مُقَدَّمات دَرسلَرِی/ آلتِینچِی دَرس: نِیمَه قِیلِیش کِیرَک؟ آنگلِی، مَقصَدلِی وَ حَرَکَتلَه نوُچِی وَحدَت.
شیخ ابو حمزه هورامی حفظه الله نی ااودیا تسمه سیدن یازیب آلینگن.
(8-قیسم)
شوُ سَبَبلِی هَم مُسُلمانلَرنِی اِمامِی،اَمِیرِی،رَهبَرِی یا خَلِیفَه سِی اَوَّلا شَرعِی مَنبَعلَر بوُیِیچَه، سوُنگرَه اِیسَه کوُندَه لِیک مَسَلَه لَر بوُیِیچَه عالِم بوُلِیشِی کِیرَک. حَه، بِیرِینچِی بوُلِیب کِیرَکلِی وَ کِفایَه قِیلوُچِی عِلمگه اِیگه بوُلِیشِی کِیرَک بوُلگن نَرسَه، شَرعِی اَحکاملَردوُر؛ چوُنکِی مُسُلمانلَرنِی رَهبَرِی اوُلِی الاَمر شوُراسِینِی نَظارَتِی آستِیدَه شَرعِی اَحکاملَرنِی تَطبِیق قِیلِیشگه مُکَلَّفدوُر وَ دَولَتنِی اوُستِیدَه شَرعِی حُدُودلَرگه مُوافِق رَوِیشدَه رَهبَرلِیک قِیلِیشِی لازِم، دِیمَک اَگر مَنَه بُو بوُلِیمدَه عُمُومِی عِلمگه اِیگه بوُلمَیدِیگن بوُلسَه، مَنَه بُو وَظِیفَه لَرنِی هَر قَندَی حالَتدَه عَدا قِیلَه آلمَیدِی وَ رَهبَر بُولِیشگه صَلاحِیَتِی هَم یوُق. حَتَّی بَعضِی فُقَهالَرنِی نَظَرِی بوُیِیچَه فَقَطگِینَه شَرعِی اَحکاملَر بوُیِیچَه تَقلِیدِی عِلمگه اِیگه بوُلِیشنِی اوُزِی خَلِیفَه اوُچُون یِیتَرلِی اِیمَس؛ چوُنکِی تَقلِید ( اوُلَرنِی نَظَرِی بوُیِیچَه ) حَقِیقَتدَه نوُقصان وَ کَمچِیلِیک حِسابلَه نَه دِی. شوُ سَبَبلِی هَم اِمامنِی عِلمِی اِجتِهاد قِیلَه دِیگن دَرَجَه دَه بوُلِیشِی کِیرَک دِیب حِسابلَه شَه دِی، اوُلَر بوُنگه قوُیِیدَگِیچَه دَلِیل کِیلتِیرِیشَه دِی، چوُنکِی رَهبَرِیَتنِی مَنصَبِی وَ مَقامِی اِینگ عالِی مَنصَب وَ مَقام بوُلَه دِی، دِیمَک اوُنِی بوُینِیگه آلگن شَخص هَم عِلم صِیفَتِی بُویِیچَه اِینگ کامِل اِنسان بوُلِیشِی کِیرَک. اَلبَتَّه کَم سانلِی اَهلِی سُنَّت فُقَهالَرِی یِیتَرلِی عِلمنِی شَرط دِیب سَنَشگن وَ اِمامنِی تَقلِید قِیلِیشِینِی جائِز دِییِیشگن وَ مُجتَهِد بُولِیشنِی ضَرُورِی سَنَشمَه گن.
اَهلِی سُنَّتنِی بَرچَه اوُلَمالَرِی اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَر بوُیِیچَه عالِم وَ فَقِیه بوُلگن رَهبَرنِی اِیککِی دَلِیلگه کوُرَه لازِم وَ ضَرُورِی دِیب بِیلِیشَه دِی:
- چوُنکِی اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَر تا قِیامَت کوُنِیگه چَه مُسُلمان جَمِیعیَتِینِی اَساسِی قانوُنلَرِیدوُر، مَنَه بوُ قانوُننِی تَنِیمَسدَن، فِقه قِیلمَسدَن توُرِیب اوُنِی توُغرِی تَطبِیق قِیلِیشنِی اِمکانِی یوُق.
- رَهبَرِیَت اِینگ کَتتَه اِجرا قِیلوُچِی کوُچدَگِی مَقام بوُلَه دِی، کامِل شَرعِی عِلمگه وَ فِقهگه اِیگه بوُلمَیدِیگن بوُلسَه، “مَوجُود وَضِیعیَتگه” مُناسِب رَوِیشدَه وَ “کوُندَه لِیک اِیختِیاجگه” کوُرَه شَرعِی مَنبَعلَر بوُیِیچَه کِیرَکلِی قَرارنِی قَبُول قِیلَه آلمَیدِی.
