اوُزلَرِینِی مُنافِقلَر توُدَه سِینِی کَسَللِیگِیگه مُبتَلا قِیلِیب آلِیشگن وَ عُمَر اِبنِ خَطّاب رَضِیَ اَلله عَنهُ مَنَه بُوندَی فَسادلَر حَقِیدَه مُؤمِنلَرنِی آگاهلَنتِیرِیب اَیتَدِیکِی: ” إِنَّمَا أَخَافُ عَلَيْكُمْ رَجُلَيْن: رَجُلٌ يَتَأَوَّلُ الْقُرْآنَ عَلَى غَيْرِ تَأْوِيلِهِ وَرَجُلٌ يُنَافِسُ الْمُلْكَ عَلَى أَخِيهِ “.[2] مِین سِیزلَرنِی اوُستِینگِیزدَه اِیککِی هِیل اِیرکَک کِیشِیلَردَن قوُرقَه مَن: قُرآننِی اوُزِینِی تَعوِیلِیدَن باشقَه چَه قِیلِیب تَعوِیل قِیلَدِیگن کِیمسَه لَر وَ مُلک، حاکِمِیَت اوُچُون بِرادَرِی بِیلَن رَقابَت قِیلَدِیگن مُسابَقَه بِیرَه دِیگن کِیشِیلَر.
- -رسول الله صلی الله علیه وسلم هَم مَنَه بوُندَی شَخصلَر حَقِیدَه مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: مَنْ قَالَ فِي الْقُرْآنِ بِغَيْرِ عِلْمٍ فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنْ النَّارِ[3] “قُرآن حَقِیدَه عِلمسِیز نَظَر بِیرگن کِیشِی جایِینِی دوُزَحدَن مُهَیّا قِیلِیب قوُیسِین.”
- مَنْ قَالَ فِي الْقُرْآنِ بِرَأْيِهِ فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ [4] “قُرآن حَقِیدَه اوُزِینِی شَخصِی نَظَرِی بِیلَن سوُزلَه گن کِیشِینِی جایگاهِی دوُزَحدَه دِیر.” حَتَّی رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّم مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: مَنْ قَالَ فِي الْقُرْآنِ بِرَأْيِهِ فَأَصَابَ فَقَدْ أَخْطَأَ[5] قُرآن حَقِیدَه عِلمسِیزلِیک بِیلَن نَظَر بِیرگن کِیشِینِی نَظَرِی اَگرچِی توُغرِی بُولگن تَقدِیردَه هَم، اوُ خَطاگه دوُچار بُولگن حِسابلَنَدِی.
مَنَه شوُنگه اَساسلَنگن حالدَه اِبنِ کَثِیر اَیتَدِیکِی، فَقَط شَخصِی نَظَر بِیلَن قُرآننِی تَفسِیر قِیلِیشلِیک حَرامدِیر. دِیمَک قُرآننِی تَفسِیرِیدَه هَم تَفسِیر وَ تَعوِیل قِیلِینَدِیگن مَسَلَه لَرنِی رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّمنِی کَنَلِی آرقَلِی اَلله تَعالَی گه یِیتکَزِیشِینگ وَ باغلَشِینگ لازِم بُولَدِی. اَگر مَنَه بُو شَکلدَه سُوزلَرِینگنِی اَلله تَعالَی گه باغلَی آلمَه سَنگ، رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّمگه یالغان نِسبَتلَگن بُولَه سَن،چوُنکِی سِین اَلله تَعالَی مَنَه بوُندَی دِیگن بُولَه سَن، اَصلِیدَه اِیسَه رَسُول الله صلی الله علیه وسلم بوندی سوزلرنی الله تعالی تامانِیدَن کِیلتِیرمَگن بُولَه دِیلَر، سِین اِیسَه رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّم بوُندَی دِیگنلَر دِییسَن، اَصلِیدَه اِیسَه بوُندَی حَدِیثنِی اوُزِی یوُق، شوُ طَرزدَه اوُزِینگنِی جَهَنَّمدَگِی جایگاهِینگنِی تَیّارلَب قوُیَه سَن، چوُنکِی رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّم مَرحَمَت قِیلَه دِیلَرکِی: [6]مَن كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّدًا، فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ[7] مِینگه نِسبَتاً قَصددَن یالغاننِی نِسبَتلَه گن کِیشِی اوُزِینِی جَهَنَّمنِی آلاوِیدَگِی جایگاهِینِی تَیّارلَب قوُیسِین.
مَنَه بُولَر اَلله بوُندَی دِیگن یاکِی رَسُول اَلله صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّم بوُندَی دِیگنلَر، دِییِیلگن مَسَلَه لَر حَقِیدَه دِیر؛ سوُزلَه یاتگن سوُزِینگنِی مَنبَعسِیدَن خاطِرجَمع بوُلگه نِینگدَن سُونگ، قوُیِیدَگِی دَستوُرگه بِنائاً: «بَلِّغُوا عَنِّی وَ لَو آیَةً»[8] مِیندَن باشقَه لَرگه اَگرچِی بِیر آیَت بوُلسَه هَم یِیتکَزِینگلَر، بُو یِیردَه اوُزِینگنِی شَخصِی نَظَرِینگنِی بِیلدِیرمَگن حالَتدَه عَمَل قِیلَه سَن. رَسُول الله صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّم مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: نَضَّرَ اللَّهُ امْرَأً سَمِعَ مَقَالَتِي فَوَعَاهَا وَحَفِظَهَا وَبَلَّغَهَا فَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ إِلَى مَنْ هُوَ أَفْقَهُ مِنْهُ[9] خُداوَند شوُندَی کِیشِینِی شاد وَ شادمان قِیلسِینکِی،اوُ مِیندَن بِیر سوُزنِی اِیشِیتَدِی وَ اوُنِی یادلَب آلَه دِی وَ قَندَی اِیشِیتگن بُولسَه اوُشَه حالِیچَه اوُنِی بَیان قِیلَدِی. فِقهنِی فَهملَه گن کِیشِی سوُزنِی اوُزِیدَن کوُرَه فَقِیهراق کِیشِیگه یِیتکَزِیشِی قَندَی هَم یَحشِی.
اِیجتِهاد قِیلسَه بوُلَه دِیگن اِیشلَردَه هَم اَلبَتَّه دِققَت قِیلِیشِینگ کِیرَک، مَنَه بوُندَی مَسَلَه لَرنِی یِیتَرلِی، جَملَنگن عِلمگه اِیختِیاجِی بار وَ تِیلِینگ بِیلَن اَیتَیاتگن سوُزلَرِینگ حَقِیدَه سُوراق- سَوال قِیلِینَه سَن وَ سوُزلَه گن نَرسَه نگنِی بَرابَرِیدَه مَسئوُلسَن. شوُ سَبَبلِی هَم عِلم اَهلِی اوُزلَرِی کامِل، توُلِیق عِلمگه اِیگه بُولگن نَرسَه لَرِی حَقِیدَه صُحبَت قِیلِیشَدِی وَ بِیلمَه گن اِیشلَر حَقِیدَه اِیسَه سُوکُوت سَقلَه شَدِی. مَدِینَه دَه تابِیعِیننِی دَورِیدَه ( یَعنِی صَحابَه لَرنِی وَ صَحابَه رَضِیَ الله عَنهُ نِی شاگِیردلَرِینِینگ فَرزَندلَرِینِی دَورِیدَه) طَلاق حَقِیدَه سَوال قِیلِینَدِی وَ بوُتوُن مَدِینَه بُویِیچَه اوُ یِیردَه اَنَه اوُشَنچَه بُویُوک کِیشِیلَر، عالِملَر بوُلِیشِیگه قَرَمَسدَن فَقَطگِینَه بِیر نَفَر کِیشِی بُو حَقِیدَه فَتوا بِیرَدِی وَ اوُ سَعِید اِبنِ مُسَیَّب رَحِمَهُ الله اِیدِی.
