“مُقَدَّمات دَرسلَرِی/ اِیککِینچِی دَرس: یَنگِی سِکوُلارِیزم دِینِینِی تَنِیب آلِیشلِیک، اِیماننِی حِفظ قِیلِیش وَ جِهاد، شِرکدَن پَرهِیز قِیلِیش اوُچُون بِیر ضَرُورَتدِیر.

“مُقَدَّمات دَرسلَرِی/ اِیککِینچِی دَرس: یَنگِی سِکوُلارِیزم دِینِینِی تَنِیب آلِیشلِیک، اِیماننِی حِفظ قِیلِیش وَ جِهاد، شِرکدَن پَرهِیز قِیلِیش اوُچُون بِیر ضَرُورَتدِیر.

بسم الله والحمد لله

“اَلبَتَّه حَمد وَ سَنا تَنها اَلله گه لایِیقدِیر، اوُنگه شُکر اَیتَمِیز وَ اوُندَن یاردَم سُورَیمِیز، وَ اوُندَن مَغفِرَت طَلَب قِیلَمِیز وَ اوُزِیمِیزنِی نَفسلَرِیمِیزنِی شَررِیدَن، عَمَللَرِیمِیزنِی یامانلِیگِیدَن اَلله دَن پَناه سُورَیمِیز، کِیمنِی اَلله  هِدایَت قِیلسَه اوُنِی هِیچ کِیم گوُمراه قِیلَه آلمَیدِی، کِیمنِیکِی اَلله گوُمراه قِیلَدِیگن بوُلسَه اوُنِی هِیچ کِیم هِدایَت قِیلَه آلمَیدِی، وَ اَلله دَن اوُزگه اِلاه یُوقلِیگِیگه وَ اوُنِی شِیرِیکسِیز اِیکَنِیگه گُواهلِیک بِیرَمَن، مُحَمَّد اوُنِی بَندَه سِی،اِیلچِیسِی اِیکَنِیگه شَهادَت بِیرَمَن. “

“اِی مُؤمِنلَر، اَلله دَن حَق- راست قوُرقِیش بِیلَن قوُرقِینگلَر وَ فَقَط مُسُلمان بوُلگن حاللَرِینگدَه دُنیادَن اوُتِینگلَر!”

“اِی اِنسانلَر! سِیزلَرنِی بِیر جاندَن (آدَمدَن) یَرَتگن وَ اوُندَن جُفتِینِی (هَوانِی) وُجُودگه کِیلتِیرگن هَمدَه اوُ اِیککاوِیدَن کوُپ اِیرکَک وَ عَیاللَرنِی تَرقَتگن پَروَردِیگارِینگِیزدَن قوُرقِینگِیز! یَنَه آرَلَرِینگِیزدَگِی سَوال- جَوابلَردَه اوُرتَگه  سالِینَدِیگن اَلله دَن قوُرقِینگِیز وَ قَرِینداش- اوُرُوغلَرِینگِیز ( بِیلَن اَجرَلِیب کِیتِیشدَن سَقلَنِینگِیز)! اَلبَتَّه اَلله اوُستِینگِیزدَه کوُزَتُوچِی بوُلگن ذاتدِیر.”

“اِی مُؤمِنلَر، اَلله دَن قوُرقِینگلَر، توُغرِی سُوزنِی سوُزلَنگلَر! (شوُندَه اَلله) اِیشلَرِینگِیزنِی اوُنگلَر وَ گوُناهلَرِینگِیزنِی مَغفِرَت قِیلوُر. کِیم اَلله گه وُ اوُنِینگ پَیغَمبَرِیگه اِطاعَت اِیتسَه، بَس اوُ اوُلوُغ بَحتگه اِیرِیشِیبدِی.”

اَمّا بَعَد:   “إِنَّ أَصْدَقَ الْحَدِيثِ كِتَابُ اللَّهِ وَ خَيْرَ الْهَدْىِ هَدْىُ مُحَمَّدٍ وَشَرَّ الأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا وَكُلَّ مُحْدَثَةٍ بِدْعَةٌ وَكُلَّ بِدْعَةٍ ضَلاَلَةٌ وَكُلَّ ضَلاَلَةٍ فِي النَّارِ ” اِینگ راست سُوز اَلله نِی کِتابِی وَ اِینگ یَحشِی رَوِیش محمد صلی الله علیه وسلمنِی رَوِیشِیدِیر، اِینگ یامان اِیش دِیندَه یَنگِیلِیکنِی وُجُودگه کِیلتِیرِیشدِیر، دِیندَه یَنگِی پَیدا بوُلگن نَرسَه، بِدعَتدِیر؛ هَر قَندَی بِدعَت گوُمراهلِیک وَ هَر بِیر گوُمراهلِیک اِیسَه جَهَنَّمدَه دِیر.

اَلسَّلامُ عَلَیکُم وَ رَحمَةُ الله وَ بَرَکاتُه[1]

بِیزنِی بوُگوُنگِی دَرسِیمِیز، یَنگِی سِکوُلارِیزم دِینِینِی تَنِیب آلِیشلِیک، اِیماننِی حِفظ قِیلِیش، جِهاد وَ شِرکدَن پَرهِیز قِیلِیش اوُچُون بِیر ضَرُورَتدِیر، دِیگن مَوضُوعدَه بُولَدِی.

مُسلِم وَ بُخارِی حُذَیفَه رَضِیَ الله عَنهُ دَن نَقل قِیلِیب اَیتِیشَدِیکِی: “آدَملَر رَسُول الله صلی الله علیه وسلمدن یَحشِیلِیک حَقِیدَه سَوال سُورَشَردِی،اَمّا مِین یامانلِیک حَقِیدَه سُورَردِیم؛ چوُنکِی مَنَه بُو یامانلِیکگه گِیرِیفتار بُولِیب قالِیشدَن قوُرقَردِیم. “

شُوندَی بوُلگچ، فَقَط یَحشِیلِیک وَ حَقنِی تَنِیشلِیک کافِی بُولمَیدِی. چوُنکِی اَگر فَقَط یَحشِیلِیکنِی اوُزِینِیگِینَه تَنِیدِیگن بُولسَک وَ یامانلِیکگه گِیرِیفتار بُولِیب قالگن پَیتِیمِیزدَه اوُنِی شَر اِیکَنِینِی بِیلالمَی قالِیشِیمِیز موُمکِین. حوُدِّی جاهِلِیَت وَ سِکوُلارِیزم دِینِینِی آفَتِیگه دوُچار بوُلگن اَمّا اوُنِی حَقِیقَتِیدَن بِی خَبَر بُولِیب یُورگن اَکثَر مُسُلمانزادَه لَرگه اوُحشَش وَضِیعَتگه توُشِیب قالَمِیز.

عُمَر اِبنِ خَطّاب اَیتَدِیکِی: “اِسلام زَنجِیرِی حَلقَه- حَلقَه بُولِیب اوُزِیلَدِی، قَچان؟ اِسلامدَه جاهِلِیَتنِی تَنِیمَیدِیگن کِیشِیلَر اوُسِیب وُجُودگه کِیلگن پَیتِیدَه شوُندَی بُولَدِی.”

 رَسُول الله صلی الله علیه وسلمنِی صَحابَه لَرِی یَحشِیلِیک وَ شَرنِی، یامانلِیکنِی کامِلاً یَحشِی تَنِیشَردِی، چوُنکِی اوُلَر مَنَه شُو (شَرنِی) اِیچِیدَه پَروَرِیش تاپِیشگن، اوُلَر شَردَن بِیزار بُولِیب قَطعِی حالدَه یَحشِیلِیکنِی هاحلَشَردِی. چُونکِی اوُلَر اِیماننِی وَ صالِح عَمَلنِی یَحشِیلِیگِینِی، گوُزَللِیگِینِی وَ کُفر، گوُناهنِی اِیسَه پَست، هوُنِیک اِیکَنِینِی یَحشِی بِیلِیشَردِی. شوُ سَبَبلِی هَم اوُلَرنِی اِیمانِی، توُشوُنچَه سِی، فَهملَشِی اوُلَردَن کِییِین کِیلگن کِیشِیلَرگه نِسبَتاً کوُچلِیراق، مَحکَمراق، صَلابَتلِیراق بُولگن، سُمَیّه، حَدِیجَه، مُصعَب، بِلال وَ……شوُندَی جاهِلِیَتدَن چِیقِیب کِیلِیشِیب اِیماننِی قُدرَتِی، صَلابَت وَ اِستِقامَتنِی اِینگ چوُققِیسِیگه یِیتِیشگن اِیدِی.

کِییِینگِی زَمانلَردَه هَم جاهِلِیَتنِی یَحشِی تَنِیگن کِیشِیلَر مُسُلمان آتَه – آنَه دَن توُغِیلگن وَ جاهِلِیَتنِی تَنِیمَیدِیگن کِیشِیلَرگه نِسبَتاً اِسلامنِی یَحشِی توُشوُنِیشگن وَ اِیمان، جِهاد یوُلِیدَه صَحابَه لَرگه یَقِینراق بوُلِیشگن. شوُندَی بوُلگچ بِیر مُسُلمان “لا اله” دِیب طاغوُتگه کُفر کِیلتِیرسَه، “اِلّا الله ” نِی اَیتِیشدَن وَ اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَر، بوُیرُوقلَرگه بُویِین اِیگِیشدَن آلدِین، “لا اله ” وَ طاغوُتگه کُفر کِیلتِیرِیش، جاهِلِیَتنِی یَحشِی تَنِیگن بوُلِیشِی لازِم.

“جَهل” حَقگه اِیرگشمَسلِیک مَعناسِیدَه کِیلَدِی؛ یَعنِی بِیر کِیشِی حَقگه قَرشِی بُولگن عَمَلنِی قِیلَدِی، بُو کِیشِی حَقگه قَرشِی عَمَلنِی قِیلَدِی، بُو کِیشِی مَنَه بُو عَمَلنِی آگاه حالدَه قِیلَدِیمِی یا آگاه بُولمَیدِیمِی فَرقِی یُوق، بُوندَی کِیشِیگه جاهِل دِییِیلَدِی. شُو سَبَبلِی آلوُسِی وَ اِبن مَنظوُرگه اوُحشَش اوُلامالَر اَیتِیشگنکِی: هَر قَندَی کِیشِی اوُزِیدَه بار عِلمِیگه عَمَل قِیلمَیدِیگن بوُلسَه، جاهِل حِسابلَنَدِی. 

حَقگه قَرشِی عَمَلنِی قِیلگن کِیشِی، اَگر آلدِین قِیلگن بُو عَمَلِی حَقِیدَه مَعلوُماتگه اِیگه بوُلمَیدِیگن بُولسَه، یَعنِی حَقِیقَتدَه آگاه بوُلمَسَه، شوُندَی کِیشِیگه اوُحشَیدِیکِی بِیر کِیشِی مُحتاج بِیر آدَمنِی کوُرَدِی، اَمّا بُو مُحتاج آدَم اوُزِینِی اِیحتِیاجِینِی آشکار قِیلمَگَنِی سَبَبلِی، اوُنِی کوُرگن کِیشِی اوُنِی اوُزِیگه توُق، بِی نِیاز آدَم، دِیب اوُیلَیدِی. اَلله تَعالی مَنَه بُوندَی حَقنِی فَهملَمَگن، اَمّا جاهِل شَخص حَقِیدَه مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: 

يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ(بقره/273)  “قَناعَتلَرِی سَبَببلِی، بِیلمَگن آدَمگه بای- بَدَولَت بُولِیب کوُرِینَدِیگن فَقِیر- کَمبَغَللَر اوُچُوندِیر.”

