مُقَدّمات دَرسلَرِی/ بِیرِینچِی دَرس: دِین نِیمَه؟ سِکوُلارِیستلَر بِیزلَردَن قَیسِی دِیننِی هاحلَه شَه دِی؟
(7-قیسم)
خُدا کَلِیمَه سِی هَم حوُددِی شوُندَی بُولَه دِی. هَر بِیر کِیشِی اوُزِینِی تَعرِیفِیگه وَ اوُزِینِی تَصَوُّرِیگه اِیگه. شُو سَبَبلِی هَم مُسُلمان قُرآندَه وَ پَیغَمبَرِی آرقَه لِی اوُزِینِی تَنِیشتِیرگن “اَلله” نِی قَبوُل قِیلِیشَه دِی.
“دِین” بَرچَه اِنسانلَرنِی اوُرتَه سِیدَگِی مُشتَرَک اِصطِلاحلَردَن بِیرِی حِسابلَه نَدِی، اوُنِی مَعناسِی وَمَفهُومِینِی قوُلگه کِیرِیتِیش اوُچُون اوُشَه عَقِیدَه نِی وَ مَسلَکنِی اوُزِیگه خاص مَنبَعسِیگه مُراجَعَت قِیلِیش کِیرَک. یَعنِی “دِین” سِکوُلارِیستلَرنِی (عَرَب تِیلِی بُویِیچَه اَیتگندَه مُشرِکلَرنِی) نَزدِیدَه بِیر مَعنانِی بِیلدِیرسَه ، پَیغَمبَرِی خاتَم صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّمنِی شَرِیعَتِیدَه اِیسَه باشقَه مَعنانِی بِیلدِیرِیشِینِی کوُرَه مِیز.
مِثال طَرِیقَه سِیدَه: سِکوُلارِیستلَر “دِین” نِی فرَنسُوزچَه religion سوُزِیدَن “دِینِی جَمِیعَت” مَعناسِیدَه وَ لاتِینچَه religionem سوُزِیدَن “مُقَدَّس نَرسَه لَرگه اِیحتِرام، اِلاهَه لَرگه اِیحتِرام، بَشَر بِیلَن خُدالَرنِی اوُرتَه سِیدَگِی عَلاقَه” مَعناسِیدَه تَعرِیف قِیلِیشَه دِی، اَلبَتَّه بوُلَرنِینگ هَمَّه سِینِی لاتِینچَه religio سُوزِیدَه اِیلدِیزِی مَوجُود.
اِیمِیل دوُرکِیم بَعضِیلَرنِی نَزدِیدَه غَربدَگِی سِکوُلار جَمِیعیَتشُوناسلِیکنِی اَساسچِیسِی صِیفَتِیدَه تَنِیلگن، ساددَه قِیلِیب اَیتگندَه وَ اوُنِینگ لاتِینچَه وَ لوُغَه وِی مَعناسِیگه سُویَنگن حالدَه بَعضِی دَستَه لَر “دِیننِی” عَقِیدَه وَ اِیشانچلَرِی غَیرِی ماددِی عالَمگه باغلِیق وَ هَوَس بِیلَن حِیس قِیلِیب بوُلمَیدِیگن اِیشلَر وَ کوُز بِیلَن کوُرِیب بوُلمَیدِیگن اِیشلَر یاکِی اَنَه اوُشَه اِلاهِیات دِیب بِیلِیشَه دِی. یَعنِی ” دِین” اوُلَرنِینگ سِکوُلارِیستِیک تَعرِیفِیدَه مَنَه بُو ماددِی دُنیاگه، عالَمگه باغلِیق اِیمَس. مَنَه بوُ تَعرِیف بَرچَه سِکوُلارِیستلَرنِینگ ” دِین” حَقِیدَگِی توُشوُنچَه سِیدوُر.
عَرَب اَدَبِیاتِیدَگِی وَ قُرآن آیَتلَرِیدَگِی دِین اِصطِلاحِی:
بوُگوُنگِی کوُندَه نُبُوَّت عَصرِیدَه حَتَّی اوُندَن کِییِینگِی عَصرلَرگه خِلاف رَوِیشدَه، بِیزلَر اِلاه، راب، طاغُوت، دِین، بِدعَت، مُشرِک وَ ……اوُحشَه گن لَفظلَرنِی وَ اِصطِلاحلَرنِی، مَفهُوملَرنِی اَصلِی بَحثلَرگه کِیرِیش اوُچُون مُقَدِّیمَه صِیفَتِیدَه اِیضاح بِیرِیشگه مَجبُورمِیز، نُبُوَّت عَصرِیدَه رَسُول الله صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّم اوُنِی اِسلامگه دَعوَت قِیلَه دِیگن هَر بِیر سَوادلِی وَ سَوادسِیز اِنسان اوُچُون بُو سوُز توُشوُنَرلِی اِیدِی، چوُنکِی قُرآن ساددَه زَبان بِیلَن اوُلَرنِی اوُزلَرِینِی تِیلِیدَه نازِل بُولگن اِیدِی.
پَیغَمبَرِی خاتَم صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّمنِی شَرِیعَتِیدَه “دِین” کَلِیمَه سِینِی اِیلدِیزِی لاتِینچَه گه یا هِندچَه گه یا حِتای تِیلِیگه یا اِیرانچَه گه اِیمَس، بَلکِی عَرَبچَه گه بارِیب تَقَلَه دِی. شوُنِینگ اوُچُون اوُنِی تَنِیب آلِیش اوُچُون عَرَبِی وَ دِینِی مَنبَعلَرگه مُراجَعَت قِیلِیش لازِم بوُلَه دِی. اَصلِی مَنبَع لَردَن “دِین” نِی اَنِیق تَنِیب آلِیش آرقَه لِی مَنَه بُو سُوز اوُزِینِی مُخاطابلَرِیدَن قَندَی نَرسَه لَرنِی کوُتِیشِینِی فَهملَب آلسَه بُولَه دِی.
اِبنِ فارسنِی سوُزِیگه کوُرَه، “دِین” اِطاعَتکارلِیک وَ بُویِینسِینِیشنِی جِنسِیدَندُور. بِیر عَرَبگه اَگر دِین کَلِیمَه سِینِی ذِکر قِیلِینسَه، اوُنِی تَورَت مَعناسِی اوُ اوُچُون مُجَسَّم بُولَردِی:
- اِیگللَب آلِیش، قُدرَت، حُکمرانلِیک، حاکِملِیک، اوُزِینِی اِطاعَتِیدَه اوُشلَب توُرِیش. بِیر سُوز بِیلَن اَیتگندَه،”حاکِمِیَت قُدرَتِی”.
دانَ النَّاس، دِییِیلگن پَیتدَه: آدَملَرنِی مَجبُورلَب اوُزِیگه اِطاعَت قِیلدِیرَدِی، دِیگن مَعنا توُشُونِیلَدِی. تَعلِیم آلسَه بُولَدِیگن بِیر پَند- نَصِیحَتدَه اَیتِیلِیشِیچَه: الْكَيِّسُ مَنْ دَانَ نَفْسَهُ وَعَمِلَ لِمَا بَعْدَ الْمَوْتِ. یَعنِی: عَقللِی، زِیرَک آدَم اوُزِینِی نَفسِینِی اِدارَه قِیلِیب باشقَرَه آلَدِی، اوُنِی اوُزِیگه رام قِیلَدِی وَ اوُلِیمِیدَن کِییِینگِی دَور اوُچُون حَرَکَت قِیلَدِی.
(دوامی بار……)