مَنَه بُو کِیشِیلَرنِی مَنزِیللَرِیگه تِیگِیشلِی مَسَلَه بارَسِیدَه صادِر بُولگن نَرسَه اِیدِی، تابِیعِین تامانِیدَن شوُنچَه لِیک اِیختِیاط قِیلِینگن، اِیندِی دارُ الاِسلام وَ دارُ الکُفر یاکِی مُسُلمانلَرنِی تَکفِیر قِیلِیش بارَسِیدَگِی حُکملَرگه اوُحشَش عُمُومِی مُسُلمانلَرگه تِیگِیشلِی بوُلگن وَ عُمُوم مُؤمِنلَرنِی هَمدَه مُسُلمانلَرنِی کَتتَه قِیسمِینِی جانِیگه، ناموُسِیگه ، آبرُوسِیگه، مالِیگه باغلِیق بُولگن اِیشلَردَه، بوُلَرنِی اِیجتِهادگه عَلاقَه سِی یُوق، بَلکِی اوُلَر « سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا» گه بِنائاً شَخصِی کوُز- قَرَشلَرِینِی اَرَلَشتِیرمَسدَن اَلله تَعالَی نِی حُکمِیگه تابِع بوُلِیشلَرِی کِیرَک، اَمّا “عَمَلدَه” اَلله وَ پَیغَمبَر وَ صَحابَه لَر، تابِیعِینلَرنِی، اِمامِی حَنِیفَه، جَعفَر صادِق، مالِیکِی، شافِیعِی، حَنبَلِینِی وَ باشقَه اَهلِی سُنَّتنِی بُویُوک کِیشِیلَرِینِی تَقلِید قِیلِینَه دِیگن مَرجَعگه اَیلَنتِیرِیب آلگن بَعضِی بِیر جاهِللَر وَ سپُوتنِیکلَرنِی مُرِیدلَرِی سپُوتنِیکلَرگه، مَجازِی فَضاگه تَقلِید قِیلِیشَدِی وَ بوُندَی مُهِم مَسَلَه لَر بارَسِیدَه نَظَر بِیرِیشَدِی؛ کوُپِینچَه بوُتوُن جَهان سِکوُلار کافِرلَرِینِی، مَحَلِّی مُرتَدلَرنِی وَ مُنافِقلَر توُدَه سِینِی اِیختِیارِیدَه بُولگن تَقلِید قِیلِیشَیاتگن مَنبَع لَرنِی اِستِناد قِیلگن حالدَه اوُلَر اوُزلَرِینِی نَظَر اِیگه سِی دِیب بِیلِیشَدِی؛ یاکِی اوُلَرنِی جِبهَه سِیدَه شَرعِی اِیشلَر بُویِیچَه جاهِل بُولگن حَتَّی دُشمَننِی رُوحِی جَنگلَرِیگه اَلدَنگن مُؤمِنلَر مَوجُود بوُلِیب، اوُلَر مَنَه بوُندَی مُهِم مَسَلَه لَرگه کِیرِیب کِیلِیشَدِی وَ مَنَه بُو یوُلدَگِی سپُوتنِیکلَرنِی، مَجازِی فَضانِی مُرِیدلَرِی حَرَکَت قِیلَیاتگن یُولدَه حَرَکَت قِیلِیشَدِی.
اِمامِی شافِیعِی رَحِمَهُ الله اَیتَدِیکِی: «مَثَلُ الَّذِی یَطلُبُ العِلمَ بِلَا حُجَّةٍ، کَمَثَلِ حَاطِبِ لَیلٍ، يَحْمِلُ حُزْمَةَ حَطَبٍ وَفِيهِ أَفْعَى تَلْدَغُهُ وَهُوَ لَا يَدْرِي»[10]. دَلِیلسِیز عِلم آلگن کِیشِینِی مِثالِی شوُنگه اوُحشَیدِیکِی، کِیشِی کِیچَه سِی اوُتِین جَملَیدِی. اوُ کَتتَه مِقداردَه اوُتِین جَملَنگن جایدَن اوُتِین تِیرَدِی وَ مَنَه بُو اوُتِینلَرنِی آرَسِیدَگِی زَهَرلِی اِیلان اوُنِی اوُزِی سِیزمَه گن حالدَه چَقِیب آلَدِی.”
مَنَه شوُنگه اَساسلَنگن حالدَه اِمامِی اَبُو یُوسُف حَنَفِی رَحِمَهُ الله اَیتَدِیکِی: «لَا يَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ يَقُولَ مَقَالَتَنَا حَتَّى يَعْلَمَ مِنْ أَيْنَ قُلْنَا» [11]. “هَر قَندَی کِیشِی اوُچُون بِیزلَرنِینگ سُوزلَرِیمِیز قَیِیردَن آلِینگه نِینِی بِیلمَسلَرِیدَن توُرِیب اوُنِی نَقل قِیلِیشلَرِی جائِز اِیمَس.”
اَگر شَرِیعَت مَسَلَه لَرِی بُویِیچَه اوُزِینگ قوُلگه کِیرِیتگن وَ اوُنِی باشقَه لَرگه نَقل قِیلماقچِی بُولگن مَطلَبنِی شَرعِی کَنَللَر وَ عِلم بُویِیچَه مَنبَع لَرِینِی تاپَه آلمَه سَنگ، شُبهَه سِیز سِینِی سوُزِینگدَه یَحشِیلِیک یُوق. رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّم مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ والْيوْمِ الآخِر، فلْيقُلْ خيراً أَوْ لِيَصمُتْ،[12] الله گه وَ قِیامَت کوُنِیگه اِیمان کِیلتِیرگن هَر قَندَی کِیشِی یَحشِی سوُزلَرنِی سوُزلَشِی کِیرَک؛ یاکِی سُوکوُت سَقلَشِی کِیرَک.
مَنَه بُو یَحشِیلِیک هَم بِیزلَرگه قُرآن وَ صَحِیح سُنَّت وَ اَلله تَعالَی نِی شَرِیعَتِیدَن اوُنِی صَحِیح کَنَلِی بُویِیچَه یِیتِیب کِیلگن یاکِی اَلله تَعالَی نِی شَرِیعَتِی اوُنِی تَصدِیقلَگن نَرسَه بوُلِیشِی کِیرَک، دِیمَک آچِیق- آیدِین کوُرِینِیب توُرگنِیدِیک اَلله نِی شَرِیعَتِیگه مَخصُوصاً دارُ الاِسلامنِی دارُ الکُفردَن اَجرَتِیشگه خاص بُولگن اِیشلَردَه یاکِی اوُلَرگه باغلِیق بُولگن اِیشلَردَه، اَلبَتَّه طاغوُتگه کُفر کِیلتِیرِیشنِی اَساسِیگه کوُرَه کُفر کِیلتِیرِیلِیشِی کِیرَک، اِیندِی بُو یِیردَه مُنافِقلَرنِی توُدَه سِی حَقِیدَه هَم بَعضِی بِیر سوُزلَر قالگن بُولِیب اوُنِی توُلدِیرِیب اَیتماقچِیمِیز، چُونکِی:
- اَهلِی کِتاب کافِرلَرِی وَ سِکوُلارِیستلَر “مُؤمِنلَر” اوُچُون هَرگِیز هِیچ قَچان “یَحشِیلِیک”نِی هاحلَشمَیدِی: مَّا یَوَدُّ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ وَلاَ الْمُشْرِکِینَ أَن یُنَزَّلَ عَلَیْکُم مِّنْ خَیْرٍ مِّن رَّبِّکُمْ (بقره/105) نَه اَهلِی کِتابلَر (یَهُودِی وَ نَصرانِیلَر) دَن بوُلگن کافِرلَر وَ نَه مُشرِکلَر سِیزگه پَروَردِیگارِینگِیز طَرَفِیدَن بِیر یَحشِیلِیک ( یَعنِی وَحِی) توُشِیشِینِی اِیستَمَیدِیلَر. اَلله اِیسَه رَحمَت- مَرحَمَتِینِی اوُزِی هاحلَگن کِیشِیلَرگه خاص قِیلِیب بِیرَدِی. اَلله بُویُوک فَضلوُ کَرَم صاحِیبِیدِیر.
- بِیزلَر اوُلَردَن آزار- اَذِیَتگه سَبَب بوُلَدِیگن سوُزلَرنِی اِیشِیتَه مِیز حالاص: وَلَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا أَذًى كَثِيرًا (آل عمران/ 186) وَ اَلبَتَّه سِیزلَردَن اِیلگرِی کِتاب بِیرِیلگن کِیمسَه لَر تامانِیدَن وَ مُشرِکلَر تامانِیدَن کوُپ اَذِیَت- مَلامَتلَر اِیشِیتَه جَکسِیزلَر.
