عُمُومِی یُول
طاغُوتگه کُفر کِیلتیریب الله گه اِیمان کِیلتیریش یاکی بُولمَسَم اَنه اوُشه “لا اله الّا الله”، بُوتُون بَشَرِیَت تاریخی دَوامیده اِسلام دِینینینگ اَساسِی ریجَه سی و عُمُومِی یُولی بُولیب، اِسلام دِینینیگ مَقصَدینی رُوحِی و بَرچه پَیغَمبَرلرنینگ رِسالَتینی تَشکیل قِیلگن. هیچ قَیسِی پَیغَمبَر باشقه سی بیلن بیرگه مَنه بُو عُمُومِی ریجه، یُولده اِحتلافگه اِیگه بُولمَگن، اَمّا اِنسانلرنینگ هَجمِیگه مُناسِب رَویشده یاکی اِلاهِی حِکمَت سَبَبلی، عِبادَتگه آئِد جُوزعِی اِیشلرده و طاغُوتگه کُفر کیلتیرگندَن سُونگ قیلینیشی لازِم بُولگن فَرعِی عَمَلّرنی بَعضِی قِسمَتلریده فَرقی بُولگن، مَنه بُو فَرقنی شَریعَتلردَگی اِحتِلافلر دِیب نامله نگن. یَهُود و نَصارا دییلگن پَیتده، مَنه بُولر اِسلامدَن بُوریلگن، اوُزگه رتیریلگن شَریعَت بُولیب، اوُلرنی دینی اَصلیده اَنه اوُشه اِسلام دینی بُولگن اِیدی، اَمّا اوُلرنی شَریعَتلری حاضیرده اوزگه رتیریلگن بُو یِیردَگی مَنظوُر مَنه شوُدیر.
دینی اِسلام و تَوحِیدنی عُمُومِی قالِیبی اوُشه بُوییچه سَقلَنگن، ثابِت و اوُزگه رمَگن. اَمّا اوُنی اِیکّینچی بُولِیمی، یَعنی عِبادَتگه آئِد جُوزعِی اِنسانلرنینگ عَمَلّری پَیغَمبَریمیز حاتَم صلی الله علیه وسلمگه یِیتیب کِیلگونچه اوُزگه ریب کیتگن ، اِیندی اِسلام دینیدَگی رسول الله صلی الله علیه وسلمنی زَمانلریدَن تا قِیامَت کُونیگه چه مَنه بُو جُوزعِی نَرسه لر ثابِت حالیده سَقله نیب قاله دی.
یَعنی بَرچه پَیغَمبَرلرنی اوُرتله ریدَگی مُشتَرَک نُوقته، طاغوُتگه کُفر کِیلتیریب شِیریک کیلتیرمَگن حالده الله گه عِبادَت قیلیش “لا اله الّا الله” بوله دی، الله تعالی مَرحَمَت قیلگه نیدیک:
لِکُلٍّ جَعَلْنَا مِنکُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا (مائده/48)،
سیزلردَن هَر بیر مِلّت اُوچُون شَریعَت و یُول قیلیب قُویدیک.
بَرچه پَیغَمبَرلرنی دَعوَتی بیتّه اَساسگه کوُره بُولگن، فَقَط اوُلرنی شَریعَتلری هیلمه – هیل اِیدی. شُو سَبَبلی هَم قُرآنده دینی اِسلامنینگ اَساسِی و اوُنی اوُصُولّری حَقیده سُوز کیتگنده، عُمُومِی صُورَتده طاغُوتگه کُفر کیلتیریب الله گه اِیمان کیلتیریش و نَبِی لرنینگ بیر- بیرلرینی تَصدِیقلشی اَیتیله دی.
مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ (مائده/۴۸)،
سیزگه اِیسه، اوُزیدَن آلدینگی کِتاب(لرنی) تَصدیقله گوُچی و اوُ (کِتابلر) اوُستیده گُواه بُولگن بُو کِتابنی حَقّی راست نازل قیلدیک.