اوُزگه رُوچَن وَ وَقتِینچَه لِیک قانوُنلَر ضَرُورَتگه وَ اِیختِیاجلَرگه کوُرَه دِیوان قِیلِینَه دِی یاکِی حَربِی وَ اَمنِیَتِی وَ اِقتِصادِی وَ باشقَه اِیشلَر بارَه سِیدَه قَبُول قِیلِینَه دِیگن فَرمانلَر، قَرارلَرنِی هَمَّه سِی اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرنِی چارچوُپِیدَه بوُلِیشِی وَعُمُومِی اوُصُوللَردَن وَ اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی ثابِت قانوُنلَردَن چِیتگه چِیقمَسلِیگِی کِیرَک. شَرِیعَت بوُیِیچَه فَقِیه وَ عالِم بوُلگن رَهبَر مَوجُود بوُلمَیدِیگن بُولسَه، بُو وَظِیفَه نِی بَجَه رِیشنِی اِمکانِی یوُق، چوُنکِی جَمِیعیَتنِی باشقَه رُووِیدَگِی مُتَخَصِّص فَقِیه، اِسلام شَرِیعَتِیدَگِی عُمُومِی اوُصُوللَرگه مُوافِق قَرارلَرنِی اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرِیگه مُخالِف بوُلگن قَرارلَردَن اَجرَه تِیب تَشخِیص بِیرِیشگه قادِر بوُلِیشِی لازِم.
اِلاهِی اَحکاملَرنِی اِجرا قِیلِیش وَ اِسلامِی قانوُنلَرنِی پِیادَه قِیلِیش، شوُرا سَیلَه گن فَقِیهنِی نَظارَتِیسِیز، هِدایَتِیسِیز موُمکِین اِیمَس، مَخصُوصاً جِهادگه وَ دِفاعگه، حُدُودلَرنِی اِجرا قِیلِیشگه، جَزالَرگه، اِسلامِی مالِیَه وِی اِیشلَرنِی قوُلگه آلِیش وَ تَرقَه تِیشگه، خارِیجِی دَولَتلَر بِیلَن سِیاسِی عَلاقَه لَرنِی تَرتِیبگه سالِیشگه، مَعرُوفگه اَمر قِیلِیش وَ مُنکَردَن نَهِی قِیلِیشنِی بِیر قِیسمِیگه آئِد اَحکاملَر فَقِیهنِی نَظارَتِیسِیز هَرگِیز موُمکِین بوُلمَیدِی، چوُنکِی مَنَه بوُ اوُرِینلَردَه اَحکاملَرنِی تَطبِیق قِیلِیش شوُنچَه لِیک نازِیک، ضَعِیف بوُلَه دِیکِی، اِسلامِی مُتَخَصِّصنِی باشقَه رُووِیسِیز وَ شَرعِی اِیشلَر بوُیِیچَه فَقِیه، عالِیم کِیشِیسِیز عَمَلگه آشمَیدِی.
6- قُرَیشلِیک بوُلِیشِی: رَهبَرنِینگ قُرَیشدَن وَ سَیِّد بوُلِیشِی بارَه سِیدَه اِیختِلاف مَوجُود، بَعضِیلَر بُو شَرطنِی بِیرِینچِی دَرَجَه لِی،اَفضَل دِیب بِیلِیشسَه، بَعضِیلَر اِیسَه اوُنِی اِنعِقاد شَرطِی دِییِیشَه دِی. بُو شَرطنِی لازِم اِیکَه نِیگه دَلِیل صِیفَتِیدَه رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّمدَن کِیلتِیرِیلگن رِوایَتنِی اَیتِیشَه دِی: ” إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ فِي قُرَيْشٍ لَا يُعَادِيهِمْ أَحَدٌ إِلَّا كَبَّهُ اللَّهُ عَلَى وَجْهِهِ مَا أَقَامُوا الدِّينَ””[1] مَسَلمانلَردَگِی یِیتَکچِیلِیک تائِنکِی اوُلَر دِیننِی بَرپا قِیلَر اِیکَنلَر، قُرَیش اوُچُون مَخصُوصدِیر، اوُلَر بیلَن دُشمَنچِیلِیک قِیلگن هَر قَندَی کِیمسَه نِی اَلله یَکسان قِیلَه دِی. اِبنِ عُمَر رَضِیَ الله عَنهُ دَن بُخارِی کِیلتِیرگن رِوایَت قوُیِیدَگِیچَه دوُر: لَا يَزَالُ هَذَا الْأَمْرُ فِي قُرَيْشٍ مَا بَقِيَ مِنْهُمْ اثْنَانِ مَنَه [2] بُو یِیتَکچِیلِیک قُرَیش اوُچُون مَخصُوص بوُلِیب دَوام اِیتَه دِی، تائِنکِی اوُلَردَن اِیککِی شَخص قالگوُنِیچَه.”