- مُنافِقلَر توُدَه سِی (سِکوُلارزَدَه لَر) هَم شوُندَی دُشمَننِی جُملَه سِیدَن بوُلِیب، اَلله تَعالَی اوُلَر حَقِیدَه مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: «… هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ…» (منافقون/4)، “……..اوُلَر دُشمَندِیرلَر. بَس، اوُلَردَن اِیختِیاط بوُلِینگ!…….” مَنَه بُو مُنافِقلَر توُدَه سِی گپگه اوُستَه فِرِیبگرلَر بُولِیب، حَتَّی رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّم هَم اوُلَرنِی سوُزلَرِینِی گوُزَللِیگِیدَن عَجَبلَنگن اِیدِیلَر، اَلبَتَّه اوُلَرنِی سُوزلَرِی دِین، شَرِیعَت، یَحشِیلِیکلَر حَقِیدَه بوُلگن، شوُنِینگ اوُچُون عَجَبلَنگن اِیدِیلَر: «يُعْجِبُكَ قَوْلُهُ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا …» اَلبَتَّه مُؤمِنلَرنِی آرَسِیدَه اوُلَرنِی سوُزلَرِیگه قوُلاق سالَه دِیگن وَ اوُلَرنِی سوُزلَرِی اوُلَر اوُچُون مُهِم بُولگن کِیشِیلَر مَوجُود: «وَفِیکُمْ سَمَّاعُونَ لَهُمْ» (توبه/47) هَمدَه آرَلَرِینگِیزدَه اوُلَرگه قوُلاق سالوُچِیلَر هَم (تاپِیلگن) بوُلوُر اِیدِی. مَنَه بُو دَستَه دَگِی کِیشِیلَرنِی قَلبلَرِیدَه مُنافِقلَرنِی تَبلِیغاتلَریی سَبَبلِی کَسَللِیک وُجُودگه کِیلگن، مُنافِقلَر گوُرُوهِینِی اوُزِی هَم هِیچ قَچان رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّمنِی سوُزلَرِیگه، وَعدَه لَرِیگه اِعتِماد قِیلگن اِیمَسلَر، اِیندِی بِیزلَرنِینگ دارُ الاِسلام وَ اِسلامِی جَمِیعیَت حَقِیدَگِی وَعدَه لَرِیمِیزگه اِیشانِیشلَرِی حَقِیدَه گپِیرمَسَه هَم بُولَدِی. اَلله تَعالَی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: وَإِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ مَّا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ إِلَّا غُرُوراً (احزاب/12)، اوشنده مُنافِقلَر وَ دِیللَرِیدَه مَرَض بوُلگن ( یَعنِی اِعتِقادلَرِی ضَعِیف بُولگن) کِیمسَه لَر: “اَلله وَ اوُنِینگ پَیغَمبَرِی بِیزلَرگه فَقَط یالغان وَعدَه قِیلگن اِیکَنلَر،” دِییَه باشلَه دِیلَر.
دِیمَک بِیزلَر آشکار “آلتِیتَه لِیک کافِرلَردَن” وَ مُنافِقلَر توُدَه سِیدَن هِیچ قَندَی یَحشِیلِیک کوُتمَیمِیز وَ بِیزلَر سوُزلَرِیمِیز فَقَطگِینَه اوُزلَرِینِی وَ مُسُلمانلَرنِی جَمِیعیَتِینِی شَرعِی یُولگه قوُیِیشگه قَرار قِیلگن وَ اوُزلَرِینِی عِلملَرِینِی اَلله گه وَ رَسُولِی صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّمگه باغلَیدِیگن وَ عَدالَت، تَقوا اَهلِی بُولگن مُؤمِنلَرگه قَرَتِیلگندِیر.
مَنَه بُو نوُقطَه نِی ذِکر قِیلِیش لازِمکِی، آلدِین هَم قَیتَه- قَیتَه اَیتِیب اوُتکَنِیمِیزدِیک، بِیزلَر آدَملَر حَقِیدَه اِیمَس، بَلکِی “دار” حَقِیدَه حُکم بِیرَه مِیز،یَنَه تَکرارلَب اَیتَه مَنکِی، بِیزلَر آدَملَر وَ اوُلَرنِی مَذهَبِی حَقِیدَه اِیمَس، “دار” حَقِیدَه صُحبَت قِیلیَپمِیز؛ مَنَه بُو اَهلِی سُنَّت وَ جَماعَتنِی مَنهَجِینِی آچِیق- اَنِیق کوُرِینِیب توُرگن نَرسَه لَرِیدَندِیر، “دار” اوُچُون اَساسِی تَشخِیص بِیرِیش اَبزارِی، مِعیارِی هَم اوُندَگِی “ساکِن بُولگنلَر” گه قَرَب اِیمَس، بَلکِی اوُندَگِی “حاکِمِیَت” وَ بُو دَولَتدَه حاکِم بُولگن “اَساسِی قانوُنلَر” بُویِیچَه عَمَلگه آشِیرِیلَدِی.
اِیندِی رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّم “دارُ الاِسلامنِی” اوُستِیدَگِی حاکِمِیَت مَسَلَه سِیدَه مُسُلمانلَرنِی اوُستِیدَه “حاکِیمِیَت” آلِیب بارَه دِیگن اِیککِی نَولِی کَتتَه حُکوُمَت “قالِیبِی” حَقِیدَه خَبَر بِیرَدِی:
- اوُلَرنِی بِیرِینچِیسِی خِلاَفَةٌ عَلَى مِنْهَاجِ النُّبُوَّةِ بُولِیب اوُ اَوَّلگِی وَ اِینگ مُهِم اَبزار وَ واسِیطَه دِیر. (حوُددِی رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّمنِی وَ خُلافایِی راشِیدِیننِی حُکوُمَتِیگه اوُحشَیدِی.)
- کِییِینگِیسِی شاهِیگرلِیک دَورِی «مُلْكًا عَاضًّا» و «مُلْكًا جَبْرِيّاً» [13] بوُلِیب اوُلَر اِسلامِی اِضطِرارِی بَدَل حُکوُمَتلَردِیر، بُو حُکوُمَتلَر نُبُوَّت مَنهَجِیگه اَساسلَنگن خِلافَت بوُلمَه گن پَیتدَه ضَرُورَت وَ اِضطِرار حُکمِی بُویِیچَه اوُزِینِی وَظِیفَه سِینِی بَجَرَدِی( اوُمَوِیلَرنِی، عَبّاسِیلَرنِی، عُثمانِیلَرنِی وَ اوُندَن باشقَه دارُ الاِسلامنِینگ کَتتَه – کِیچِیک حاکِمِیَتلَرِیگه اوُحشَیدِی) مَنَه بُو شاهِیرگرلِیکدَن سوُنگ حاکِمِیَت وَ حُکوُمَت قُدرَتِی یَنَه قَیتَه دَن رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّمنِی رَوِیشلَرِیگه قَیتَه دِی: ثُمَّ تَكُونُ خِلاَفَةً عَلَى مِنْهَاجِ النُّبُوَّةٍ. [14] بِیزلَر هَم دارُ الاِسلامنِی اوُستِیدَگِی حاکِمِیَت اِیشلَرِی بُویِیچَه مَنَه شُوندَی هَدَفلَرنِی کِیتِیدَن توُشگنمِیز.
مُجاهِدلَر شوُراسِی هَم اِینگ بَتتَر اِضطِرارِی حالَتدَه واحِد اوُمَّتنِی وَ واحِد جَماعَتنِی سَقلَب قالِیش اوُچُون هَمدَه بوُیرُوق وَ باشقَرُو وَحدَتِینِی مُخافِظَت قِیلِیش اوُچُون نُبُوَّت مَنهَجِیگه اَساسلَنگن خِلافَت وَ اِسلامِی اِضطِرارِی بَدَل حُکوُمَت بوُلمَگندَه اوُچِینچِی اَبزار صِیفَتِیدَه اوُزِینِی وَظِیفَه سِینِی بَجَرَدِی، مَنَه بُو مُجاهِدلَرنِی واحِد شوُراسِی نُبُوَّت مَنهَجِیگه اَساسلَنگن خِلافَتنِی یاکِی اِسلامِی اِضطِرارِی بَدَل حُکوُمَتنِی وُجُودگه کِیلتِیرِیش اوُچُون کِیلگن بوُلِیشِی هَم موُمکِین.
