مُقَدّمات دَرسلَرِی/ بِیرِینچِی دَرس: دِین نِیمَه؟ سِکوُلارِیستلَر بِیزلَردَن قَیسِی دِیننِی هاحلَه شَه دِی؟
(4-قیسم)
بوُ دَستَه دَگِی اِسلَرنِی جُملَه لَردَه تَشخِیص بِیرَه آلَه مِیز وَ جُملَه دَه اوُنِی قَیسِی مَعنادَه کِیلگَه نِینِی توُشوُنَه مِیز. مَثَلاً بِیر جُملَه دَه شِیر قَیسِی مَعنادَه کِیلگه نِینِی فَهملَیمِیز. مَثَلاً اَدَبِیاتدَه اوُقِیگه نِیمِیزدِیک، “آن یِکِی شِیر اَست اَندَر بادِیَه” بُو یِیردَه “بادِیَه” اِیککِی هِیل مَعنادَه بِیر “صَحرا” باشقَه سِی “کاسَه” مَعناسِیدَه کِیلَه دِی. اِیندِی مَنَه بُو کاسَه دَه اِیچِیلَه دِیگن شِیرمِی (سوُتمِی) یاکِی صَحرادَگِی یاووایِی شِیرمِی (شِیرمِی)؟ یازِیلگن حالَتدَه یاکِی مَنَه بُو جُملَه نِی اوُقِییاتگن کِیشِیلَر اوُنِی مَعناسِینِی توُشوُنِیش اوُچُون آلدِینگِی یا کِییِینگِی جُملَه لَرگه اِعتِبار بِیرِیشِی کِیرَک، اَگر اِیضاح بِیرِیلمَیدِیگن بُولسَه بُو جُملَه لَردَن بِیر مَعنانِی فَهملَب بوُلمَیدِی. دِیمَک، بِیز بُو یِیردَه بِیر نَولِی مُرَکَّبلِیککَه دوُچ کِیلَه مِیز، اَمّا شوُنگه قَرَمَسدَن بُو لوُغَت عادَتدَه عُمُومِی حِسابلَه نَدِی وَ اوُزِیگه خاص عِلمگه یا فَنگه چِیگرَه لَه نِیب قالگن اِیمَس. هَمَّه اوُندَن فایدَه لَنَه آلَه دِی. لِیکِن اَگر دِققَت قِیلِینمَیدِیگن بُولسَه، اِنسان اوُنِی فَهملَشدَه خَطاگه دوُچار بُولِیشِی موُمکِین.
شوُندَی بوُلسَه هَم، بَعضِی اوُلامایِی سوُء وَ عَوامنِی فَرِیب بِیرُوچِی سِکوُلارلَر بِیر نِیچَه مَعناگه اِیگه جُملَه لَردَن فایدَه لَه نِیشَه دِی وَ اِیشِیتوُچِیلَر آسانلِیک بِیلَن اوُنِی فَهملَی آلِیشمَیدِی. اوُلَر اَصلِیدَه فَقَط بِیر مَعنانِی نَظَردَه توُتِیشَه دِی، اِیشِیتوُچِی اِیسَه عَصرلَردَن بوُیان اوُزِینِی اوُتمِیشدَگِی آتَه – بابالَرِیدَن اوُنگه مِعراث قالگن عَقِیدَه لَردَگِی باشقَه بِیر مَعنانِی توُشوُنَه دِی؛ لِیکِن اوُنگه بُو مَعنانِی توُشوُنتِیرِیب بِیرِیشمَیدِی؛ نِیمَه اوُچُون؟ چوُنکِی بُو اوُلَرنِی ضَرَرِیگه تَمام بُولَه دِی، بُو یِیردَگِی مَقصَد شوُکِی، اِیشِیتوُچِینِی بِیر اَبزار صِیفَتِیدَه مَیدانگه آلِیب کِیلِیب اوُندَن فایدَه لَه نِیشدوُر.
اِیندِی مَنَه بُو عُمُومِی لوُغَتلَردَن تَشقَرِی بِیزلَر اوُزِیگه خاص صاحَه لَرگه آئِد اِصطِلاحاتلَرگه هَم دوُچ کِیلَه مِیز. مَنَه بُو اِصطِلاحلَرنِی یاکِی اَلله بَندَه لَرِیگه اِرایَه بِیرگن یاکِی اِنسانلَرنِی اوُزلَرِی اِیگه بوُلگن صاحَه لَرگه مُناسِب رَوِیشدَه اوُلَرنِی وُجُودگه کِیلتِیرِیشگن. مَنَه شوُ صاحَه گه آئِد اِصطِلاحلَردَن عادَتدَه اِنسانلَرنِینگ مَخصُوص صِینفِی فایدَه لَه نَدِی، مَثَلاً بَعضِی بِیر اِصطِلاحاتلَردَن مُسُلمانلَرنِی صِینفِی فایدَه لَه نَدِی،بَعضِی اِصطِلاحاتلَردَن اِیسَه ساسِیالِیست سِکوُلارلَر یاکِی لِیبِیرَل سِکوُلارلَر وَ ……فایدَه لَه نِیشَه دِی، اَمّا بُو اِصطِلاحاتلَر اَستَه – سِیکِینلِیک بِیلَن آدَملَرنِی اوُرتَه سِیدَه اِیشلَه تِیلگندَن سُونگ عُمُومِی وَ مَدَنِی حالَتگه اوُتَه دِی، لِیکِن هَمَّه هَم اوُنِی اَنِیق مَعناسِینِی توُشوُنمَسلِیگِی مُومکِین یاکِی بِیر مَدَنِیَت بُو اِصطِلاحاتلَردَن اوُزگه چَه توُشوُنچَه نِی آلِیشِی وَ باشقَه بِیر مَدَنِیَت اِیسَه باشقَه بِیر توُشوُنچَه نِی توُشوُنِیشِی موُمکِین. مَثَلاً:
- اِسلام کَلِیمَه سِی؛ لوُغَتدَه تَسلِیم بُولِیش وَ بوُیِین اِیگِیش، بُویِینسِینِیش، اَمر وَ نَهِیگه اِعتِراضسِیز اِطاعَت قِیلِیشدُور، قُرآن اِصطِلاحِیدَه اِیسَه عُمُومِی مَعنادَه بوُتوُن تَرِیخ دَوامِیدَگِی بَرچَه پَیغَمبَرلَرنِی واحِد دِینِیگه اَیتِیلَه دِی، خاص مَعنادَه اِیسَه پَیغَمبَرِی خاتَم صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّمنِی شَرِیعَتلَرِیگه نِسبَتاً اِیشلَه تِیلَه دِی.
- سِکوُلار لوُغَتِی لاتِینچَه دَن (suecularis) وَ ( sueeculum) آلِینگنبوُلِیب،روُزغار یا دُنیا مَعناسِینِی بِیلدِیرَه دِی. اَمّا بوُگوُنگِی کوُندَه اِصطِلاحِی صوُرَتگه اوُتگن، “دُنیاوِینِی” اوُرنِیگه “آسمانِی دِین” سوُزِیدَن فایدَه لَه نِیشَه دِی وَ مُسُلمانلَرنِینگ فِقهِی اَدَبِیاتِیدَگِی “مُشرِک” اِصطِلاحِینِی اوُرنِیگه بَدَل قِیلِیب آلِیشگن. شوُ تَرتِیبدَه بِیزلَر توُرلِی- هِیل مَعنالَردَه فایدَه لَه نِیلَه دِیگن باشقَه کَلِیمَه لَرگه هَم اِیگه مِیز.
(دوامی بار…..)