بُو یِیردَه جَهل وَ جاهِلدَن مَقصَد شوُندَی کِیشِیلَرکِی، اوُلَر مُسُلمان بوُلِیشِی اَمّا خاص اَحکاملَرگه نِسبَتاً جاهِل بُولِیشِی، لِیکِن باشقَه اوُرِینلَردَه عالِم بُولِیشِی هَم مُومکِین، یاکِی شَخص غَیرِی مُسُلمان بُولِیشِی وَ حَق اَحکاملَر بارَسِیدَگِی جَهالَتِی بِیلَن بِیرگه ، مَنَه بُو مُشَخَّص اوُرِیندَه هَم جاهِل بوُلِیشِی موُمکیِن.

مَنَه بُو صُورَتدَه، بُو غَیرِی مُسُلماننِی جَهالَت کَسَللِیگِینِی شِدَّتِی کوُچَیِیب کِیتَدِی. مَنَه بُو جَهل بِیر حالَتگه، یوُلگه، رَوِیشگه، آداب وَ رُسُومگه اَیلَنَدِی وَ عُمُومِی مَدَنِیَت حالَتِیگه اوُتَدِی؛ مَنَه بُو عُمُومِی مَدَنِیَت اوُنِی دُنیاگه نِسبَتاً کوُز- قَرَشِینِی، قانوُنلَرِینِی، مُومکِین وَ موُمکِین بُولمَگن نَرسَه لَرنِی، اَرزِیشلَرنِی وَ اَرزِیشلَرنِی زِدِّینِی تَأیِین قِیلَدِی، وَ مَنَه بُو شَخصنِی کوُز- قَرَشِینِی شَکللَنتِیرَدِیگن اوُزِیگه خاص عَقِیدَه نِی، رَفتارنِی وُجُودگه کِیلتِیرَدِی.

جَمِیعَتدَگِی جَهل مَنَه بُو دَرَجَه گه کوُتَرِیلگن پَیتدَه وَ بُو حَدگه یِیتگندَه، اَلله تَعالی مَنَه بُو جَمِیعَتنِی صِیفَتلَش اوُچُون جاهِلِیَت کَلِیمَه سِینِی اِستِعفادَه قِیلَدِی وَ جاهِلِیَتنِی هَمَّه قِیررَه لَرِینِی توُرت مَدَنِی سُورَه دَه بِیزلَرگه رَوشَن قِیلِیب بِیرَدِی:  آلی-عِمراننِی 154 آیَتِیدَه اَندِیشَه دَگِی، قَلبدَگِی جاهِلِیَت گوُمانلَرِی، شَکللَرِی حَقِیدَه صُحبَت قِیلَدِی وَ مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:  “یظنون بالله غیر الحق ظن الجاهلیه” (آل عِمران/154)  باشقَه بِیر طائِفَه (یَعنِی مُنافِقلَر) اِیسَه اَلله حَقِیدَه ناتوُغرِی، دِینسِیزلَرچَه بَد گوُمان قِیلِیب، اوُز جانلَرِینِینگ غَمِیگه توُشِیب قالَدِیلَر.

شَک – شُبهَه وَ جاهِلِیَت عَقِیدَه لَرِی، کوُز- قَرَشلَردَگِی گوُمان، شَک،شُبهَه نِی حاکِم بوُلِیشِی مَعناسِیدَه دِیر. بُوگوُنگِی کوُندَه سِکوُلارلَرنِینگ اِینگ سَوادلِی وَ عَوام طائِفَه سِینِی مَجلِیسلَرِیدَه کوُرِینِیب توُرگن نَرسَه شوُدِیر. اوُلَرنِینگ اِنساننِی حِلقَتِی، مَوجُوداتلَر، خُدا، جَنَّت، غَیبِی اِیشلَر حَقِیدَه گِی عَقِیدَه وَ اِیشانچلَرِینِی پایدِیوارِی تَصَوُّراتلَرگه اَساسلَنگندِیر؛ یَعنِی اوُلَرنِی اِیشانچلَرِینِینگ پایدِیوارِینِی اِیشانچ، خاطِر جَمعلِیک اِیمَس، بَلکِی تَوَهُّم- تَصَوُّر، شَک، گوُمان تَشکِیل قِیلَدِی. اِنسانلَرنِی اِیچِیدَگِی، فِکرِیدَگِی قَلبِیدَگِی شَک وَ گوُمانلَردَن سُونگ، مائِدَه سُورَه سِینِی 50 آیَتِیدَه جاهِلِیَتنِی عُمُومِی بِیر قِیررَه سِیگه اِشارَه قِیلَمِیز، بُو جاهِلِی حُکملَر وَ قانُون اِیشلَب چِیقَرِیش مَسَلَه سِیدَگِی جاهِلِیَتدِیر. بُونِی بوُگوُنگِی کوُندَه سِکوُلار دَولَتلَر، اَحزابلَرنِی قانوُنلَرِیدَه کوُرِیب توُرِیبمِیز. شوُنِی اَیتِیش کِیرَککِی، سِکوُلارِیزم دِینِی وَ اوُنِی توُرلِی- هِیل مَذهَبلَرِینِی قانوُنلَرِینِی پایدِیوارِی اَلله نِی شَرِیعَتِیدَن، قانوُنلَرِیدَن آلِینمَگن، بَلکِی اَلله نِی شَرِیعَتِینِی زِدِّی وَ اَلله نِی قانوُنلَرِینِی نابوُد قِیلِیش یوُلِیدَه وُجُودگه کِیلگن. اَلله تَعالی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:  

“أَفَحُکْمَ الْجاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّه حُکْماً لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ” (مائده/50)،  جاهِلِیَت حُکمران بُولِیشِینِی اِیستَیدِیلَرمِی؟! اِیمانلَرِی کامِل بُولگن قَوم اوُچُون اَلله دَن هَم گوُزَلراق حُکم قِیلگوُچِی کِیم بار؟!

مَنَه بُو جاهِلِی شَک وَ گوُمانلَر قانوُنگه، حُکمگه اَیلَنگن وَ اَلله نِی قانوُنلَرِینِی بِیر چِیتگه سُورِیب قوُیِیلگن پَیتدَه، جاهِلِیَتنِی اِینگ یارقِین کوُرِینِیشِی، عَیاللَرنِینگ مَلَأِ عامدَه ظاهِر بُولِیشِی، اوُزِینِی کوُز-کوُز قِیلِیشِیدِیر. بِیز مَنَه بُو نَرسَه نِی آتَه تُرکنِی، رِضاشاهنِی وَ باشقَه سِکوُلار حُکوُمَتلَرنِی زَمانِیدَه حِجابنِی یِیچِیش قالِیبِیدَه یاکِی باشقَه چَراق قِیلِیب اَیتگندَه عَورَتنِی آچِیش کوُرِینِیشِیدَه کوُرگنمِیز وَ حاضِردَه هَم کوُرِیب توُرِیبمِیز. جَمِیعَتدَگِی عَیاللَرنِینگ بِی حَیالِیگِی، بِی پَروالِیگِی وَ یَشِیرِینِیب توُرِیشِی لازِم بوُلگن نَرسَه لَرنِی آچِیب کوُرسَتِیشلَرِی حَقِیدَه تَحقِیق قِیلِیش، اِیضاحلَشنِی کِیرَگِی یُوق، چوُنکِی هَمَّه مِیز اوُزِیمِیزنِی اَطرافِیمِیزدَگِی سپُوتنِیک وَ اِجتِمائِی کَنَللَردَه بُو نَرسَه لَرنِی گُواهِی بُولِیب توُرِیبمِیز.

عَورَتنِی آچِیلِیشِی، آدَم وَ حَوانِی یَلَنغاچ بُولِیشلَرِی، شَیطاننِی عَمَلِی، وَسوَسَه لَرِی نَتِیجَه سِیدَه وُجُودگه کِیلگن اِیدِی. شَیطان وَ اوُنگه اِیرگشگنلَر عَیاللَرنِی یَلَنغاچ قِیلِیش آرقَلِی جاهِلِی جَمِیعَتدَگِی اِنسانلَر اوُچُون قارِین وَ شَهوَتدَن باشقَه نَرسَه قالمَسلِیگِینِی هاحلَیدِی. مَنَه بُو شَیطان وَ اوُنِی یارانلَرِینِینگ اوُزلَرِینِی قانوُنلَرِینِی اِیلگَرِی سِیلجِیتِیش اوُجُون قِیلَیاتگن کَنَللَرِیدَن بِیرِی حِسابلَنَدِی.

سِیزلَر بِیر تَصَوُّر قِیلِیب کوُرِینگلَر، اِمامِی مُسلِم اوُزِینِی صَحِیح حَدِیثلَرِینِی 3028 چِی حَدِیثِیدَه  کِیلتِیرِیشِیچَه، اِیرکَکلَر بِیلَن بِیرگه عَیاللَر هَم یَلَنغاچ حالدَه کَعبَه نِی طَواف قِیلِیشَردِی. شوُ سَبَبلِی هَم اَلله تَعالی توُرلِی – هِیل اوُرِینلَردَه لِباس نِعمَتِیگه وَ اوُنِی اِیشلَتِیش حَقِیدَه اَعراف سُورَه سِینِی 28آیَتِیدَه اِشارَه قِیلِیب بَنِی آدَمنِی آگاهلَنتِیرَدِی وَ اوُلَرنِی شَیطان آدَمنِی باشِیگه آلِیب کِیلگن بَلانِی سِیزلَرنِی باشِینگِیزگه هَم آلِیب کِیلمَسِین، وَسوَسَه قِیلمَسِین، دِیب اِیسلَتَدِی. بُو واقِیعِیَت آرقَلِی آدَمنِی یَلَنغاچ قِیلِیش شَیطاننِینگ قَدِیمگِی هَدَفلَرِیدَن اِیکَنِینِی بُو اِنساننِی اوُتمِیشدَگِی حِلقَتِیگه یِیتِیب بارِیشِینِی توُشُونِیب یِیتَمِیز. مَنَه بُو مَرحَلَه نِی عَمَلگه آشِیرِیش وَ اِنسانلَرنِی یَلَنغاچ قِیلِیش، شَیطان وُ اوُنِینگ یارانلَرِینِینگ آدَم فَرزَندلَرِیگه قَرشِی ستراتِیجِیک رِیجَه لَرِیدَن بِیرِی بُولگن. اَلله تَعالی اَحزاب سُورَه سِینِی 33 آیَتِیدَه مَنَه بُو جاهِلِی رَفتارگه اِشاره قِیلِیب مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:   وَلاتَبَرَّجنَ تَبَرُّجَ الجاهِلِيَّةِ الأولى”(احزاب/33)

اوُز اوُیلَرِینگِیزدَه بَرقَرار بوُلِینگلَر (یَعنِی بِی سَبَب اوُیلَرِینگِیزدَن تَشقَرِیگه چِیقمَنگلَر، مَگر بِیران حاجَت اوُچُون چِیقگنلَرِیدَه اِیسَه) اِیلگَرِی دِینسِیزلِیک (دَورِی) دَگِی یَسَن- توُسَن کَبِی یَسَن- توُسَن قِیلمَنگلَر!

