Дарсхойи муқаддамотий/ дарси аввал: дин чист? Секуляристхо аз мо чи дини мехоханд?
(3-қисмат)
Тўвзихи инки мо дар адабиёти гуфторийи худ ба сурати ом ду новъи исм дорем: исми хос ва исми ом, албатта дар кинори ин ду мо ба исмхойи бо маъонийи мухталиф бархурд мекунем:
Исми хос ё исми алам, исми астки бар фард ё макон ё хайвон ё шайъи муъайян ва махсус далолат мекунад мисли:
-Исми махсуси инсонхо,монанди: мухаммад,сумайя, ёсир.
-Исми махсуси амокини мухталифи жуғрофиёий, монанди: андалус, хуросон, макка, мадина, туркистон, хўромон.
- -Исми махсуси хайвонхо, монанди: дулдул, рахш, пигаз Pegaz
-Исми махсуси ашёики бештар аз еки нестанд, монанди: зулфаққор, олмоси кухинур.
Вижагийи ин даста аз исмхо ин астки хамиша маърифа ва шинохта шуда хастанд. Ба махзи инки ба онхо ишора мекунем барои шахс мушаххас аст ва ниёзи ба тўвзих надорад. Замоники мегуем вотикон ё мегуем эрон, барои шахс мушаххас аст.
Аммо дар кинори ин исмхойи шинохта шуда ва маълум мо ба исмхойи дигари бармехуремки исми ом хастанд ё исми жинс хастандки, бейни афрод, хам новъ ва муштарак аст ва бар хар ек аз ин афроди хамновъ ва муштарак далолат мекунад мисли исми: мард, писар, асб, кишвар, дарахт, китоб, шахр, дарё, зан, донишомуз, муаллим ва ……..
Дар кинори инхо, дастайи аз исмхо вужуд дорандки бо онки мумкин аст доройи талаффузи ексони бошанд, аммо маъонийи мухталифи доранд. Масалан:
-Сир; хам ба новъи пиёзча ишора дорад мисли пиёз, хам ба касики гурсна нест мегуянд сир; ду то маъни дорад.
-Ё масалан забон; ё он узвики дар дахон аст, ё забони гуфторий манзур аст.
-Ё хейр; хам ба маънийи на ба кор меравад, хам ба маънийи хубий.
-Ё шир; шир ба маънийи хайвони даранда, ба маънийи шир хурдан, ба маънийи шири қатъ ва васли жараёни моеъот ва гоз аст.
Ин даста аз исмхоро метавонем дар жумла ташхис дихемки манзур кудом маънийи онхо аст. Масалан дар жумла метавонем бифахмем манзур кудом шир аст. Ба унвони мисол дар адабиёт мехонем: “он еки шир аст андар бодия” ки “бодия” ба ду маънойи “сахро” ва “коса” аст. Холо ин шири астки дар коса нушида мешавад? Ё шири даранда аст дар сахро? Дар холати невишторий ё касики ин жумларо мехонад боз фахми инхо ба жумалоти қабл ва пас аз он бастагий дорад, ва агар тўвзихи дода нашавад наметавон аз ин жумалот, танхо ек маъниро бардошт кард. Пас, ба новъи пичидагий бархурд мекунем аммо бо ин вужуд, ин луғат маъмулан умумий хастанд ва мухтасси ек илм ё фанни хосси нестанд ва хамма аз онхо истефода мекунанд. Аммо боз дида мешавадки агар диққат нашавад мумкин аст инсон дар фахми онхо дучори иштибох шавад.
Бо ин хол, иддайи аз уламойи суъ ва авом фарибони секуляр аз жумалоти чанд маънойи истефода мекунандки ба рохатий барои шинаванда қобили фахм нестанд. Инхо ек маъниро дар назар доранд, шинаванда ек маъни дигариро дар назар дорадки барои қарнхо аз ақоид ва гузаштагониш ба вай расида аст; ва ле барояш ровшан намекунанд; чиро? Чун ба зараришон аст, ва хадаф хам ин астки шинавандаро ба унвони ек абзор барои ахдофи хосси вориди майдон кунанд ва харжишон кунанд.
Дар кинори ин луғати умумий, мо шохиди истелохоти хастемки холати тахассусий доранд. Ин истелохотро ё аллох ба бандагониш ироя дода ё мумкин аст худи инсонхо мутаносиб бо тахассусики доранд тўлид карда бошанд. Ин истелохоти тахассусийро маъмулан синфи махсуси аз инсонхо аз онхо истефода мекунанд, масалан баъзи аз истелохотро синфи муслимин истефода мекунанд, баъзи аз истелохотро секуляр социалистхо ё секуляр либиралхо ва ……истефода мекунанд, аммо ба тадриж дар миёни мардум мовриди истефода қарор гирифта ва холати умумият ва фанхангий ба худ мегиранд, хар чанд мумкин аст хаммагий маънийи дақиқи онро надонанд, ё фарханги бардошти хосси аз ин истелохот дошта бошад ва фарханги дигар бардошти дигари. Мисли:
-Каламайи исломки ; дар луғат ба маънойи таслим ва гардан находан, инқиёд, итоат аз амр ва нахий бидуни хечгуна эътироз аст ва дар истелохи қуръон, дар маънийи омми он ба дини вохиди тамоми пайғамбарон дар тули торих гуфта мешавад ва дар маънийи хосси он бар шариати пайғамбар хотам саллаллоху алайхи васаллам итлоқ мешавад.
(идома дорад……)