مَنَه بُولَر عُمُوماً اَیتگندَه “اَبزار” وَ “قالِب” حِسابلَنَدِی. “اَبزار” شوُندَی بِیر نَرسَه کِی اوُندَن اوُزِیگه خاص مَقصَدگه یِیتِیش اوُچُون فایدَه لَنِیلَدِی، قالِب هَم شَکل، کوُرِینِیشنِی وُجُودگه کِیلتِیرَدِیگن “اَبزار” حِسابلَنَدِی. مَنَه بُو قالِبنِی اِیچِیدَگِی اَساس قالِبنِی اوُزِیدَن کوُرَه مُهِمراق، مَنَه بُو قالِبنِی اِیچِیدَگِی اَساس “آلتِیتَه لِیک آشکار کافِرلَرنِینگ” قانوُنلَرِی یاکِی اِسلامِی مَذهَبلَرنِی بِیرِیگه اَساسلَنگن اَلله تَعالَی نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرِی یاکِی مُسُلمانلَرنِی واحِد اِجماع سِیگه اَساسلَنگن بُولِیشِی مُومکِین.
مَنَه بُولَر بِیلَن بِیرگه دَعوَت وَ جِهاد وَ حَتَّی اِسلامِی اِضطِرارِی بَدَل حُکُومَتنِی اَستَه- سِیکِینلِیک بِیلَن نُبُوَّت مَنهَجِیگه اَساسلَنگن خِلافَت تامانگه تَکامُولَّه شِیشِیگه یاکِی گاهِیدَه توُرلِی- هِیل تِیهنالاگِییَه گه اوُحشَش واجِب اِیشلَرگه، اَبزارلَرگه، قالِبلَرگه، شُورا وَ حِلفلَر، اَنجُومَنلَر، سِیندِیکالَر، اِعداد، اَمِیرِگه اوُحشَگن مُقَدَّماتلَرگه اِیختِیاج پَیدا بُولَدِی، مَنَه بُو اَبزارلَرسِیز، مُقَدَّماتلَرسِیز مَنَه بُوندَی واجِباتلَرنِی صَحِیح، شَرعِی یوُلدَه آلِیب بارِیب بُولمَیدِی، شُو سَبَبلِی هَم مَنَه بُو مُقَدَّماتلَردَن، اَبزارلَردَن فایدَه لَنِیش هَم واجِب بوُلَدِی.
مَنَه بُو حالَتدَه حُکوُمَتنِی “اَبزارلَرِی” وَ “قالِیبلَرِی” کَلِیتلَر یا مَشِینَه لَر،تَیّارَه لَر یا کامپیُوتِیر وَ باشقَه نَرسَه لَرگه اوُحشَش چِیگرَه لَنگن مِقداردَه بُولِیشِی مُومکِین،اَمّا مَنَه بُو اَبزارلَردَن فایدَه لَنَدِیگن کِیشِیلَر وَ مَنُه بُو قالِیبلَرنِی اِیچِیگه قوُیِیلَدِیگن مَضمُون، سِکوُلارِیزم دِینِینِینگ بَرچَه حِزبلَرِینِی سانِیچَه یاکِی هِیلمَه– هِیل آسمانِی شَرِیعَتلَرِنِینگ تَفسِیرلَرِینِی سانِیچَه توُرلِی- توُمَن بُولِیشلَرِی مُومکِین.
بُو یِیردَه بِیز بَرچَه شَرعِی مَنبَعلَرنِی اِستِناد قِیلگن حالدَه فَلانچِی دِیارنِینگ دارُ الاِسلام اِیکَنِی یاکِی فَلانچِی دِیارنِینگ دارُ الکُفرِ اِیکَنِی حَقِیدَه خَبَردار بُولگنِیمِیزدَن سُونگ، اوُلَردَگِی حُکوُمَت قالِیبِیدَگِی اَساسنِی سالِیشتِیرِیشگه حاجَت یُوق، اَمّا قالِیبلَرنِی اوُزِینِی حوُددِی بِیر اَبزاردِیک بِیر-بِیرِی بِیلَن سالِیشتِیرِیش مُومکِین. مَثَلاً مُسُلمانلَر اوُندَن فایدَه لَنَیاتگن قالِیبنِی وَ کامُّونِیستلَرنِینگ هَمدَه سَرمایَه دارلَرنِینگ بایلِیکنِی تَقسِیملَش قالِیبِینِی یَعنِی اوُچچاوِینِی بِیر- بِیرِی بِیلَن سالِیشتِیرسَک بوُلَدِی؛ حوُددِی فَلان اَبزار، مَشِینَه، تَیِارَه، پایِیزد، طِبِّیات یا حَوفسِیزلِیک، حَربِی تِیهنالاگِییَه نِی بِیر- بِیرِی بِیلَن سالِیشتِیرگنگه اوُحشَیدِی، بُو یِیردَه بِیز اوُلَرنِی اِیشلَب چِیقَرگن تاماننِی عَقِیدَه سِی، مَذهَبِی بِیلَن عُمُوماً اِیشِیمِیز بُولمَیدِی.
یَنَه هَم ساددَه راق توُشُونتِیرَدِیگن بُولسَک، مَثَلاً سَعُودِیَه عَرَبِستانِینِی پایِیزدلَرِینِی، تِیمِیر یُول باشقَرُوو سِیستِیمَه سِینِی یَپانِیَه نِینگ یاکِی راسِّیَه نِینگ پایِیزدلَرِی، تِیمِیر یوُل باشقَرُو سِیستِیمَه سِی یاکِی باشقَه یِیوراپَه دَولَتلَرِینِیکِی بِیلَن سالِیشتِیرگن پَیتِیمِیزدَه، اوُلَرنِی باشقَه رُوچِیلَرِینِی یاکِی بُو پایِیزدلَردَه آلِیب بارِیلَدِیگن جَمِیعیَتنِی عَقِیدَه سِی بِیلَن اِیشِیمِیز بوُلمَیدِی، اَمّا اوُلَرنِی تَجرِیبَه لَرِیدَن، اوُقِیب اوُرگنگن بِیلِیملَرِیدَن، توُرلِی- هِیل دَولَتلَرنِی تِیهنالاگِیَه سِیدَن هَدَفلَرِیمِیزنِی، دَستوُرلَرِیمِیزنِی آلِیب بارِیش یُولِیدَه شَرعِی اوُصُول بِیلَن فایدَه لَنَمِیز.
مِثال طَرِیقَه سِیدَه، اَمِیرِکَه وَ یَپانِییَه نِینگ اِیککِی هِیل باشقَوُر رَوِیشِی حَقِیدَه صُحبَت قِیلِینگن پَیتدَه اوُلَرنِی سالِیشتِیرِیش وَ حَتَّی فایدَه لَنِیش اوُچُون اَیتِیلَدِیکِی:
اَمِیرِکَه نِی باوشقَرُو بیُوراکرَتِیَه گه یَقِینراقدِیر، 1- قِیسقَه مُددَتلِی رِیجَه توُزِیش دَستوُرِیگه اِیگه،2- یَککَه شَخص مَسئوُلِیَتِیگه اِیگه، 3- قَرار قَبُول قِیلِینِیشِی وَ قَرار قَبُول قِیلِینِیش جَرَیانِی جُودَه تِیز عَمَلگه آشِیرِیلَدِی، اَمّا اوُنِی یوُلگه قوُیِیلِیشِی جُودَه سِیکِین آلِیب بارِیلَدِی.