اَمّا دین و شَریعَتنی جُوزعِی بُولیملری حَقیده سُوز کِیتگن پَیتیده اِیسه، اوُلرنی سانی، اوُزگه رتیریلگن لیگی، تَفسِیر و نُصحه لری حَقیده اَیتیلگن.
لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا (مائده/۴۸).
مَنه بُو جَرَیان، حَرَکَت اوُزینی تَکامُلگه اِیریشیش نُوقتَه سیگه یِیتگوُنِچه دَوام اِیته دی، الله تعالی مَنه بُو شَریعَتنی بُولیمینی کامِل بُولیشینی قُویِیدَگی آیَتده بَیان قیله دی:
الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا … (مائده/5-۳)،
بُوگوُن سیزلرگه دینینگیزنی کامِل قِیلدیم، نِعمَتیمنی بِینُوقصان، توُکیس قیلیب بیردیم و سیزلر اوچون ( فقط) اِسلامنی دین قیلیب تَنله دیم. مَنه بُو یِیرده شَریعَتنی قِسمَتی کامِل بُوله دی. بُو یِیردَگی تَکامُلّه شیش جَرَیانیگه قُوشیمچه رَویشده الله تعالی بُو شَریعَتنی اوُزگه رتیریب بُولمَسلیگینی هَم اِعلان قیلیب مَرحَمَت قیله دی:
إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ (حجر/9)،
اَلبتّه بُو اِیسله تمَنی ( یَعنی قُرآنّی) بیز اوُزیمیز نازِل قیلدیک و شُبهه سیز ، اوُزیمیز اوُنی سَقله گوُچیمیز.
شُوندَی اِیکن، رسول الله صلی الله علیه وسلم تامانیدَن آلیب کِیلینگن آخِیرگی شَریعَت، باشقه آلدینگی شَریعَتلرگه اوُحشَش اِنسانلر طَرَفیدَن اوُزگه رتیریب تَشله نیشینی عِلاجی یُوق. چُونکی بُو آخیرگی شَریعَتنی کامِل قیلینگنی و اوُنی الله تامانیدَن مُحافِظَت قیلینیشی و نابُود هُم قیلیب بُولمَسلیگی بُویُوک ذات طَرَفِیدَن اِعلان قیلیب اَیتیلدی.
بیز تا قِیامَت کُونیگه چه دِینّی هَر تُورت مُعنا و مَفحُومی بُوییچه ، عَیب و نُوقصانسیز رالنی اوُینَشگه قادِر دینگه اِیگه میز، یَعنی بُو دین اوزینی قوُل آستیدَگی لرنی رِضالیگینی جَلب قیله آله دیگن دَرَجه ده حُکُومَت و قانوُن جِهَتِیدَن قُدرَتگه هَم اِیگه بُولیشگه قادِر ،شُو بیلن بیرگه مَنه بُو قُدرَت و قانُونّی کوُچیگه سُویَنگن حالده جَزا و مُکافات سِیستِیمَه سینی یُولگه قوُییشگه هَم قادِر بُوله دی.
بُوندَن کیلیب چیقدیگن بُولسه، بُو دین اِنسانلرنی دُنیاوی حَیاتیدَگی بَرچه قِیرّه لرینی اِداره قیلیشگه قادِر بیر دین حِسابله نَدی، بُو یِیرده اِنسانلرنی اِیچکی حَیاتلرینی اِداره قیلیب هِدایَت قیلیش بُوله دیمی، یاکی الله تعالی اِنسانلرنینگ دُنیاوِی و اوُخراوِی حَیاتلری اوُچوُن نَظَرده تُوتگن مَقصَد یُولیدَگی اِنسانلرنی مادّی حَیاتلرینی اِداره قیلیب هِدایَت قیلیش بُوله دیمی هَمّه سینی اوُدّه سیدَن چیقه دی.