اَیتِیب اوُتِیلگن بُو اوُچ جَهل وَ توُشوُنمَسلِیکنِی اَساسِیگه بِینا بوُلگندِیر، اوُنِی راستگوُیلِیک وَ حَقِیقَت بِیلَن حِمایَه قِیلِیب بُولمَیدِی؛ هِیچ کِیم راستگوُیلِیک، حَقِیقَت، اِستِدلال بِیلَن اوُلَرنِی حِمایَه قِیلِیشگه قادِر اِیمَس. شوُ سَبَبلِی هَم مَنَه بُونگه اوُحشَش اوُرِینلَردَه جاهِللَر بُو جاهِل جَمِیعَتلَردَه فَقَط تَعَصُّب، اوُزباشِیمچَه لِیک، قَیصَرلِیک، آیاغِینِی بِیر اِیتِیکگه تِیقِیب آلِیش وَ قوُرال-اَسلَحَه نِی کوُچِی بِیلَن رَفتار قِیلِیشَدِی. اَلله تَعالی فَتح سُورَه سِینِی 26 آیَتِیدَه حَمِیَّت وَ تَعَصُّبنِی مَعاناسِی حَقِیدَه مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:  إِذْ جَعَلَ الَّذينَ کَفَرُوا في ‏قُلُوبِهِمُ الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجاهِلِيَّةِ.

اوُرِینسِیز اِیستَکلَردَه مَحکَم توُرِیب آلِیش، نَجاد وَ قَوم، قَبِیلَه بارَسِیدَه مُتَعَصِّبلِیک قِیلِیشی، اَرزِمَگن بِیلِیم وَ عَقِیدَه، اَندِیشَه لَردَن بِی دَلِیل طَرَفدارلِیک قِیلِیشلِیک، بُو جاهِلِیَت حَمِیَّتِی، تَعَصُّبِینِی مَعناسِی بُولَدِی.

بُو صُورَتدَه، بِیزلَر جاهِلِیَتنِی آدَملَرنِی فِکرلَرِیدَه، دِیللَرِیدَه، قانوُنلَردَه وَ اوُلَرگه حاکِم بُولگن اَحکاملَردَه، مَنَه بُو فِکرلَر وَ قانوُنلَرنِی جَمِیعَتدَه عَمَلِی صُورَتدَه ظاهِر بُولِیشِیدَه وَ مَنَه بُو جاهِلِیَتنِینگ اوُزِینِی مُخالِفلَرِیگه نِسبَتاً قِیلَدِیگن مُناسَبَتِیدَه کوُرِیشِیمِیز مُومکِین. مَنَه بُو آیَت اوُنگه اِشارَه قِیلگن جاهِلِیَتنِی توُرت اوُصلوُبِی، توُرت مَفهُومِی بُولَدِی.

زَمان نَظَرِیدَن هَم آلِیب قَرَگندَه، رَسُول الله صلی الله عَلَیهِ وَسَلَّمنِی بَعثَتلَرِیدَن آلدِینگِی دَورنِی جاهِلِیَتِی اوُلا، دِیب ناملَنگن. اَلبَتَّه ذِکر قِیلِینگن آیَتلَرگه کوُرَه – اَلله تَعالی مَنَه بُو دَورنِی مَوجُود بُولگنِینِی تَأکِیدلَگن، بُو دَور بَعثَتدَن آلدِینگِی 150-200 یِیل آلدِینگِی زَماننِی اوُز اِیچِیگه آلَدِی، صِیفَتلَرگه کوُرَه جاهِلِیَت بِیر مَفهُومدِیر، شَرعِی اِصطِلاح بوُیِیچَه اِیسَه حَقدَن اوُزاقلَشِیش، تَوحِید وَ اِسلام دِینِیگه نِسبَتاً آگاه بوُلمَسلِیکدِیر. شوُندَی بُولگچ، جاهِلِیَتنِی کوُندَه لِیک تَجریبِی عِلملَردَن یاکِی بَشَرنِی تَجرِیبِی بِیلِیملَرِیدَن اوُزاقلَشِیش، مَعناسِیدَه توُشوُنِیش حَطا بوُلَدِی، بَلکِی جاهِلِیَت بِیر مَفهُوم بوُلِیب، قانوُنلَردَن وَ اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی اَرزِیشلَردَن اوُزاقلَشِیش مَعاناسِیدَه دِیر. مَنَه بُو کوُز- قَرَش آرقَلِی نِیمَه اوُچُون اوُزِینِی زَمانِینِی پرافِیسّارِی وَ کَتتَه دانِیشمَندِی بوسلگن اَبُو الحَکَم اَبُو جَهل دِیب لَقَبلَنگَنِینِی توُشوُنِیب یِیتَمِیز.

عَرَبلَر تَجرِیبِی عِلملَر بُویِیچَه اوُزلَرِینِی اَطرافلَرِیدَگِی روُملِیکلَرگه، اِیرانلِیکلَرگه نِسبَتاً آرقَدَه قالگن بوُلِیشلَرِیگه قَرَمَسدَن، باشقَه عِلملَردَه اوُلَردَن آلدِینگِی دَرَجَه دَه توُرِیشَردِی. مَثَلاً عِلمِ نُجُوم، طَبِیعِی جُوغرافِیَه، شَمال عِلمِی، عِلمِی نَسَب، اَدَبِیات، شِعر وَ …….بُوندَن کوُرِینِیب توُرگنِیدِیک جاهِلِیَت، کوُندَه لِیک عِلملَرگه نِسبَتاً نادان بُولِیش یاکِی تَجرِیبِی عِلملَرگه، سَوادگه قَرشِی بُولِیش مَعناسِیدَه بُولگن اِیمَس؛ بَلکِی اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرنِی،دِینِی اَرزِیشلَرنِی مُقابِلِیدَگِی جاهِلِیَت بوُلگن. شوُ سَبَبلِی هَم اَلله تَعالی سَوال قالِیبِیدَه مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:      أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّهِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُكْمًا لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ؛ جاهِلِیَت حُکمران بُولِیشِینِی اِیستَیدِیلَرمِی؟! اِیمانلَرِی کامِل بُولگن قَوم اوُچُون اَلله دَن هَم گوُزَلراق حُکم قِیلگوُچِی کِیم بار؟!

مَنَه بُو آیَتدَن آچِیق- آیدِین کوُرِینِیب توُرگنِیدِیک، جاهِلِیَت سَواد، رِواجلَنِیش، تِیهنالاگِیَه، فَن رِواجلَنِیشِی، اِیشلَب چِیقَرِیشنِی قَرشِیسِیدَگِی اِیمَس، بَلکِی خُدانِی حُکمِینِی، قانوُنِینِی بَرابَرِیدَگِی مَفهُومدِیر.

بَرچَه پَیغَمبَرلَرنِی هَدَفِی طاغوُتگه کُفر کِیلتِیرِیش وَ اوُندَن سُونگ اَلله نِی شَرِیعَتِیگه، قانوُنِیگه اِیمان کِیلتِیرِیش بُولگچ، بُوندَگِی مَسَلَه سَوادلِی بُولِیش یا  بُولمَسلِیک یاکِی تَجرِیبِی عِلملَرگه نِسبَتاً آگاه بُولِیش یا بوُلمَسلِیک اِیمَس، بَلکِی مَسَلَه اوُزلَرِی اوُچُون اِیختِیار قِیلِیشَدِیگن مَنهَجگه، قانوُنگه، پراگرَمَّه گه بارِیب تَقَلَدِی.

 اَلله مُتَعال مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:   وَلَقَدْ بَعَثْنا في‏کُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ(نحل/36)،

اَنِیقکِی،بِیز هَر بِیر اوُمَّتگه: “اَلله گه عِبادَت قِیلِینگلَر وَ شَیطاندَن یِیراق بُولِینگلَر”(دِیگن وَحِی بِیلَن) بِیر پَیغَمبَر یُوبارگَنمِیز.

باشقَه بِیر جایدَه مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:    فَمَنْ يَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِنْ بِاللَّهِ فقداستَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقي‏لاَانْفِصامَ لَها(بقره/256)،  بَس، کِیم شَیطاندَن یُوز اوُگِیرِیب، اَلله گه اِیمان کِیلتِیرسَه، اوُ هِیچ اَجرَب کِیتمَیدِیگن مُستَحکَم حَلقَه نِی اوُشلَبدِی.

طاغُوتگه کُفر کِیلتِیرِیش یَعنِی “لا اله”، اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرگه اِیمان کِیلتِیرِیش یَعنِی “الّا الله”. شوُنگه اَساسلَنگن حالدَه رَسُول الله صلی الله علیه وسلم مَرحَمَت قِیلگَندِیلَر: لا اله الّا الله دِینگلَر، نَجات تاپَه سِیزلَر. لا اله الّا الله دِینگلَر، راستگار بُولَسِیزلَر.

شوُ بِیلَن بِیرگه بُو یِیردَه مِینگه قِیزِیقَرلِی بُولگن نوُقتَه شُوکِی، بُولِیب هَم بُو نُوقتَه جاهِل وَ جاهِلِیَت مَفهُومِینِی یَنَدَه آیدِینلَشتِیرَدِی،اَهلِی تَوحِید بُولگن سمیّه، یاسر، عمّار،بلال و ……گه اوُحشَش مُسُلمانلَرگه نِسبَتاً عالِم، اوُلاما کَلِیمَه سِینِی اِیشلَتِیشدِیر، مَنَه بُو عَزِیزلَرنِی هَمَّه سِی اوُقِیش، یازِیش، سَواددَن بِی بَهرَه بُولِیشگن اِیدِی؛ بُونِی مُقابِلِیدَه اِیسَه اَنَه اوُشَه کوُننِی دانِیشمَندِی،پرافِیسّارِی بوُلگن اَبُو الحَکَمگه اوُحشَگن کِیشِیلَرگه نِسبَتاً اِیسَه جاهِل کَلِیمَه سِی اِیشلَتِیلگن اِیدِی.