یَپانِییَه نِی باشقَرُووِی اَدهاکرَه تِیَه گه یَقِین بُولِیب: 1- اوُزاق مُددَتلِی رِیجَه لَر دَستوُرِی توُزِیلَدِی، 2- گوُرُوه شَکلِیدَه مَسئُولِیَتگه اِیگه، 3- قَرار قَبوُل قِیلِیش مُددَتِی، جَرَیانِی سِیکِین، لِیکِن اوُنِی اِجرا قِیلِینِیشِی تِیزلِیک بِیلَن عَمَلگه آشِیرِیلَدِی. [15]
بُو یِیردَه بِیر- بِیرِیدَن بُوتوُنلَی فَرق قِیلَدِیگن اِیککِی باشقَرُو رَوِیشِی سالِیشتِیرِیلَدِی، اَمّا اوُلَردَن فایدَلَنگن کِیشِیلَرنِینگ عَقِیدَه لَرِی، اِیشانچلَرِی حَقِیدَه صُحبَت قِیلِینگنِی یُوق؛ هَر قَندَی عَقِیدَه گه اِیگه بُولگن شَخص مَنَه بُو باشقَرُو رَوِیشلَرِیدَن، نَمُونَه سِیدَن فایدَلَنَه آلَدِی، چوُنکِی مَنَه بُو باشقَرُو رَوِیشلَرِی حوُددِی “دِیوان” “اَبزارگه” اوُحشَگن نَرسَه لَر بُولِیب اوُنِی اِیستَلگن قِیسمِینِی اوُزگرتِیرسَه وَ اوُندَن توُرلِی- هِیل عَقِیدَه لَرگه مُناسِب رَوِیشدَه فایدَلَنسَه بُولَدِی.
یاکِی بوُلمَسَم اَمِیرِکَه نِی، اِیراننِی، حِتاینِی، اَفغانِستاننِی، پاکِستاننِی، عَرَبِیستاننِی تَعلِیم- تَربِیَه “سِیستِیمَه سِینِی” سالِیشتِیرگن پَیتِیمِیزدَه هَم بِیر نِیچَه فِکر، عَقِیدَه نِی اِیمَس، بَلکِی بِیر نِیچَه “سِیستِیمَه نِی”، “اَبزارنِی” بِیر- بِیرِی بِیلَن سالِیشتِیرِیلَدِی.
یاکِی نَمایِیش وَ تَجرِیبَه وَ گوُرُوه مُحاکَمَه سِی کَبِی اوُقِیتِیش اوُصُوللَرِینِی نَولَرِی حَقِیدَه صُحبَت قِیلِینگن پَیتدَه، اَصلِیدَه بِیر نِیچَه “اَبزار” وَ حَتَّی توُرلِی- هِیل قالِیبلَر حَقِیدَه صُحبَت قِیلِینگن ، مَثَلاً آسانلِیک بِیلَن یَپانِییَه دَگِی اوُقِیتِیش اوُصلوُبِینِی اَمِیرِکَه دَگِی اوُقِیتِیش اوُصلوُبِی بِیلَن یاکِی بُو اِیککاوِینِی قَدِیمگِی اوُتِیش وَ نَتِیجَه گه یُونَلتِیرِیلگن یاکِی 1375 یِیلدَن بُویان اِیراندَه قوُللَنِیلَیاتگن یَنگِی فَعال، کَشف قِیلِیش رَوِیشِی بِیلَن سالِیشتِیرسَه بُولَدِی. بُو یِیردَه بِیز تَعلِیم- تَربِیَه تِیهنالاگِیَه سِینِی نَولَرِینِی بِیر- بِیرِی بِیلَن سالِیشتِیردِیک، شُونِینگدِیک واجِب اِیشلَر بُویِیچَه فایدَه لَنِیلَدِیگن تِیهنالاگِیَه توُرلَرِی وَ طِبِّیات، حَربِی،حِذمَت، جَملَش، دِیزَین، قوُرِیلِیش تِیهنالاگِیَه سِینِی بِیر- بِیرِی بِیلَن سالِیشتِیرَه مِیز. [16]
دارُ الاِسلامگه حاکِم بُولگن هِیلمَه – هِیل قالِیبلَر بارَسِیدَه هَم مَنَه بُو حُکوُمَت قالِیبلَرِینِی بِیر- بِیرِی بِیلَن سالِیشتِیرگن پَیتِیمِیزدَه، مَنَه بُو قالِبلَرنِی اِیچِیگه قوُیِیلگن عَقِیدَه نِی، مَذهَبنِی اِیمَس، بَلکِی فَقَط اِیککِی قالِیبنِی، اَبزارنِی سالِیشتِیرَیاتگنِیمِیزنِی توُشوُنِیب یِیتِیشِیمِیز کِیرَک. یَعنِی “شَرقِی توُرکِستاننِی اِسلامِی جُمهُورِینِی”نگ قالِیبِی بِیلَن اُمَوِی یا عَبّاسِی یا عُثمانِیلَرنِینگ مِعراثِی شاهِیگرلِیک اِمارَتِینِینگ قالِیبِینِی یا سُمالِیدَگِی شَباب اِمارَتِینِی یا اِسلامِی اَزوَدنِی یا “اِیران اِسلامِی جُمهُورِینِی” قالِیبِینِی سالِیشتِیرگن پَیتِیمِیزدَه، اَصلِیدَه مَنَه بُو قالِیبلَرگه،دارُ الاِسلاملَرگه حاکِم بُولگن مَذهَبلَرنِی اِیمَس فَقَطگِینَه بِیر نِیچَه قالِیبنِی، اَبزارنِی سالِیشتِیرگن بُولَه مِیز، اَگر بُو یِیردَه فَلانچِی قالِب نُبُوَّت مَنهَجِی اَساسِیدَگِی خِلافَتگه یَقِینراق بُولگن بوُلسَه، دِیمَک مَنَه بُو قالِبنِی، اَبزارنِی باشقَه سِیگه یَقِینلِیگِی بارَسِیدَه صُحبَت قِیلِینگن بُولَدِی، اوُندَگِی آدَملَر، مَذهَبلَر بارَسِیدَه گپ تِیلگه آلِینمَه گن. بَعضِی بِیر دوُستلَرِیمِیز مَنَه بُو مُهِم اِیشگه یَنَدَه یَحشِیراق دِققَت قِیلِیشَدِی وَ مُنافِقلَر توُدَه سِی اوُلَرنِی قوُغِیرچاق قِیلِیب اوُینَشلَرِیگه یُول قوُیِیشمَیدِی، دِیگن اوُمِیددَه مَن.
“قالِب” عادَتدَه دَعوَت وَ شَرِیعَتدَگِی مَعرُوفگه بُویُورِیش اِیشلَرِیدَه وَ شَرِیعَت تَنِیشتِیرگن مُنکَردَن قَیتَرِیشدَه، مَخصُوصاً جِهاد اِیشلَرِیدَه هَمِیشَه مَوجُود، شَخص یاکِی مَنَه بُو “قالِب”نِی اِیچِیدَه یائِنکِی مَنَه بُو “قالِب”نِی مَخصُولاتلَرِیدَن دَعوَت وَ جِهاد اِیشلَرِیدَه بِیر اَبزار، نَقشَه صِیفَتِیدَه فایدَه لَنِیلَدِی. رَسُول الله صلی الله علیه وسلم مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: مَنْ رَأَى مِنْكُمْ مُنْكَرًا فَلْيُغَيِّرْهُ بِيَدِهِ، سِیزلَردَن بِیرارتَنگِیز مُنکَر اِیشنِی کوُرسَه، اوُنِی عَمَلدَه قوُلِی بِیلَن اوُزگرتِیرسِین، فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ، اَگر قوُلِیدَن کِیلمَسَه، تِیلِی بِیلَن اوُزگرتِیرسِین، فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ، وَ اَگر بُو هَم قوُلِیدَن کِیلمَسَه قَلبِی بِیلَن اوُنِی اوُزگرتِیرِیشگه حَرَکَت قِیلسِین ( یَعنِی مَنفِی مُبارَزَه آلِیب بارسِین، مَثَلاً فَلان مَکانگه بارمَسلِیک یاکِی فَلان مَخصُولاتنِی ساتِیب آلمَسلِیک یاکِی فَلانچِی سپُوتنِیک کَنَللَرِینِی کوُرمَسلِیک وَ ……..) وَذَلِكَ أَضْعَفُ الْإِيمَانِ[17]. وَ مَنَه بُو ( قَلب بِیلَن مَنفِی مُبارَزَه قِیلِیشلِیک) اِیماننِی اِینگ کَم دَرَجَه سِیدِیر.