اِیندِی اَگر مَنَه شوُندَی عالِم، فَقِیه رَهبَر مُسُلمانلَرنِینگ رِیاسَتِینِی بوُینِیگه آلگچ، بوُنِی بَرابَرِیدَه مُسُلمانلَرنِینگ اوُنِی اوُستِیدَه حَقلَرِی هَم بار، بُو اوُلَرنِی مالِیَه وِی جِهَتدَن تَعمِینلَش وَ نَصِیحَت قِیلِیشدِیر، اِمامنِینگ آدَملَرنِی اوُستِیدَگِی اَساسِی حَققِی اِیشِیتِیش وَ اِطاعَت قِیلِیشدَن عِبارَت، بوُلِیب هَم بُو اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرنِی چارچوُپِیدَه بوُلِیشِی کِیرَک.
حَه، هَمَّه اِنسانلَرنِی اوُرتَه سِیدَه اِجماع حالدَه کِیلِیشِیلگن نَرسَه شوُکِی، دَولَت وَ حُکوُمَت توُشوُنچَه سِی اِیککِیتَه اَصلِی تَرکِیبِی قِیسمدَن عِبارَت؛ اوُلَردَن بِیرِی “حُکم” وَ باشقَه سِی “اِطاعَت” دوُر. بَرچَه مُسُلمان وَ غَیرِی مُسُلمان اِنسانلَر اوُزاق اوُتمِیشدَن تا حاضِرگِی کوُنگه چَه حُکوُمَت حَقِیدَه صُحبَت قِیلِیشگن پَیتِیدَه، اوُلَرنِینگ اِیککِی توُشوُنچَه یَعنِی حُکم وَ اِطاعَت بارَه سِیدَگِی فِکرلَرِی مُشتَرَکدوُر.
رَسُول الله صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّم عُمُومِی صُورَتدَه اِمام وَ رَهبَرِیَتگه اِطاعَت قِیلِیش چِیگه رَه سِینِی مُشَخَّص قِیلِیب مَرحَمَت قِیلَه دِیلَرکِی: ” لاَ طَاعَةَ فِى مَعْصِيَةِ اللَّهِ إِنَّمَا الطَّاعَةُ فِى الْمَعْرُوفِ “[3]” “اَمِیر، رَهبَر، خَلِیفَه گه اَلله گه عاصِی بوُلِیش بُویِیچَه اِطاعَت قِیلِینمَیدِی، بَلکِی اِطاعَت فَقَط یَحشِی اِیشلَردَه بوُلِیشِی لازِم.”
اِبنِ عُمَر رَضِیَ الله عَنهُما رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّمدَن رِوایَت قِیلِیب اَیتَه دِیکِی: عَلَى الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ السَّمْعُ وَالطَّاعَةُ فِيمَا أَحَبَّ وَكَرِهَ إِلاَّ أَنْ يُؤْمَرَ بِمَعْصِيَةٍ فَإِنْ أُمِرَ بِمَعْصِيَةٍ فَلاَ سَمْعَ وَلاَ طَاعَةَ. [4]عَبدُ الله اِبنِ عُمَردَن رِوایَت قِیلِینِیشِیچَه، رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّم مَرحَمَت قِیلگنلَرکِی: “اوُزلَرِینِی اوُستِیدَگِی اَمِیرلَرِینِی سوُزِیگه اَگر بُو اِیشلَر اوُلَرگه یاقسَه یاکِی یاقمَه سَه هَم قوُلاق سالِیشلَرِی وَ اِطاعَت قِیلِیشلَرِی اِنسانلَرگه واجِبدوُر، تائِنکِی اوُ اوُلَرنِی گوُناهگه بوُیوُرمَس اِیکَن، اَگر اوُ اوُلَرنِی گوُناهگه حُکم قِیلَه دِیگن بوُلسَه، بُو حالَتدَه اوُنِی سوُزلَرِیگه قوُلاق هَم سالِینمَیدِی وَ اِطاعَت هَم قِیلِینمَیدِی.”
(دوامی بار…….)
[1] صحيح البخارى ج9 ص12
[2] صحيح البخارى ت ج9ص13
[3] متفق عليه
[4] متفق عليه