بُو صُورَتدَه شَخص سَوادلِی،بَکَلَور، دانِیشمَند، دَکتار،پرافِیسّار بوُلگن حالِیدَه جاهِل بُولِیب قالِیشِی هَم موُمکِین؛ باشقَه بِیر تاماندَه اِیسَه بِی سَواد بُولِیشِی بِیلَن بِیرگه عالِم هَم حِسابلَنِیشِی مُومکِین. بُو قُرآننِی نَظَرِیدِیر، اَلله تَعالی عالِم وَ جاهِل حَقِیدَه بِیزلَرگه تَعلِیم بِیرگن نَظَر شُودِیر. رَسُول الله صلی الله علیه وسلم هَم بِی سَواد اِیدِیلَر، مَنَه بُو نوُقتَه گه جُودَه کوُپ کِیشِیلَر دِققَت قِیلِیشنِی هاحلَشمَیدِی،اوُ کِیشِی هَم حُودِّی اَطرافِیدَگِی کِیشِیلَرگه اوُحشَب اوُشَه زَماننِی تَجرِیبِی عِلمِیگه هَم اِیگه بوُلمَگنلَر، اَمّا توُلِیق مَعنادَه عالِم بُولگَنلَر.

شوُ طَرزدَه جاهِلِیَت سَواد وَ تَجرِیبِی عِلملَرنِی قَرشِیسِیگه توُرَه آلمَیدِی،بَلکِی جاهِلِیَت حُکم وَ قانوُن بُولِیب اِسلام قانوُنِی، حُکمِینِی بَرابَرِیدَه توُرَدِی. شوُ سَبَبلِی هَم اِسلام جاهِلِیَتنِی اوُلِیمِی کِیتِیدَن اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانُون غالِب بُولِیب ظُهُور قِیلَدِی، دِییدِی، مَنَه بُو یِیردَه جاهِلِیَت اِسلامنِی قَرشِیسِیگه چِیقَدِی.

رَسُول الله صلی الله علیه وسلم “مُعاذ اِبنِ جَبَلنِی” یَمَنگه جوُنَتَیاتگن پَیتلَرِیدَه اوُنگه قوُیِیدَگِیچَه بُویرُوق بِیرگن اِیدِیلَر:   «أَمِتْ أَمْرَ اَلْجَاهِلِيَّةِ إِلاَّ مَا سَنَّهُ اَلْإِسْلاَمُ وَ أَظْهِرْ أَمْرَ اَلْإِسْلاَمِ كُلَّهُ صَغِيرَهُ وَ كَبِيرَهُ[2]؛  جاهِلِیَت عَصرِیدَگِی اِیشلَرنِی هَمَّه سِینِی اِیلدِیزِی بِیلَن سُوغوُرِیب تَشلَه، اوُلَرنِی یُوق قِیل، فَقَط اِسلام تَصدِیقلَگنلَرِینِی قالدِیرگِین، اِسلامدَگِی کَتتَه- یُو کِیچِیک اِیشلَرنِی آشکار قِیلِیب جارِی قِیل. رَسُول الله صلی الله علیه وسلم اوُزاق یِیللَر دَوامِیدَه جاهِلِی مَدَنِیَت، قانوُنلَر وَ خُرافِی عَقِیدَه لَر حُکمرانلِیک قِیلگن اَعرابِیلَرگه قَرَتَه شُوندَی دِیگن اِیدِیلَر:  «کُلُّ مَأْثَرَهٍ فِی الْجاهِلِیَّهِ تَحْتَ قَدَمی».[3]  “جاهِلِیَتدَگِی هَمَّه نَرسَه لَر مِینِی آیاغِیمنِی آستِیدَه دِیر.” بِیزلَر هَم جاهِلِیَتنِی بُوتوُن بارلِیغِی بِیلَن بِیرگه آیاق- آستِی قِیلِیشِیمِیز لازِم. شوُندَی بُولگچ، جاهِلِیَت تَجرِیبِی عِلملَرگه، فَن، تِیهنالاگِیَه گه نِسبَتاً جاهِل بوُلِیش مَعناسِیدَه کِیلمَگن، بَلکِی اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَر وَ اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی بُویرُوقلَر حَقِیدَه جاهِل بُولِیش بارَسِیدَه کِیتیَپتِی، بُو یِیردَه مَنَه بُو جاهِل بِیر پرافِیسّار، دانِیشمَند بُولَدِیمِی یا بِی سَواد بِیر کِیشِی بُولَدِیمِی فَرقِی یُوق.

بُو یِیردَگِی یَنَه بِیر نوُقتَه شوُکِی، جاهِلِیَتنِی بِیر زَمان یا مَکانگه مَثَلاً رَسُول الله صلی الله علیه وسلمنِی عَصرِیگه خاص قِیلِیب چِیگَرَلَب قوُیسَه بُولَدِیمِی؟

عُمُومِی قِیلِیب اَیتگندَه جاهِلِیَت شوُندَی بِیر مَفهُوم بُولِیب اوُنِی خاص بِیر زَمان وَ مَکانگه چِیگَرَلَب بوُلمَیدِی، بَلکِی اوُ هَر قَندَی مَکان وَ زَماندَه وُجُودگه کِیلِیشِی وَ تَکرارلَنِیشِی مُومکِین. 

سَیِّد قُطب رَحِمَهُ الله اَیتَدِیکِی: “جاهِلِیَتنِی فَقَط پَیغَمبَرِی خاتَمنِی بَعثَتِیدَن آلدِینگِی زَمانگه خاص، دِیب توُشُونِیش حَطا بوُلَدِی،بَلکِی بَندَه نِی بَندَه لِیک قِیلِیشِی مَنَه بُو بَندَه لَرگه نِسبَتاً بُولگن یوُللَر، دِیوانخانَه لَرنِی بَرچَه سِی جاهِلِیَتدِیر، مَنَه بُو صِیفَت بُوگوُنگِی کوُندَگِی بَرچَه بَشَرِی دِیوانخانَه لَردَه مَوجُود. بَشَرنِی بَرچَه دِیوانخانَه لَرِیدَه- بَعضِیلَر بوُندَی مُستَثنا- اِنسانلَر حَیاتلَرِیگه تِیگِیشلِی قانوُنلَرنِی، پراگرَمَّه لَرنِی اوُزلَرِیگه اوُحشَش اِنسانلَردَن قَبوُل قِیلِیشَدِی، مَنَه بُونِی اوُزِی بَرچَه بِیلگِیلَرِی بِیلَن بِیرگه جاهِلِیَت حِسابلَنَدِی؛ جاهِلِیَت شُوکِی اِنسانلَر عِبادَتلَرنِی وَ حَیاتلَرِیدَگِی قانوُنلَرنِی بِیر قِیسمِیدَه بِیر- بِیرلَرِیگه بَندَه لِیک قِیلِیشلَرِیدِیر، یَعنِی بُو یِیردَه بَعضِیلَرِی باشقَه بَعضِیلَرِینِی خُدا قِیلِیب سِیغِینِیشلَرِی بُونِی جُملَه سِیگه کِیرمَیدِی.

جاهِلِیَت خاص بِیر زَمان وَ مَکان یا مُشَخَّص بِیر قَومگه چِیگرَلَنگن اِیمَس، بَلکِی اوُ بِیر مُشَخَّص یُونَلِیش بوُلِیب عَمَلگه آشِیرِیلگن پَیتدَه جاهِلِیَت حِسالَنَدِی.مَنَه بُو مِعیارگه اَساساً بوُگوُنگِی کوُندَگِی اَکثَر جَمِیعَتلَر جاهِلِی جَمِیعَت حِسابلَنَدِی.” [4] 

شُوندَی بُولگچ جاهِلِیَت اوُتِیب کِیتگن وَ آرقَگه قَیتَرِیب بُولمَیدِیگن تَرِیخنِی بِیر قِیسمِی یا زَماننِی بِیر بوُلَگِی بوُلَه آلمَیدِی.

قُرآن اِنسانلَرنِی حَیاتِینِی اوُلچَیدِیگن مِیزان وَ مِقیاس، غَیرِی اِلاهِی قانوُنلَر حُکوُمَتِی یاکِی خُدانِی قانوُنلَرِینِی حُکوُمَتِیدِیر، اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرنِی اوُرنِیگه بَشَرنِی قانوُنِی، هَوایِی- نَفسِی حُکمرانلِیک قِیلَدِیگن هَر قَندَی مَکان وَ زَمان جاهِلِیَت مَکانِی، دِییِیلَدِی. بُو مَملَکَت رَسُول الله صلی الله علیه وسلمنِی بَعثَتلَرِیدَن آلدِینگِی عَرَبِیستان بُولَدِیمِی یاکِی یِیر یُوزِینِی باشقَه نُوقتَه لَرِیدَه بُولَدِیمِی فَرقِی یُوق.

آلدِین اَیتِیب اوُتِیلگنِیدِیک جاهِلِیَت مُشَخَّص بِیر دَورگه یاکِی مُعَیَّن بِیر شَرائِطگه چِیگرَلَنِیب قالمَیدِی، بَلکِی هَر قَندَی دَور وَ زَماندَه حَتّی تِیهنالاگِیَه وَ بَشَر مَدَنِیَتِی رِواجلَنِیب اَوجِیگه چِیقگن پَیتدَه هَم، اَگر بَشَر جَمِیعَتِیدَه جاهِلِی اَندِیشَه لَر، فِکرلَر ظاهِر بوُلَدِیگن بُولسَه، جاهِلِیَت یَنگِیدَن باشلَنگن بوُلَدِی. شُو سَبَبلِی هَم مَثَلاً مِلّتلَرنِی اوُرتَسِیدَه عَصرلَر مِقیاسِیدَه فاصِیلَه بوُلِیشِی مُومکِین، اَمّا جاهِلِیَت ماهِیَتِی سَبَبلِی مُشتَرَک صِیفَتگه اِیگه بُولِیشلَرِی هَم مُومکِین وَ اوُلَرنِی هَمَّه سِی جاهِلِی جَمِیعَت حِسابلَنَدِی.

باشقَه چَراق قِیلِیب اَیتگندَه، جاهِلِیَت عَرَب جاهِلِیَتِیگه، مُعَیَّن عَصر وَ زَمانگه چِیگرَلَنِیب قالگن اِیمَس،بَلکِی اوُ عادَتلَر، پراگرَمَّه لَر، قانوُنلَردَن عِبارَت بوُلِیب هَر قَندَی زَمان وَ مَکاندَه وُجُودگه کِیلِیشِی مُومکِین؛ جاهِلِیَت یوُقوُملِی بِیر کَسَللِیکگه اوُحشَیدِی، هَر قَندَی قَوم وَ نَجادنِی آرَسِیدَه مَدَنِیَت وَ رِواجلَنِیشنِی هَر قَندَی پایَه سِیدَه وَ فِکرِی، سِیاسِی، اِجتِمائِی تَرَقِّیاتنِی سَطحِیدَه اِنساندَن اِنسانگه اوُتِیب هَمَّه گه یُوقِیشِی مُومکِین؛ چُونکِی جاهِلِیَتنِی اِیلدِیزِی، سِکوُلارِیزم دِینِیگه اِیرگشِیش وَ اِسلامدَن یُوز اوُگِیرِیش ، اَلله نِی قانوُنلَرِیدَن وَ خُدانِی قانُونِیگه اَساسلَنگن حُکوُمَتدَن باش تارتِیشدَن عِبارَتدِیر.