مَنَه بُو حالَتدَه مُنکَر اِیشلَرنِی اوُزگرتِیرِیش وَ اوُزگرتِیرِیشگه حَرَکَت قِیلِیش واجِب اَمر حِسابلَنَدِی، بُو شَخصنِینگ اِیمانِینِی دَرَجَه سِیگه هَم باغلِیق بوُلِیب اوُنِی شَخصِی قِیررَه سِی هَم وَ گوُرُوهِی قِیررَه سِی هَم مَوجُود؛ اوُنِی گوُرُوهِی قِیررَه سِیدَه “اوُمَّتنِی” قالِیبِیدَه بُو وَظِیفَه نِی عَمَلگه آشِیرِیش کِیرَک. اَلله تَعالَی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: وَلْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ ۚ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (آل عمران/104) آرَلَرِینگِیزدَن یَحشِیلِیککَه ( اِسلامگه) دَعوَت قِیلَدِیگن، عِبادَت- اِطاعَتگه بُویُورَدِیگن وَ عِصیان- گوُناهدَن قَیتَه رَدِیگن بِیر جَماعَت بوُلسِین. اَنَه اوُشَه لَر نَجات تاپگوُچِیلَردِیر.
اِیندِی یَحشِیلِیککَه دَعوَت قِیلِیش هَم جُودَه کوُپدِیر( شَرِیعَت تَصدِیقلَگن عُمُومِی عَمَللَرنِی وَ هَم اَخلاقنِی وَ شوُ بِیلَن بِیرگه عَقِیدَه وِی عَمَللَرنِی، اَخلاقنِی هَم اوُز اِیچِیگه آلَدِی) وَ “اوُمَّت” حالَتِیدَه عَمَلگه آشِیرِیلِیشِی کِیرَک، وَ اَگر مَعرُوفگه بُویُورِیشلَر( یَعنِی اَلله تَعالَی نِی شَرِیعَتِیدَه تَنِیشتِیرِیلگن، تَنِیلگن اِیشلَر هَم بُویُورِیلگن صُورَتدَه بَجَرِیلِیشِی لازِم) هَم وَ مُنکَردَن قَیتَه رِیشلَر هَم – اَلبَتَّه یامان اِیشلَر هَم اَلله تَعالِینِی شَرِیعَتِیدَگِی تَنِیقلِی- “اوُمَّت” صُورَتِیدَه بَجَرِیلِیشِی کِیرَک وَ اوُنِی شوُراگه،حِلفگه، سِیندِیکا گه، اَنجُومَنگه ، حَلق اوُیُوشمَه لَرِیگه، اِینجِی اوُلَرگه اِیختِیاجِی بار وَ مَنَه بُو اَبزارلَرسِیز، قالِیبلَرسِیز یَحشِیلِیککَه بُویُورِیش، مَعرُوفگه اَمر قِیلِیش وَ مُنکَردَن نَهِی قِیلِیش رُویابگه چِیقمَیدِی، مَنَه بُو حالَتدَه بُو قالِیبلَرنِی، اَبزارلَرنِی تَشکِیل قِیلِیش واجِب بوُلِیب قالَدِی وَ حَتّی اَگر قالِیبلَرنِی، اَبزارلَرنِی تَنلَش بُویِیچَه اوُلَرنِی وُجُودگه کِیلتِیرگن یا تَکاموُللَشتِیرگن کِیشِیلَرنِینگ مُسُلمان اِیکَنِی یا اِیمَسلِیگِیگه اَهَمِیَت بِیرِیلمَیدِی، بَلکِی بَشَرنِینگ عِلمِی تَجرِیبَه لَرِیدَن مَنَه بُو یُولدَه فایدَلَنِیلَدِی.
مَثَلاً مِثال طَرِیقَه سِیدَه فَقِیرلِیککَه اوُحشَش مُنکَرنِی اِیش، اوُرتَه دَن آلِیب تَشلَنِیشِی کِیرَک، بُولِیب هَم بُو شَیطاننِی وَعدَه سِیدِیر، « الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ » (بقره/268) شَخص اوُزِینِی شَخصِی چِیگرَه لَرِیدَه مَنَه بُو مُنکَرنِی آلِیب تَشلَشگه حَرَکَت قِیلَدِی، اَمّا شُبهَه سِیز یَککَه شَخصنِی حَرَکَتلَرِی اوُزِیگه یَرَشَه چِیگرَه لَنگن بوُلَدِی، لِیکِن اَگر اوُ اَنجُومَن حالَتِیدَه اِیش آلِیب بارسَه اوُنِی قُدرَتِی هَم کوُپَیَه دِی وَ مَنَه بُو مُنکَرنِی آلِیب تَشلَشَه یَنَدَه مَوَفَّقِیَتلِی قَدَملَرنِی تَشلَیدِی، اَنجُومَنلَر عَمَلگه آشِیرَدِیگن اِیشلَرنِی یَککَه شَخصلَر عَمَلگه آشِیرَه آلمَیدِی؛ اِیندِی اَنجُومَن هَم اوُزِیگه خاص شَرائِطلَردَه چِیگرَه لَنگن صُورَتدَه بُولَدِی، اَمّا اَگر اوُ بِیر دَولَت، الاِسلامِی حُکوُمَت کوُرِینِیشِیدَه بُولسَه، یَککَه شَخصدَن یاکِی اَنجُومَندَن کوُرَه مَوَفَّقراق، کوُچلِیراق بوُلِیشِی اَنِیق نَرسَه.
مَنَه بُولَرنِی اوُچچاوِی هَم مُتَناسِب حالَتدَه یَحشِیلِیکلَرگه دَعوَت قِیلِیشلَرِی کِیرَک، مَنَه بُو فَرضنِی بَجَرِیشلِیک اوُلَرنِی هِیچ قَیسِی بِیرِینِی یِیلکَه سِیدَن آلِیب تَشلَنمَیدِی وَ اوُلَرنِی هَمَّه سِی مَعرُوفگه بُویُورِیب مُنکَردَن نَهِی قِیلِیشلَرِی لازِم، اَمّا اوُلَرنِی هَر بِیرِینِی اوُزِیگه خاص چِیگرَه لَنگن قابِیلِیَتِی، شَرائِطِی بار « فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ» اَمّا شُو بِیلَن بِیرگه مَنَه بُو مُنکَرنِی وَ باشقَه مُنکَرلَرنِی یُوقالِیشِینِی وَ بُوگوُنگِی کوُندَگِی اِضطِرارِی بَدَل حُکوُمَتنِی نُبُوَّت مَنهَجِیگه اَساسلَنگن خِلافَتگه اَیلَنِیشِینِی هاحلَیمِیز، فَقَطگِینَه اوُزِیمِیزنِی شَخصِی قُدرَتِیمِیزگه قَناعَت قِیلِیب قالمَسلِیگِیمِیز کِیرَک، بَلکِی شوُرالَر، حِلفلَر، سِیندِیکالَر وَ حَلق اوُیُوشمَه لَرِیگه اوُحشَگن اَبزارلَردَن وَ نِهایَت حُکوُمَت قُدرَتِینِی اَبزارلَرِیدَن فایدَلَنَه مِیز، بُولمَسَم اِصلاح قِیلِیش لایِیحَه سِیدَگِی مَنَه بُو مُنکَرلَرنِی یُوقاتِیشگه، اِیلدِیزِینِی قوُرِیتِیشگه مُوَفَّق بُولمَیمِیز، نَتِیجَه دَه اِیسَه مَنَه بُوندَی واجِباتلَرنِی عَمَلگه آشِیرِیش اوُچُون بُو اَبزارلَردَن فایدَلَه نِیشنِی اوُزِی هَم واجِب بوُلِیب قالَدِی، چُونکِی بُو یِیردَگِی آچِیق نَمُونَه اِسلامنِی دِفاع قِیلِیش، مُخافِظَت وَ دارُ الاِسلامنِی یَنَدَه یُوقارِیگه کوُتَرِیش وَ مُسُلمانلَرنِی اِیلگرِی سِیلجِیتِیش وَ دارُ الاِسلامنِی یَنَدَه کِینگیتِیرِیشدِیر، مَنَه بُو لایِیحَه وَ جَرَیاننِی هَم مُسُلمانلَرنِی دِینِی، جانِی، نامُوسِی،عَقلِی، آبرُوسِی، مالِی حِمایَه قِیلِینَدِی، مُخافِظَت قِیلِینَدِی وَ هَم مُسُلمانلَرنِی دُنیاوِی اِیشلَرِی یُوقارِی دَرَجَه گه کوُتَرِیلَدِی وَ هَم جُودَه کوُپ مُسُلمانلَرنِی مُؤمِنلَر دَرَجَه سِیگه کوُتَرِیلِیشِیگه سَبَب بُولَدِی، حَتَّی «يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا» (نصر/2) واقِیعَه سِینِی یُوز بِیرِیشِیگه آلِیب کِیلَدِی، بُو واقِیعَه دَه مُسُلمانلَرنِی جُودَه کوُپ گوُرُوهلَرِی اِسلام دِینِیگه کِیرِیب کِیلِیشَدِی وَ دارُ الاِسلام هَم یَنَدَه کِینگه یَدِی.
