سَوال: تَکفِیر مَسَلَه سِی بوُیِیچَه بِیرِینچِی کُفرگه حُکم بِیرِیلَدِی سُونگرَه شَرطلَر وَ مانِعلِیکلَرگه اِعتِبار بِیرِیلِیشِی کِیرَکمِی یاکِی بِیرِینچِی شَخصگه اِسلام حُکمِی بِیرِیلِیب سُونگ شَرط وَ مانِعلِیکلَرگه دِققَت قِیلِینَدِیمِی؟
جَواب: بِیزنِی آلدِیمِیزدَگِی قَبُول قِیلِینگن قائِدَه شُوکِی، شَخصنِی اِسلامِی اِیشانچ بِیلَن ثابِت بوُلگندَن سُونگ، شُبهَه وَ گوُمان بِیلَن اوُنِی آلِیب تَشلَب بوُلمَیدِی، فَقَطگِینَه دَلِیل وَ اِیشانچ بِیلَن اِسلام دائِرَه سِیدَن چِیقَه آلَدِی، شُو رَوِیش بُویِیچَه اَصلِی کافِرلَرنِی اِسلامِی هَم فَقَطگِینَه دَلِیل وَ اِیشانچ بِیلَن قَبوُل قِیلِینَدِی.
حَنَفِیلَرنِی مَذهَبِی:
مُلّا عَلِی قارِی رَحِمَهُ الله شِفانِی شَرحِیدَه اَیتَدِیکِی: اَگر بِیر مُسُلماننِی تَکفِیر قِیلِینِیشِی اوُچُون 99 تَه دَلِیل مَوجُود بوُلسَه وَ بوُنِی قَرشِیسِیدَه فَقَطگِینَه بِیر دَلِیل اوُنِی اِسلامدَه اِیکَنِیگه دَلالَت قِیلَدِیگن بُولسَه، مُفتِی یا قاضِی اَنَه اوُشَه بِیر دَلِیلگه کوُرَه عَمَل قِیلِیشِی لازِم؛ بُونِی رَسُول الله صلی الله علیه وسلمنِی سُوزلَرِیدَن آلِینگندِیر: ادرءوا الحدود عن المسلمين ما استطعتم.”
مالِکِیلَرنِی مَذهَبِی:
خافِظ رَحِمَهُ الله فَتحدَه اِبن بَطّالدَن رِوایَت قِیلِینِیب کِیلتِیرِیلگن نَرسَه حَقِیدَه اَیتَدِیکِی: لِأَنَّ مَنْ ثَبَتَ لَهُ عَقْد الْإِسْلَام بِيَقِينٍ لَمْ يَخْرُج مِنْهُ إِلَّا بِيَقِينٍ ” قاسِمِی اِبن عَرَبِیدَن نَقل قِیلِیب اَیتَدِیکِی: مَنَه بُو اوُمَّتنِی جاهِل وَ حَطاکارِی، اَگرچِی کُفر وَ شِرک عَمَلِینِی قِیلگن بوُلسَه هَم مُشرِک وَ کافِر بُولمَیدِی؛ اوُندَه عُذر بَه جَهل وَ حَطا مَوجُوددِیر، تائِنکِی حُجَّت وَ دَلِیل اوُنگه آشکار، آچِیق- آیدِین قِیلِیب کوُرسَتِیلگوُنچَه شُو طَرزدَه بُولَدِی،اَمّا بُوندَن کِییِین اَگر آگاه بُولگن حالدَه بُو عَمَلنِی قِیلَدِیگن بُولسَه کافِر بُولَدِی؛ یاکِی اوُ حَقِیدَه قَطعِی اِجماع مَوجُود بُولگن وَ هَر قَندَی مُسُلمان هِیچ قَندَی نَظَرسِیز اوُلَرنِی تَنِیب آلَدِیگن دِیندَگِی آشکار، مَعلوُم، ضَرُورِی اِیشلَرنِی اِنکار قِیلَدِیگن بوُلسَه هَم کافِر بُولَدِی.
(محاسن التأويل: 5/1307 ـ 1308)
شافِیعِی مَذهَبِی:
خافِظ رَحِمَهُ الله غَزّالِیدَن نَقل قِیلِیب اَیتَدِیکِی: هَر قَندَی یُول بِیلَن بُولسَه هَم، مُسُلمان کِیشِینِی تَکفِیر قِیلِیشدَن پَرهِیز قِیلِیش،شَخص اوُچُون سَزاوارراق وَ مُناسِبراقدِیر،تَوحِیدگه اِقرار بُولگن مُسُلماننِی قانِینِی مُباه قِیلِیش حَطا حِسابلَنَدِی، مِینگلَب کافِرنِی حَیاتِینِی تَرک قِیلِیشدَگِی حَطا، فَقَطگِینَه بِیر مُسُلماننِی قانِینِی توُکِیشدَگِی حَطادَن کوُرَه یِینگِیلراقدِیر. (الفتح: 12 / 300 )
اَحمَد اِبن حَنبَلنِی مَذهَبِی:
عبدالرحمن ابن ناصر سعدی رَحِمَهُ الله اَیتَدِیکِی: اَدَشگن وَ کِتاب،سُنَّتدَه کِیلگن نَرسَه لَرنِی توُشُونِیش بُویِیچَه حَطا قِیلگن اَهلِی قِبلَه بارَسِیدَگِی تَأوِیل اَهلِی، پَیغَمبَرگه نِسبَتاً اِیمانلَرِی وَ اوُ کِیشِی اَیتگن نَرسَه لَرنِی هَمَّه سِی حَق، دِیب بِیلِیشلَرِی بِیلَن بِیرگه، اوُندَه مُستَحکَم تُورِیشسَه، اَمّا خَبَرِی یا عِلمِی مَسَلَه لَرنِی بَعضِیسِیدَه حَطاگه دوُچار بوُلِیشگن بُولسَه بوُندَی شَخصلَر بارَسِیدَه کِتاب وَ سُنَّت دَلالَت قِیلگن نَرسَه شوُکِی، اوُلَر دِیندَن چِیقِیب کِیتِیشمَیدِی وَ اوُلَرگه نِسبَتاً کافِرلَرنِی اَحکامِینِی تَطبِیق قِیلِیب بُولمَیدِی؛ صَحابَه رَضِیَ الله عَنهُمنِی بَرچَه سِی وَ تابِعِینلَر وَ اوُلَردَن کِییِینگِی هَمَّه اِماملَر مَنَه بُو قائِدَه گه اِتِّفاق قِیلِیشگن.
زَیدِیَّه مَذهَبِی:
شَوکانِی رَحِمَهُ الله اَیتَدِیکِی: شوُنِینگدِیک مُسُلمان شَخص جَهلنِی واسِیطَه سِیدَه فاسِد عَقِیدَه لَرنِی مُصِیبَتِیگه توُشِیب قالسَه وَ اِسلامِی یوُلگه مُخالِفَت قِیلسَه وَ یائِنکِی جَهل واسِیطَه سِیدَه کُفر آمِیز عَمَلنِی قِیلسَه وَ یاکِی مُسُلمان شَخص کُفرگه دَلالَت قِیلَدِیگن سُوزنِی آغِیزگه آلسَه، اَمّا اوُنِی مَعناسِیگه اِعتِقاد قِیلمَگن بُولسَه، مَنَه بُو اوُرِینلَرنِی بَرچَه سِیدَه اوُنِی اِسلامدَن چِیقَرِیش حُکمِی اِعتِبارسِیز بُولِیب قالَدِی.
(السيل الجرار المتدفق على حدائق الأزهار. ص: ٩٧٨)