 یَنَه بِیر مَرتَه قَیتَرِیب اَیتَمِیز، جاهِلِیَت اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَردَن اوُزاقلَشِیش وَ بَشَرنِی قانوُنلَرِیگه اِیرگشِیشدِیر. جاهِلِیَت تَرَقِّیاتنِی مُقابِلِیدَگِی نَرسَه اِیمَس، جاهِلِیَت تَجرِیبِی عِلمگه نِسبَتاً جاهِل بوُلِیشدَن کِیلِیب چِیقگن اِیمَس. جاهِلِیَتدَگِی جَهل اَلله نِی قانوُنلَرِینِی فَهملَمَسلِیک، توُشُونمَسلِیکدَن کِیلِیب چِیقگن. اوُ هَر قَندَی زَمان وَ مَکاندَه تَکرارلَنِیشِی موُمکِین. بوُگوُنگِی کوُندَگِی غَرب سِکوُلارلَرِی اَگرچِی تَجرِیبِی عِلملَر جِهَتِیدَن تَرَقِّیاتگه اِیرِیشگن بوُلسَه هَم، اَمّا هَنُوز اوُلَر جاهِلِیَتدَه یُورِیشِیبدِی وَ اَلله نِی قانوُنلَرِیگه قَرشِی صَفگه تِیزِیلِیب آلِیشگن، بوُنِی هَمَّه مِیز کوُرِیب توُرِیبمِیز.

مَنَه بُو کوُز- قَرَش آرقَلِی بِیزلَر جَمِیعَتنِی اِیککِی دَستَه گه، اِسلامِی جَمِیعَت یا دارُ الاِسلام وَ جاهِلِی جَمِیعَت یا دارُ الکُفرگه تَقسِیم قِیلَمِیز. دارُ الاِسلام جَمِیعَتِیدَگِی اَساسِی قانوُنلَر اَلله نِی شَرِیعَتِیگه وَ اِسلام دِینِیگه یاکِی اِسلامِی مَذهَبلَرنِی بِیرِیگه مُوافِق آلِیب بارِیلَدِی وَ اوُنِی رَهبَرِی هَم مُسُلمان بُولَدِی، اوُلَرنِی اَکثَر اَهالِیسِی مُسُلمان بوُلمَسلِیگِی هَم مُومکِین؛ دارُ الکُفر اِیسَه اوُنِی اَساسِی قانوُنلَرِی اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرگه بِینائاً آلِیب بارِیلمَیدِی، اَمّا اوُنِی اَکثَر اَهالِیسِی مُسُلمانلَردَن عِبارَت بُولِیشِی هَم مُومکِین. بُو یِیردَگِی “دار” حُکمِی اوُنِی اَهالِیسِیگه  باغلِیق نَرسَه اِیمَس. دارُ الکُفر دِییِیلگن پَیتدَه اوُنِی هَمَّه اَهالِیسِی کافِر بُولِیشِی شَرط اِیمَس، یاکِی دارُ الاِسلام دِییِیلگن پَیتدَه هَم اوُنِی هَمَّه اَهالِیسِی مُسُلمان بُولِیشِی هَم شَرط اِیمَس.

اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَردَن اوُزاقلَشِیش وَ جاهِلِی جَمِیعَتنِی اِیجاد بوُلِیشِینِی اوُزِی جوُدهَ کوُپ جِنایَتلَرنِی، عِصیانلَرنِی، تَرتِیبسِیزلِیکلَرنِی، ناحَق حُکم وَ حُکوُمَتنِی، اِلاهِی قانوُنلَرگه قَرشِی رَفتارنِی، هَوایِی- هَوَسگه یوُزلَنِیشنِی، اِلاهِی بوُیرُوقلَردَن بُورِیلِیب کِیتِیشنِی، اِلاهِی وَعدَه لَرگه اِعتِبارسِیزلِیک قِیلِیشنِی، خُداوَندنِی فِعللَرِیگه نِسبَتاً یامان اَندِیشَه دَه بُولِیشنِی، نااوُرِین اِیستَک – هاحِیشلَردَه آیاق تِیرَب توُرِیشنِی، باطِل عَقِیدَه وَ اَندِیشَه لَردَن بِی دَلِیل طَرَفدارلِیک قِیلِیشنِی، نَجادپَرَستلِیکنِی، شَرعِی دَلِیلسِیز قَوم وَ قَبِیلَه گه طَرَفدارلِیک قِیلِیشنِی، اَخلاقِی فَسادلَرنِی، جَنگ وَ باسقِینچِیلِیکلَرنِی، اَکثَر بُوزغُونچِیلِیکلَرنِی، بَشَرِی جَمِیعَتنِی وَ مِلَّتلَرنِی آرقَدَه قالِیشنِی مَنبَع سِی بوُلِیب کِیلگن؛ حُلاصَه قِیلِیب اَیتگندَه جاهِلِیَت زَمان وَ مَکانگه چِیگَرَلَنمَگن بِیر مَفهُومدِیر.

جاهِلِیَت کَلِیمَه سِی بِیرِینچِی مَرتَه اَلله طَرَفِیدَن بَعثَتدَن آلدِینگِی دَور اوُچُون اِیشلَتِیلگن، قُرآن عَرَبلَر خُدانِی حُکوُمَتِینِی اوُرنِیگه اوُزلَرِینِی هَوایِی- نَفسلَرِینِی، اِیستَکلَرِینِی حُکوُمَت قِیلِیب آلِیشگَنِی بائِث، اوُلَرنِی اَهلِی جاهِلِیَت دِیب ناملَگن اِیدِی.

بِیر حُلاصَه قِیلِیب اَیتگندَه، هَر قَندَی زَمان وَ مَکاندَه نَفسانِی اِیستَکلَر اَلله نِی حُکوُمَتِینِی اوُرنِیگه حُکوُمَت قِیلَدِیگن بُولسَه، اَنَه اوُشَه زَمان وَ مَکان جاهِلِیَت مَکانِی وَ زَمانِی حِسابلَنَدِی؛ بُو عَرَبِستاندَه بوُلَدِیمِی یا یِیر یُوزِینِی باشقَه دِیارِیدَه بُولَدِیمِی یاکِی 21 عَصردَه بُولَدِیمِی بُونِی فَرقِی یُوق.

دَرحَقِیقَت “سِکوُلارِیزم دِینِی وَ اوُنِی هِیلمَه – هِیل مَذهَبلَرِی” تامانِیدَن وُجُودگه کِیلگن زَمانَه وِی جاهِلِیَت، قَدِیمگِی جاهِلِیَتنِی دَوامِی بَلکِی اوُندَن هَم کَتتَه راق کوُرِینِیشدَگِی نَرسَه دِیر! چُونکِی بُو جاهِلِیَت، یُونان وَ رِیم، حِتای، هِند، عَرَب جاهِللَرِی، اوُرتَه عَصرلَر وَ قَدِیمگِی اِیران جاهِلِیَتلَرِینِی مِعراثِیدَن وُجُودگه کِیلگن، یَنگِی عَصردَگِی سِکوُلار مُتَفَکِّرلَرِی تامانِیدَن هَم اوُنگه باشقَه نَرسَه لَر قوُشِیلگن، تَرتِیبگه کِیلتِیرِیلگن. حاضِرگِی جَمِیعَتگه حاکِم  بوُلِیب توُرگن جاهِلِیَت، بوُتوُن تَرِیخ دَوامِیدَه بَشَر کوُرِیب اوُتگن جاهِلِیَتلَرگه نِسبَتاً قوُپالراق، ظالِمراق، تَرتِیبلِیراقدِیر.  

 بَعثَتدَن آلدِینگِی جاهِلِیَتنِی بِیلگِیلَرِی نِیمَه لَر اِیدِی؟  بُو جاهِلِیَتنِی قَیسِی عَلامَتلَرِی آرقَلِی تَنِیب آلسَک بوُلَدِی؟

عُمُومِی صُورَتدَه اَیتگندَه، اَلله تَعالی شَرِیعَتِیدَه حَرام قِیلگن نَرسَه لَر جاهِلِیَتنِی بِیلگِیلَرِیدَن حِسابلَنَدِی. اَلله تَعالی قانوُنِیدَه، شَرِیعَتِیدَه، قُرآنِیدَه حَرام قِیلگن نَرسَه لَر جاهِلِیَتنِی عَلامَتلَرِی، بِیلگِیلَرِی حِسابلَنَدِی. مَنَه بوُنگه اوُحشَش صَحنَه لَرنِی بِیرِی اَسَد اِبنِ زِرارَه وَ رَسُول الله صلی الله علیه وسلمنِی اوُرتَسِیدَگِی صُحبَتدَه اوُزِینِی کوُرسَتَدِی. رسول الله صلی الله علیه وسلم انعام سُورَه سِینِی 152 و 153 آیَتِینِی اِستِناد قِیلگن حالدَه اوُزلَرِینِی سُوزلَرِینِی دَوام اِیتتِیرَدِیلَر:  قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ …….. بُو آیَتنِی دَوامِیدَه اَلله تَعالی حَرام قِیلگن نَرسَه لَرنِی بَعضِیسِینِی بَیان قِیلَدِی. مَنَه بُو اِیککِی آیَت وَ بُونگه اوُحشَگن آیَتلَردَه مَنفِی قانوُنلَر اَیتِیب اوُتِیلگن بُولِیب، اوُلَر عَرَب جاهِلِیَتِی وَ صَدرِ الاِسلامدَن آلدِینگِی عَرَب جاهِلِیَتِینِی نِشانَه لَرِیدَن بوُلگن.

عَقِیدَه وَ فِکرلَردَگِی جاهِلِیَت، شَک وَ گوُمانگه اِیرگشِیش بُولِیب، اَلله تَعالی اوُنِی ظَنَّ الجاهِلِیَّةِ نامِی آستِیدَه کِیلتِیرَدِی، حُکم وَ قانوُندَگِی جاهِلِیَت اِیسَه، بَشَر تامانِیدَن اِیشلَب چِیقَرِیلگن قانوُنلَر وَ اَحکاملَرگه اِیرگشِیشدِیر، اَلله تَعالی بوُنِی حُکمَ الجاهِلِیَّةِ نامِی بِیلَن ناملَیدِی، اوُزِینِی نَمایِیش قِیلِیش وَ عَیاللَر طَبَقَه سِینِیدَن اَخلاقِی، جِنسِی فَساد اوُچُون بِیر اَبزار صِیفَتِیدَه سُواِستِعفادَه قِیلِیش جاهِلِیَتِینِی اِیسَه، تَبَرُّجَ الجاهِلِیَّةِ نامِی بِیلَن ناملَگن، اِنیگ آخِیرگِیسِی تَعَصُّب، اوُزبِیلَرمانلِیک، قَیصَرلِیک، اِیککِی آیاغِینِی بِیر اِیتِیکگه تِیقِیب آلِیش، قوُرالنِی کوُچِی بِیلَن اوُزِینِی عَقِیدَه سِینِی مَجبُورلَب قَبُول قِیلدِیرِیش جاهِلِیَتِینِی اِیسَه اَلله تَعالی حَمِیَّةَ الجاهِلِیَّةِ دِیب ناملَگن، مَنَه بُولَر عُمُومِی توُرتدَه اَساسِی قِیسم حِسابلَنَدِی وَ اوُلَرنِی هَر بِیرِی مَیدَه بُولَکلَرگه بُولِینَدِی.