مَنَه بُو یوُلدَه حَرَکَت قِیلِیشلِیک اَصلِیدَه اَلله تَعالَی نِی شَرِیعَتِیدَگِی صَحِیح یُولدَه حَرَکَت قِیلِیشدِیر، تَنها بوُلگنلِیگِینگ سَبَبلِی خَفَه بُولمَسلِیگِینگ کِیرَک، خاطِرجَم بُول، اَلله تَعالَی مُحَبَّتِینگنِی حَق طَلَب دِیللَرگه جایلَیدِی وَ سِینِی حَق طَلَب کِیشِیلَر آرَسِیدَه مَشهُور قِیلَدِی، شوُنِینگدِیک مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدّاً (مریم/96) اَلبَتَّه اِیمان کِیلتِیرِیب یَحشِی عَمَللَر قِیلگن ذاتلَر اوُچُون رَحمان دوُستلِیکنِی (بَرقَرار) قِیلوُر.
شُبهَه سِیز اِیمان کِیلتِیرگن وَ شایِیستَه عَمَللَر قِیلگن کِیشِیلَرنِی مِهرِیبان خُداوَند یَحشِی کوُرَدِی وَ اوُلَرنِی آدَملَرنِی نَظَرِیدَه عَزِیز قِیلَدِی وَ اوُلَرگه نِسبَتاً آدَملَرنِی دِیللَرِیدَه مُحَبَّتنِی جایلَیدِی.
دِیمَک مِین وَ سِیز کِیلَجَک وَ نَتِیجَه اوُچُون غَم چِیکلَسلِیگِیمِیز کِیرَک، بَلکِی حَرَکَتلَنتِیرُوچِی کوُچ صِیفَتِیدَه یوُللَردَگِی توُسِیقلَرنِی آلِیب تَشلَیدِیگن وَ مَقصَد سَرِی مَسافَه نِی کَمَیتِیرَدِیگن اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی صَحِیح یُولدَن اَدَشِیب کِیتمَسلِیگِیمِیزگه اِعتِبار بِیرِیشِیمِیز کِیرَک، اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی یُولدَه حَرَکَتلَه نِیشگه وَ اوُزِیمِیزنِی عَمَللَرِیمِیزنِی صِیفَتِینِی یَحشِیلَشگه وَ مَخصُوصاً عَمَللَرِیمِیزنِی اَلله تَعالَی تامانِیدَن قَبُول قِیلِینِیشِیگه دِققَتنِی قَرَتِیشِیمِیز لازِم.
اِیندِی شُو یِیرگچَه “قالِب” وَ “اَبزار”نِی جایگاهِینِی وَ هِیلمَه – هِیل قالِیبلَرنِی تَشکِیل قِیلگن مَغزِینِی مَسَلَه سِینِی وَ شَخصلَر، جَماعَتلَر، حُکوُمَتلَر،توُرلِی- هِیل عَقِیدَه لَر اوُزلَرِینِینگ خاص مَقصَدلَرِی یُولِیدَه بِیر قالِب وَ اَبزاردَن فایدَلَنِیش اِیختِمالِی بارلِیگِی آچِیق- آیدِین بُولَدِی.
دِیمَک آچِیق- آیدِین کوُرِینِیب توُرگنِیدِیک، بِیزلَر “توُرلِی- هِیل دارُ الاِسلاملَرنِی” تِیکشِیرِیب اوُلَرنِی بِیر- بِیرِی بِیلَن سالِیشتِیرَیاتگن مَرحَلَه لَردَه، اوُلَرنِی اِیچِیگه قوُیِیلگن عَقِیدَه وَ مَذهَبلَر بارَسِیدَه اِیمَس، بَلکِی “دارُ الاِسلام” حُکوُمَتِینِی “قالِیبِی” وَ “اَبزارِی” حَقِیدَه صُحبَت قِیلَمِیز وَ مَنَه بُو “توُرلِی- هِیل دارُ الاِسلاملَرنِی” قَیسِی بِیرِی “نُبُوَّت مَنهَجِیگه اَساسلَنگن خِلافَتگه” یَقِینراق اِیکَنِیگه اِعتِبار بِیرَمِیز.
بِیزلَر یَنَه قَیتَه دَن قوُلگه کِیرِیتِیش اوُچُون حَرَکَت قِیلَیاتگن اَوَّلگِی “اَبزار” وَ “قالِب” بُولمِیش “نُبُوَّت مَنهَجِیگه اَساسلَنگن خِلافَت” اِیککِیتَه مُشَخَّص وَ اَصلگه اِیگه بُولِیب، آلتِینچِی مُقَدَّمات دَرسلَرِیدَه بُو حَقِیدَه قوُیِیدَگِی عُنوانلَر آستِیدَه مُفَصَّل صُحبَت قِیلگنمِیز:
- حاکِم، دَولَت وَ حُکوُمَتنِینگ وَ مُسُلمانلَرنِی حُکوُمَتِیدَگِی توُرلِی- هِیل اوُیُوشمَه لَرنِینگ اِیچکِی عَمَللَرِینِی اوُستِیدَه حَوفسِیزلِیک مَسَلَه لَرِیدَن تَشقَرِی عُمُومِی نَظارَت قِیلِیشلِیک.
- اوُلِی الاَمر شُوراسِینِی اَصلِی حُکُومَتنِی اِجرائِی اِیشلَرِینِی هَمَّه سِی وَ دارُ الاِسلامنِینگ عُمُومِی حَیاتِیگه تِیگِیشلِی بُولگن اِیجتِهاد قِیلسَه بُولَدِیگن اِیشلَرنِی بَرچَه سِی واحِد شوُرا وَ واحِد اِجماعنِی کَنَلِی آرقَلِی اِرایَه بِیرِیلَدِی.
اوُلِی الاَمر شُوراسِی بَرچَه مُتَخَصِّصلِیکلَردَه مَوجُود بُولِیشِی مُومکِین، اوُ عالِی باشقَه رُو مَجلِیسِی یاکِی حَل قِیلِیش وَ نِکاه اِیشلَرِیگه چَه یِیتِیب بارَدِی. بِیزلَر “نُبُوَّت مَنهَجِیگه اَساسلَنگن خِلافَت ” دَورِیدَه اُمَوِیلَرنِینگ یاکِی عَبّاسِیلَرنِینگ وَ باشقَه لَرنِینگ شاهِیگرلِیک دَورِیدَگِی حاضِرگِی زَمانگه اوُحشَگن مَذهَبنِی زَمانَه وِی شَکلِیگه گوُواه بوُلمَگنِیمِیزنِی اَساسِی عِللَتِی هَم مَنَه شُو اوُلِی الاَمر وَ مُتَخَصِّصلَر شُوراسِینِی بارلِیگِی بوُلگن.