  1. تَرِیخ،قِیامَت، جَنَّت، جَهَنَّم، غَیب عالَمِی وَ تَجرِیبِی عِلملَر آرقَلِی قوُلگه کِیرِیتِیب بُولمَیدِیگن نَرسَه لَر حَقِیدَه گِی عَقِیدَه لَرِینِی، اِیشانچلَرِینِی شَک وَ گوُمانگه اَساسلَنگن حالدَه تَأسِیس قِیلِیشگن وَ اوُنگه اِیمان کِیلتِیرِیشگن. اوُلَر حَتَّی اوُزِی اوُزِینِی قُرآندَه صِیفَتلَگن اَلله دَن باشقَه اِلاهنِی هَم اوُزلَرِی اوُچُون وُجُودگه کِیلتِیرِیشگن. بُوندَن باشقَه جُودَه کوُپ اوُزلَرِی وُجُودگه کِیلتِیرگن خُدالَرنِی بَرچَه سِی شَک وَ گوُمانگه اَساسلَنگن، اِیندِی جَنَّت، جَهَنَّم،قِیامَت، اوُزلَرِینِی اوُتگن آتَه – بابالَرِینِی تَرِیخِی یا باشقَه مِلَّتلَرنِی تَرِیخِی حَقِیدَه گپِیرمَسَه هَم بُولَدِی. شُو سَبَبلِی هَم مَنَه بُو زَمِینَه دَه خُرافاتلَرگه، اَفسانَه لَرگه تابِع بوُلِیشگن وَ اوُزلَرِینِی، باشقَه لَرنِی کَللَه سِینِی شوُ نَرسَه لَر بِیلَن توُلدِیرِیب قوُیِیشگن. بوُگوُنگِی کوُندَگِی سِکوُلارِیستلَر هَم تَرِیخ وَ باشقَه نَرسَه لَر بارَسِیدَه اوُزلَرِینِی، باشقَه لَرنِی کَللَه لَرِینِی مَشغُول قِیلِیب آلگن نَرسَه لَرِی مَنَه شُو شَک وَ گوُمانگه اَساسلَنگن، اوُندَه اِیشانچدَن خَبَر هَم یُوق. اوُلَرنِی اَوَّلگِی تَرِیخچِی عالِمِی وَ یالغاننِی آتَه سِی دِیب نام آلگن “هرُودِیت” دَن تارتِیب باشقَه شَرقشُوناس عالِملَرِی هَم اوُلَر اوُچُون شَک، گوُمانگه اَساسلَنگن خُرافات، اَفسانَه لَرنِی توُقِیب چِیقَرِیشگن، هَمَّه لَرِی اوُزلَرِینِی مَحَلِّی تِیللَرِیدَه توُقِیب چِیقَرِیشگن وَ عَقِیدَه لَرِینِی بُو نَرسَه لَرگه اَساساً بِینا قِیلِیشگن.
  2. اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانُونلَردَن باشقَه قانوُنلَرگه اِیرگشِیشَدِی. توُرت اوُرِیندَن اوُلَرنِی اَجرَتِیب آلسَه بُولَدِی.
  3. اوُلَرنِینگ جاهِلِی تَعَصُّبِی، قَیصَرلِیگِی، حَمِیَتلَرِی حَقدَن قاچِیشلَرِیگه سَبَب بوُلگن اِیدِی. غَیرِی شَرعِی قانوُنلَرگه اِیرگشِیشلِیک وَ قَیصَرلِیکلَرِی اوُلَرنِینگ توُرلِی- هِیل گوُناهلَرگه، حَراملَرگه چوُکِیب کِیتِیشلَرِیگه بائِث بوُلگن. آدَم اوُلدِیرِیش، قَراقچِیلِیک، باشقَه لَرنِی مالِینِی تَلَش، کِینَه، غَضَب، قَلبلَرنِی قاتِیب قالِیشِی، رَحمسِیزلِیک، رِبا آلِیش، وَزندَه کَمَیتِیرِیب ساتِیش، پارَه خوُرلِیک، مَست قِیلوُچِی اِیچِیملِیکلَرنِی اِیچِیش وَ قَرآن، سَنَّتدَه کِیلتِیرِیلگن باشقَه حَرام قِیلِینگن اِیشلَرنِی قِیلِیشَردِی.
  4. عَیاللَردَن بِیر اَبزار صِیفَتِیدَه سُواِستِعفادَه قِیلِیش وَ اَخلاقِی بوُزُوقلِیکلَر، اِیرکَک وَ عَیالنِی اوُرتَسِیدَه فاسِد جِنسِی عَلاقَه لَر وُجُودگه کِیلِیشِیگه سَبَب بُولگن.
  5. عَیاللَرگه نِسبَتاً تَحقِیرلِی نَظَر بِیلَن قَرَشلِیک، یَعنِی اوُلَرگه مَتا صِیفَتِیدَه قَرَشَردِی.
  6. اوُزلَرِینِی نَجادلَرِی، قَبِیلَه لَرِیگه نِسبَتاً اوُزِیگه خاص تَعَصُّبگه اِیگه بُولِیشگن، نَسِیانالِیزم وَ مِلَّت پَرَستلِیک اوُزلَرِینِی هُوِیَتلَرِیگه یِیتِیش اوُچُون بِیر اَبزار اِیدِی. حاضِرگِی کوُندَه بُو اِسلامنِی اوُرنِیگه قوُیِیلگن. مُسُلمانلَردَن دِینِی هُوِیَتنِی تارتِیب آلِیشَدِی وَ نَجاد پَرَستلِیک هُوِیَتِینِی بِیرِیشَدِی، حُودِّی شُو نَرسَه قَدِیمگِی عَرَب جاهِلِیَتِینِی بِیلگِیلَرِیدَن بُولگن.

بُوندَن باشقَه بِیر قَنچَه اوُرِینلَر هَم بار، بُو قِیسقَه فُرصَتدَه اوُلَرنِی بَرچَه سِیگه اِیشارَه قِیلِیب بُولمَیدِی. لِیکِن مَسَلَه یَنَدَه رَوشَنراق بُولِیشِی اوُچُون، قَدِیمگِی جاهِلِیَت بِیلَن بُوگوُنگِی کوُندَگِی سِکوُلارِیزم دِینِینِی جاهِلِیَتِینِی مُقایَسَه  قِیلَه آلَمِیز.

بِیزنِی عَصرِیمِیزدَگِی سِکوُلارِیستلَر سِکوُلارِیزم دِینِینِینگ مَذهَبلَرِی تامانِیدَن اِیشلَب چِیقَرِیلگن قانوُنلَرِنی، اَحکاملَرنِی “عَمَلدَه” یَنَه تَأکِیدلَب اَیتَمَن “عَمَلدَه” اَلله نِی قانوُنِیگه قَرَگندَه یَحشِیقراق ، فایدَه لِیراق دِیب بِیلَدِی، بُو اِیضاحلَب اوُتِیرِیشگه حاجَتِی یُوق بِیر واقِیعِیَتدِیر. بِیزلَر هَر کوُنِی اَخبارات واسِیطَه لَرِی آرقَلِی اوُلَرنِی طَرَفدارلَرِی اَیتَیاتگن: سِکوُلارِیزم بِیزنِی دَردِیمِیزگه یِییدِی وَ حاضِرگِی کوُندَه جَمِیعَت سِکوُلار بُولِیشِی کِیرَک، دِیگن سُوزلَرِینِی تَصَوُّرلَرِینِی اِیشِیتِیب توُرِیبمِیز. بُو نِیمَه دِیگنِی؟ یَعنِی بُو قانوُنلَر عَمَلدَه اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَردَن یَحشِیراق وَ اَلله نِی قانوُنِی حاضِرگِی کوُننِی دَردِیگه یِیمَیدِی، اوُنِی قانُونلَرِی عَصرلَر آلدِینگِی قَدِیمگِی نَرسَه، اوُلَر عَمَلدَه خُدا حاضِرگِی کوُننِی دَردِیگه یِیمَیدِی، اوُنِی قانوُنلَرِی هَم یَرَمَیدِی، بَلکِی اوُزِیمِیز اِیشلَب چِیقَرگن قانوُنلَر حاضِرگِی کوُندَه اِجرا قِیلِینِیشِی کِیرَک، دِیب توُرِیشِیبدِی.

اوُلَر “عَمَلدَه” سِکوُلارِیزم دِینِینِی مَذهَبلَرِی بُولمِیش سَرمایَه دارلِیک لِبِیرَلِیزمِی یا کامُّونِیزم یا ساسِییال دِماکرَت یا نَسِییانَل ساسِییالِیزم وَ …….نِی،سِیاسِی، اِقتِصادِی، اِجتِمائِی، تَعلِیم وَ تَربِیَه اِیشلَرِینِی وَ بَشَرنِی حَیاتِیدَگِی باشقَه اِیشلَرنِی اِدارَه قِیلِیش اوُچُون تَنها چارَه، یُول دِیب بِیلِیشَدِی. بُو اَحکاملَر اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرگه کامِلاً مُخالِف بوُلِیشِینِی اوُلَرگه اَهَمِیَتِی یوُق. چوُنکِی اَصلِیدَه بوُ قانوُنلَر اِسلام دِینِیدَگِی قانوُنلَرنِی اوُرنِیگه قوُیِیلِیشِی اوُچُون اِیشلَب چِیقَرِیلگندِیر.

بُوتوُن بَشَرِیَت تَرِیخِیدَه هَم قانوُن اِیشلَب چِیقَرِیشدَن مَقصَد هَم مَنَه شُو بوُلگن. شَیطان هَم اوُشَه قانوُنلَرنِی اِیشلَب چِیقَرِیب اَلله نِی قانوُنِینِی اوُرنِیگه قوُیگن پَیتِیدَه، خُدا اوُنگه سَجدَه قِیل، دِیدِی وَ اوُ سَجدَه قِیلِیشدَن باش تارتدِی. نَجاد پَرَستلِیک وَ مُتَکَبِّرلِیک بِیلَن قانوُنِینِی خُدانِی قانوُنِینِی اوُرنِیگه قوُیَدِی. حاضِرگِی پَیتدَه بِیزنِی عَصرِیمِیزدَه هَم اَطرافِیمِیزدَه بُولَیاتگن اِیشلَر عَمَلدَه سِکوُلارِیزم دِینِی بِیلَن شَیطاننِی دِینِینِی اوُرتَسِیدَه فَرقِ یُوق. حاضِرگِیلَر هَم عَمَلدَه قانوُنلَرنِی اَلله نِی قانوُنِینِی اوُرنِیگه قوُیِیب آلگن وَ اوُلَر هَم شَیطانگه اوُحشَب اَلله نِی تَن آلِیشلَر مُومکِین، اَمّا خُدانِی اوُزِینِی جایگاهِیدَه یَعنِی مَخلوُقاتلَرنِی سوُزلَرِیدَن کوُرَه خُدانِی سُوزلَر اَفضَل، یُوقارِی اوُرِیندَه، دِیب بِیلِیشمَیدِی.