مَنَه بوُنگه اَساسلَنگن حالدَه وَ حُکوُمَتنِینگ توُزِیلِیشِینِی اِستِناد قِیلگن حالدَه وَ توُرلِی- هِیل حَلق اوُیُوشمَه لَرِینِی، شوُرالَرنِی بارلِیگِی وَ اِیچکِی، تَشقِی دِپلامَه تِیکَه نِی نَظَرگه آلِیب شوُنِی توُشُونِیب یِیتَمِیزکِی، بِیزلَرنِی بوُگوُنگِی کوُنگِی دُنیایِیمِیزدَه هَم “اَبزارلَر”، “قالِیبلَر” وَ حُکُومَت سِیستِیمَه سِی بِیزلَردَه مَوجُود، “نُبُوَّت مَنهَجِیگه اَساسلَنگن خِلافَتگه” جوُدَه یَقِیندِیر، شوُنِی اَیتِیب اوُتِیش لازِمکِی اَگرچِی سِیاسَتلَرنِی شَرعِی اُوصُوللَرگه کوُرَه بِنا قِیلِینگن بُولسَه هَم، اَمّا اِجرا قِیلِیش بُویِیچَه آرقَدَه قالِینگن، لِیکِن شوُنگه قَرَمَسدَن اَگر بِیزلَر عَدالَت، اِنصاف، تَقوا اَهلِی بُولَدِیگن بُولسَک، بِیزلَرنِی آرَه مِیز بِیلَن رَسُول الله صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّمنِینگ وَعدَه قِیلگن «ثُمَّ تَكُونُ خِلَافَةٌ عَلَى مِنْهَاجِ النُّبُوَّةِ» یوُلِینِی رُویابگه چِیقِیشِیگه بِیر نِیچَه قَدَم مَسافَه قالگن حالاص.
اَهلِی سُنَّتنِی مَنبَعلَرِیدَه هَم اَگر واجِب بُولگن یَحشِی اِیشلَرنِی بَجَرِیش شَرائِطِی مُهَیّا بُولگن بُولسَه وَ مَنَه بُو اِیشلَر اوُندَن کوُرَه کَتتَه راق، یَنَدَه اَساسِی واجِبراق بُولگن اِیشلَر اوُچُون شَرائِط یَرَتِیشگه بِیر اِمکان بُولَدِیگن بُولسَه، مَنَه بوُندَی یَحشِی وَ واجِب اِیشلَرنِی بَجَرِیش جائِز اِیمَس، دِیگن جایِی یُوق؛ بَلکِی قوُیِیدَگِی قائِدَه گه کُورَه «مَا لاَ يَتِمُّ الْوَاجِبُ إِلاَّ بِهِ؛ فَهُوَ وَاجِبٌ»[18] مَنَه بوُندَی یَحشِی اِیشلَرنِی بَجَرِیشنِی واجِب دِیب سَنَلگن، زِیرا واجِبلَرنِی مُکَمَّل قِیلِیشلِیک هَم واجِب حِسابلَنَدِی. گوُیاکِی بوُندَی مَسَلَه لَردَه طَهارَت آلِیش نَمازگه اوُحشَگن واجِبنِی مُقَدِّیمَه سِیدِیر وَ نَمازگه اوُحشَگن واجِب طَهارَتسِیز عَمَلگه آشِیرِیلمَیدِی، دِیمَک طَهارَت هَم ضَرُورِی، لازِم وَ مَنَه بُو واجِبنِی کامِل قِیلوُچِی نَرسَه لَردَندِیر، مَنَه شوُ صُورَتدَه اِسلامِی اِضطِرارِی بَدَل حُکوُمَتنِی سَقلَب قالِیشلِیک وَ اوُنِی “نُبُوَّت مَنهَجِیگه اَساسلَنگن خِلافَت” دَرَجَه سِیگه کوُتَرِیشلِیک هَم اَنَه اوُشَه واجِبلَرنِی جُوملَه سِیگه کِیرَدِی.
سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ، أَسْتَغْفِرُكَ وَأَتُوبُ إِلَيْكَ والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته
[1] قال احمد یجاء به یوم القیامه و قد غللت، فیقال لی یا احمد فاین قلت هذا المساله، فأقول یا رب حدثنی بها الوکیع بن الجراح الحافظ الکوفی فیفک احمد و یجاء الوکیع بن الجراح الحافظ الکوفی مغلوله … منصور بن معتمد …. ابراهیم نخعی …. اسود و یزید عن ابن مسعود …. ابن عباس و ابن مسعود … عن نبیک عن جبرائیل عنک یارب .
[2] جامع بيان العلم وفضله، لابن عبد البر (2/237) شماره 2364/
[3] سنن ترمذی / عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَنْ قَالَ فِي الْقُرْآنِ بِغَيْرِ عِلْمٍ فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنْ النَّارِ قَالَ أَبُو عِيسَى هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ
[4] جامع الترمذی 3205-2950 / جامع البيان، محمد بن جرير طبرى، دار المعرفة، بيروت، 1409ق، ج 1، ص 27. / وعن سعيد بن جبير عن ابن عباس عن النبي صلى الله عليه وسلم قال (مَن قالَ في القُرآنِ برَأيِه أو بِمَا لا يَعلَمُ فَلْيَتَبَوّأ مَقعَدَه مِنَ النّار) رواه النسائي.
[5] سنن ترمذی 2952./ عَنْ جُنْدَبِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَنْ قَالَ فِي الْقُرْآنِ بِرَأْيِهِ فَأَصَابَ فَقَدْ أَخْطَأَ / رواه الترمذي والطبراني والبيهقي في الشعب. وَ كذلك حَدِيثِ (مَنْ أَفْتَى بِغَيْرِ عِلْمٍ لَعَنَتْهُ مَلائِكَةُ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ) رَوَاهُ ابْنُ عَسَاكِرَ.
[6] وقال ابن كثيرٍ في تفسيره: “فأمَّا تفسير القرآن بمجرد الرأي فحرام لما رواه محمد بن جرير رحمه الله – بسنده- عن سعيد بن جبير عن ابن عباس عن النبي صلى الله عليه وسلم قال: ((من قال في القرآن برأيه أو بما لا يعلم فليتبوأ مقعده من النار))، وهكذا أخرجه الترمذي والنسائي من طرق عن سفيان الثوري به ورواه أبو داود”.
[7] بخاری 1291 (6197)، ومسلم (2134) الترمذي (2659)، وابن ماجه (30)، وأحمد (3847)
[8] بخاری3461
[9] الترمذي (2658) / وأبو يعلى في ((المعجم)) (219)، /والطبراني في ((المعجم الأوسط)) (5179)./ ابن ماجه 2498
[10] إعلام الموقعين 2/211 و زرقانى در شرح المواهب اللدنية 5/453، و مناوى در فيض القدير 1/433 و بيهقی در المدخل (ص211/رقم263) از طريق ربيع بن سليمان از امام شافعی/ روایت می‌کند.
[11] ابن عبدالبر در الانتقاء فی فضائل الثلاثه الفقهاء (145)، ابن قیم در اعلام الموقعین (2/309) و ابن عابدین در حاشیه البحر الرائق (6/293) و شعرانی در المیزان (1/55) و بيهقی درالمدخل (262).
[12] البخاري (6018)، ومسلم (47)، والترمذي (2500)، وأحمد (9967) وأبو داود (5154) وابن ماجه (3971) وأبو داود (5154)
[13] أحمد (30/355 حديث 18406)، والبزار والطبراني في الأوسط (6577)
[14] روى الإمام أحمد عن النعمان بن بشير/ وروى الحديث أيضًا الطيالسي والبيهقي في منهاج النبوة، والطبري ، والحديث صححه الألباني في السلسلة الصحيحة، وحسنه الأرناؤوط
[15] واژه ادهوكراسي از واژه هاي يوناني ad hoc به معني “براي هدف معين” و پسوند -cracy به معني “حكومت” گرفته شده است. رابرت واترمن ادهوكراسي را بدين گونه تعريف مي كند: “هر ساختاري از سازمان كه خطوط بوروكراسي موجود را براي بهره برداري از فرصتها، حل مسايل و دستيابي به نتايج قطع مي كند”. ادهوكراسي نوعي از سازمان است كه در نقطه مقابل بوركراسي قرار دارد
[16] واژه تكنولوژي مشتمل بر دو كلمه ” تكني ” به معناي رمز و راز مهارتهاي صنعتگري – و ” لوژي ” – به معني دانش سازمان يافته ، سيستماتيك و هدفمند است .
[17] مسلم 49
[18] المغنی لا بن قدامه(9/236)