کوُرِینِیب توُرگنِیدِیک، صَدرِ الاِسلامدَگِی جاهِلِیَت بوُگوُنگِی کوُندَگِی جاهِلِیَت بِیلَن اِعتِقادلَردَه، اِیشانچلَردَه وَ اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرگه مُخالِف بوُلِیشدَه کامِلاً مُشتَرَکدِیر، بِیر- بِیرلَرِی بِیلَن فَرقِی یُوق. اوُلَر اَرزِیشلَر بارَسِیدَه کوُپراق فایدَه، مَنفَعَت کوُرِیش، کوُپراق لَذذَت تاپِیشگه اوُحشَش مُشتَرَک نوُقتَه لَرگه اِیگه بوُلِیشسَه هَم، اَمّا حاضِرگِی عَصردَگِی جاهِلِیَت نِهایَتدَه قَتتِیق قوُلراق وَ اِیگِیلمَیدِیگندِیر، بُولِیب هَم آلدِینگِی جاهِلِیَت اِیگه بوُلگن جُودَه کوُپ یَحشِی اَرزِیشلَردَن هَم قوُلِینِی تارتِیب یِیغِیشتِیرِیب قوُیگن. بُو جاهِلِیَت یَحشِیلِیکلَرنِی بِیر چِیتگه سوُرِیب قوُیگن ، اِیککِی جاهِلِیَتنِی بِیر- بِیرِیدَن فَرقِی اوُلَرنِی نَمُونَه سِیدَه، کوُرِینِیشِیدَه، مِعزانِیدَه قالگن. مِیزاندَگِی فَرقلَرگه مِثال:

صَدرِ الاِسلامدَگِی جاهِلِیَتدَه قِیزلَرنِی تِیرِیکلَیِین گوُرگه کوُمِیشگن بُولسَه، حاضِرگِی پَیتدَه هَلِی توُغِیلمَسدَن آلدِین آنَه سِینِی قارنِیدَن توُشوُرِیب تَشلَشَدِی، صَدرِ الاِسلامدَگِی جاهِلِیَتدَه خُرما وَ اوُزُومنِی شَرابِینِی اِیچِیشگن بوُلسَه، حاضِرگِی کوُنگه کِیلِیب اِیسَه توُرلِی- توُمَن مَست قِیلوُچِی شَرابلَر وَ نَرکاتِیک ماددَه لَرنِی مَصرَف قِیلِیشَدِی. صَدرُ الاِسلامدَه جاهِلِیَتدَه قَبِیلَه وِی جَنگلَر، قان توُکِیشلَر رِواجلَنگن اِیدِی، حاضِرگِی کوُندَه هَم جَهان مِقیاسِیدَگِی جَنگلَر، آدَم اوُلدِیرِیشلَر رِواجلَنِیب یاتِیبدِی؛ اَلبَتَّه بُو اِیککِی جاهِلِیَتنِی بِیر- بِیرِیگه مُقایَسَه قِیلسَه بوُلَدِیگن فَرقلَرگه اِیشارَه قِیلِینسَه، مادِیرنِیزم وَ تَرَقِّیات قالِیبِیدَگِی یَنگِی جاهِلِیَت یَنَدَه یَحشِیراق کوُزگه تَشلَنَدِی:

  • عَرَب جاهِلِیَتِی ساددَه وَ آچِیق، رَوشَن، رُویِی- راست شَکلگه اِیگه اِیدِی، یَعنِی دارُ الکُفر مَکَّه دَه کافِرلَر آشکارَه کُفرلَرِینِی عَمَلگه آشِیرِیشَردِی، اوُ یِیردَه یَشِیرِین اِیچکِی کافِر یَعنِی مُنافِق دِیگن نَرسَه بُولگن اِیمَس؛ بَلکِی هَمَّه آشکارَه کافِر بُولگن، اوُزلَرِیدَگِی طَبَقَه لَرنِی مَنفَعَتِینِی سَقلَب قالِیش اوُچُون ساددَه وَ چُوقوُرلَشِیب کِیتمَگن بِیر نَوع جاهِلِیَتنِی باشقَرِیب بارِیشَردِی وَ شَخصِی اِیشلَرگه وَ قَندَی قِیلِیب عِبادَت قِیلِیش وَ کِیشِیلَرنِی خانَدانلَرِینِی تَنظِیم قِیلِیشگه اَرَلَشِیشمَسدِی. بوُتلَرنِی قَبوُل قِیلمَیدِیگن حَنِیفلَر بِیلَن هَم اِیشلَرِی یُوق اِیدِی. پَیغَمبَرِیمِیز صَلی الله علیه وسلمگه هَم اَوَّلگِی اوُچ یِیل مابَینِیدَه بُوتلَرنِی رَد قِیلِیشلَرِی وَ شَخصِی حالَتلَر بُویِیچَه آلِیب بارگن تَبلِیغلَرِیگه هِیچ قَرشِیلِیک قِیلِیشگن اِیمَس، اَمّا مَسَلَه اَحکام وَ قانوُنلَرگه یِیتِیب بارگچ وَ اوُلَرنِی طَبَقَه لَرِیگه تِیگِیشلِی مَنفَعَتلَرِی بِیلَن زِدِّیَتلَر پَیدا بوُلگچ، مُخالِفَتلَرِی باشلَنگن. اَمّا بُوگوُنگِی عَصردَگِی جاهِلِیَت، عَرَبلَرنِی جاهِلِیَتِیگه قَرَگندَه نِهایَتدَه قَتتِیق قوُل وَ چُوقوُرلَشِیب کِیتگندِیر؛ چُونکِی بوُگوُنگِی کوُندَگِی جاهِلِیَت خِیلَه گر، عِلمگه اِیگه، سِیستِیمَه لَشگن، اَنِیق رِیجَه لَر اَساسِیدَه باشقَرِیلَدِی. اوُلَرنِی قانوُنلَرِی خانَدانلَرنِی اِیچِیگَه چَه ، شَخصِی رَفتارلَرگه چَه کِیرِیب بارگن، یُوزَکِی اِیمَس.
  • عَرَب جاهِلِیَتِینِی یَنَه بِیر بِیلگِیلَرِیدَن بِیرِی، کوُپ قان توُکِیلَردِی. اَگر عَرَب جاهِلِیَتِیدَه قان توُکِیشلَر بُولگن بُولسَه، بُوگوُنگِی جاهِلِیَتدَه هَم حُودِّی شُو قان تِوکِیلَدِی؛ اَمّا بُوگوُنگِی کوُندَه بُوتوُن جَهان سِکوُلارِیستلَرِی وَ اوُلَرنِینگ مَحَلِّی حِذمَتکارلَرِی تامانِیدَن توُکِیلَیاتگن قانلَر آلدِینگِی جاهِلِیَتگه  قَرَگندَه نِهایَتدَه بَدتَرراق، فاجِیعَه لِیراق؛ بُولِیب هَم حاضِرگِیلَر دِماکرَتِیَه،عَدالَت طَرافدارِی بوُلِیش، بَشَر دوُستانَه، بَشَر حُقوُقلَرِینِی حِمایَه قِیلِیش، تِیرارِیزمگه قَرشِی مُبارَزَه، سِیاسِی اِسلام، اِسلامِی حُکوُمَت…….شِعارلَرِی آستِیدَه بُو قانلَرنِی توُکِیب یاتِیشِیبدِی.
  • عَورَتلَرنِی آچِیب تَشلَش، یَلَنغاچ بوُلِیش وَ عَیاللَردَن جِنسِی سُواِستِعفاده قِیلِیش ، جِنسِی بوُزوُقلِیکلَر هَم عَرَب جاهِلِیَتِینِی عَلامَتلَرِیدَن حِسالَنگن. یَلَنغاچلِیک وَ عَیاللَردَن سُواِستِعفادَه قِیلِیش، عَیال وَ اِیرکَکلَرنِی اوُرتَسِیدَگِی جِنسِی بُوزُوقلِیکلَر بِیزنِی عَصرِیمِیزدَه بَدتَرراقمِی یا اوُتگن عَرَب جاهِلِیَتِیدَمِی؟ عَرَب جاهِلِیَتِیدَه اِیرکَک اِیرکَک کِیشِی وَ عَیال عَیال کِیشِی بِیلَن یاکِی اِنسان حَیوان بِیلَن نِکاهدَن اوُتَرمِیدِی؟ چوُدَه کوُپ سِکوُلار دِماکرَت دَولَتلَردَه بُو اِیشلَر، فَسادلَر شَخصِی آزادلِیکلَر عُنوانِی آستِیدَه آچِیق- آشکارَه قِیلِینیَپتِیکِی، اوُنِی تِیل بِیلَن بَیان قِیلِیشگه آدَم حِجالَت قِیلَدِی؛ اَمّا سِیزلَر مَنَه بُو بوُزوُقلِیکلَرنِی کوُزِینگِیز بِیلَن کوُرِیب توُرِیبسِیزلَر، اوُنِی قَنچَه لِیک چوُقوُرلَشِیب کِیتگنِینِی یَحشِی بِیلَسِیزلَر. اَلبَتَّه مَنَه بُو اوُرِیندَه هَم بوُ عَصرنِی مادِیرن جاهِلِیَتِی عَرَب جاهِلِیَتِیگه قَرَگندَه بِیر نِیچَه مَرتَبَه بَدتَرراقدِیر.
  • اوُتگن عَرَب جاهِلِیَتِیدَه هَمجِینسبازلِیک مَمنُوع قِیلِینگن جِنایَت بُولگن؛ اَمّا بُوگوُنگِی جَهاندَگِی تَرَقِّیات تاپگن سِکوُلار دَولَتلَردَه اِیسَه هَمجِنسبازلِیکنِی مَدَنِیَت صِیفَتِیدَه قَبُول قِیلِینگن بُولِیب، اوُنِی عاددِی بِیر نَرسَه حِسابلَشَدِی وَ اوُنِی قانوُنِی هَم قِیلِیب آلِیشگن. بُو نَرسَه اوُتگن دَورلَردَه بوُ دَرَجَه دَه بوُلگن اِیمَس، اَمّا حاضِرگِی توُرکِیَه دَه، عِراقنِی کُردِستانِیدَه، سِکوُلار کوُرد اَحزابلَرِینِی اوُرتَسِیدَه وَ اَکثَر دَولَتلَردَه بِیز بُونِی کوُرِیب توُرِیبمِیز.
  • اَگر عَرَب جاهِلِیَت عَصرِیدَه قِیزلَرنِی تِیرِیکلَیِین گوُرگه کوُمِیش جاهِلِیَت عَلامَتلَرِیدَن حِسابلَنگن بوُلسَه، بوُگوُنگِی سِکوُلارِیستلَرنِی جاهِلِیَتِیدَه  هَم حامِلَه نِی آلدِیرِیب تَشلَش، یا بالَه نِی آنَه نِی قارنِیدَن مَیدَه لَب چِیقَرِیب تَشلَش مَوجُود؛ بُو یِیردَه قوُیِیدَگِی سَوالنِی بِیرِیش اوُرِینلِی بوُلَدِی: بالَه نِی آلدِیرِیب تَشلَشنِی تِیرِیکلَیِین گوُرگه کوُمِیشدَن نِیمَه فَرقِی بار؟ اَفسُوسکِی دُنیادَگِی جُودَه کوُپ سِکوُلار دَولَتلَردَه بُو هَم عاددِی بِیر قانوُنِی نَرسَه گه اَیلَنِیب قالگن. اِسلامدَن آلدِین فَرزَندلَر تِیرِیکلَیِین گوُرگه کوُمِیلگن بُولسَه، بُوگوُنگِی فَرزَندلَر اِیسَه هَلِی دُنیاگه کِیلمَسدَن آلدِین یُوقاتِیب تَشلَنَدِی.
  • بُونگه قوُشِیمچَه رَوِیشدَه زَمانَه وِی جاهِلِیَت عَیاللَر وَ قِیزلَرنِی قَیتَه- قَیتَه تِیرِیکلَی گوُرگه کوُمِیشَدِی؛ اوُلَرنِی جِسمِیگه قوُشِیب تِیرِیک قالگنلَرنِی رُوحِینِی، شَخصِیَتِینِی، عِفَّتِینِی کِیتمَه – کِیت یِیر بِیلَن بِیتتَه قِیلِیشَدِی. صَدرُ الاِسلامدَگِی جاهِلِیَتدَه فَقَط بَعضِی خانَدانلَر اوُ هَم بُولسَه کِیلَجَکدَه فَقِیرلِیکگه یا آبرُوسِیزلِیکگه دوُچار بُولمَسلِیکلَرِی اوُچُون قِیزلَرِینِی تِیرِیکلَیِین گوُرگه کوُمِیشَردِی، قَدِیمگِی قَبِیلَه لَر کِیلَجَکدَه  حَملَه بُولگن پَیتدَه اوُلَرنِی قِیزلَرِینِی تارتِیب آلِیب کِیتِیلِیب بِی آبرُو بوُلِیشلَرِیدَن قوُرقِیشَردِی. اَمّا قُدرَت وَ بایلِیکگه اِیگه بوُلگن باشقَه طَبَقَه دَگِی آدَملَر اوُلَرنِی عَیبلَشَردِی وَ بُو اِیشلَرِینِی شَرمَندَه گرچِیلِیک دِیب حِسابلَشگن؛ لِیکِن بوُگوُنگِی کوُندَه بَعضِی یازُوچِیلَر، یَنگِی اِصطِلاح بِیلَن اَیتگندَه رَوشَن فِکر کِیمسَه لَر کِتابلَر وَ اَخبارات واسِیطَه لَرِی آرقَلِی اوُغِیل وَ قِیزلَرنِی تِیرِیکلَیِین گوُرگه کوُمِیشدَن حِمایَه قِیلِیب چِیقِیشیَپگن، بوُنِی سَبَبِی هَم قَیِردَگِی پُوچ دَلِیللَرگه کوُرَه: جَمِیعَتنِی اوُسِیشی اِقتِصادِی اوُسِیشگه قَرَگندَه کوُپراق اِیمِیش، شُو سَبَبلِی هَم جَمِیعَتنِی اوُسِیشِینِی اِدارَه قِیلِش کِیرَک اِیمِش، اِیندِی بُو آنَه نِی قارنِیدَگِی توُغِیلمَگن بالَه لَرنِی مَیدَه لَب یُوقاتِیب تَشلَش بُولَدِیمِی یا باشقَه نَرسَه بُونِی فَرقِی یُوق. حَتَّی حِتای وَ اوُنگه اوُحشَش بَعضِی دَولَتلَر خانَدانلَرگه بِیر یاکِی اِیککِی فَرزَندلِی بُولِیشگه رُحصَت بِیرَدِی حالاص، اَگر بِیر حانِیم حامِلَه دار بُولَدِیگن بُولسَه نِیمَه بُولَدِی؟ بُو حانِیم قانوُنگه خِلاف عَمَل قِیلگن حِسابلَنَدِی وَ قارنِیدَگِی بالَه نِی اَلبَتَّه آلدِیرِیب تَشلَشِی شَرط، بُو هَلِی توُغِیلمَگن بالَه نِی زَمانَه وِی،ساسِیالِیزم، دِماکرَتِیَه، غَرب لِیبِیرَللَرِینِی اوُصلوُبِی بِیلَن اوُلدِیرِیشدِیر.
  • صَدرِ الاِسلامدَگِی جاهِلِیَتدَه فَقَط آتَه لَر اوُزِینِی قوُلِینِی فَرزَندِینِی قانِی بِیلَن بُولغَگن اِیدِی، آنَه لَر بُو اِیشنِی قِیلِیشمَسدِی؛ بُوگوُنگِی جاهِلِیَتدَه اِیسَه زَمانَه وِی تَخصِیل کوُرگن اوُقِیمِیشلِی آنَه لَر هَم اوُز فَرزَندلَرِینِی اوُلدِیرِیب تَشلَشَدِی. قَنِی اَیتِینگچِی اوُلَرنِی قَیسِی بِیرِی قوُپالراق، بِی رَحمراق بُولگن؟ صَدرِ الاِسلامدَگِی جاهِلِیَتمِی یا بوُگوُنگِی جاهِلِیَتمِی؟
  • صَدرِ الاِسلام جاهِلِیَتِیدَه اَعرابلَر قَساوَت سَنگدِیللِیک بِیلَن اوُزلَرِینِی قِیزلَرِینِی تِیرِیکلَیِین گوُرگه کوُمگن یا تاغنِی تِیپَه سِیدَن آتِیب یُوبارگن یا سُودَه غَرق قِیلگن یا بُوغِیب اوُلدِیرگن؛ بُوگوُنگِی جاهِلِیَت اِیسَه اوُلَردَن اَنچَه تَرَقِّیلَشِیب کِیتِیشگن، اوُلَر اوُزلَرِینِی قِیز وَ اوُغِیللَرِینِی حَیاتِینِی آنَه سِینِی قارنِیدَه لِیک پَیتِیدَه نِهایَه سِیگه یِیتکَزِیشَدِی، اوُلَر اوُزلَرِینِی جِگرگوُشَه لَرِینِی بَغرِیتاشلِیک بِیلَن بَچَه داندَن مَیدَه- مَیدَه قِیلِیب آلِیب تَشلَشَدِی.
  • صِدرِ الاِسلام جاهِلِیَتِیدَه بِیر گوُرُوه اَربابلَر اوُزلَرِینِی کَنِیزلَرِینِی پُول تاپِیب کِیلِیشگه مَجبُور قِیلِیشَردِی، یَعنِی تَنفُرُوشلِیک قِیلِیشنِی طَلَب قِیلِیشگن. بوُگوُنگِی جاهِلِیَتدَه هَم مَدَنِیَت وَ بَشَر حُقوُقلَرِی حَقِیدَه جَر سالَیاتگن سِکوُلار دَولَتلَردَه مَنَه بُو عَمَلنِی اَوجِیگه چِیقَرِیب یاتِیشِیبدِی، اوُلَر بُو اِیشنِی قانوُنِی هَم قِیلِیب آلِیشگن، آزاد حالدَه جِنسِی قوُللَرگه اَیلَنگن مَنَه بُو عَیاللَردَن جِنسِی اِیشچِیلَر صِیفَتِیدَه سُواِستِعفادَه قِیلِیب دَرآمَد کَسب قِیلِیشیَپتِی. دَولَت اوُلَردَن مالِیات آلگنلِیگِی بائِث بُوندَی شَرمَندَه لِی اِیشلَرنِی، فَعالِیَتلَرنِی قانوُنِی هَم قِیلِیب قوُیگن وَ اوُلَرگه حِذمَت هَم کوُرسَتِیشَدِی. اِیندِی حِذمَت دِیگندَه، اَلبَتَّه قَدِیمگِی اَربابلَر اِرایَه بِیرگن حِذمَتلَرنِی کوُرسَتِیشمَیدِی، چُونکِی قَدِیمگِی اَربابلَر اوُی- جای، باشپَنَه، آذِیق- آوقَت، لِباسِینِی، خَوفسِیزلِیگِینِی تَأمِینلَردِی. حاضِردَه-چِی؟ فَقَطگِینَه اوُلَردَن مالِیات آلِیشَدِی وَ اوُلَرنِی آزادلِیک نامِی آستِیدَگِی جِنسِی حِذمَتچِیلَرگه اَیلَنتِیرِیب آلِیشگن بوُلِیب، مَنَه بُو قَدِیمگِی اَربابلَر اوُرنِیدَگِی حُکوُمَتلَر اوُچُون دَرآمَد مَنبَع سِی حِسابلَنَدِی. اوُزِینگِیز بِیر قَضاوَت قِیلِینگ، اوُلَرنِی قَیسِی بِیرِی قوُپالراق؟
  • صَدرِ الاِسلام جاهِلِیَتِیدَه “اَخدان” یَعنِی اِیککِی مُخالِف جِنسنِی اوُرتَسِیدَه یَشِیرِین دُوستلِیک بوُلگن، تَحمِیناً آدَملَرنِی اوُرتَسِیدَه یَشِیرِین دوُستگه اِیگه بوُلِیش مَوجُود اِیدِی، عَیال اِیرکَک بِیلَن یَشِیرِین حالدَه دُوست بُولِیشَردِی. بُوگوُنگِی جاهِلِیَتدَه اِیسَه هِیچ قَندَی یَشِیرِیب اوُتِیرِیشمَیدِی آشکارَه بُو اِیشلَرنِی قِیلِیشیَپتِی، حَتّی قِیلَیاتگن بُو اِیشلَرِی بِیلَن فَحرلَنِیشَدِی.
  • تَرَقِّی تاپگن بُوگوُنگِی جاهِلِیَتدَه بِیزلَر ضَعِیف کِیشِیلَرنِی عَذابلَنِیشِینِی کوُرِیب توُرِیبمِیز،حُودِّی شُونگه اوُحشَش بَلالَرنِی بِلال، یاسِر،عَمّارنِی باشِیگه آلِیب کِیلِیشگن اِیدِی؛ اَمّا حاضِر اَبُو غُورَیب، گُووَانتَنَمَه، بِیرمَه یا مَرکَزِی اَفرِیکَه، بَگرام وَ حَتّی جایلَشگن مَکانِینِی کوُپچِیلِیک بِیلمَیدِیگن بُوتوُن جَهان سِکوُلار کافِرلَرِینِینگ بَرچَه زِندانلَرِیدَه یاکِی اَمِیرِکَه، اِینگلِیز، فرَنسِیَه، گِیرمَنِیَه، رُوسِیَه گه اوُحشَش بوُتوُن جَهان سِکوُلار کافِرلَرِینِینگ مَحَلِّی حِذمَتکالَرِینِینگ زِندانلَرِیدَه، صَدرِ الاِسلامدَگِی جاهِل عَرَبلَرگه قَرَگَندَه مِینگ مَرتَبَه بَدتَرراق وَ شِدَّتلِیراق عَذابلَرنِی بِیرِیشیَپتِی
  • یَنگِی جاهِلِیَت عَصرِیدَه پَیغَمبَرِیمِیز صَلی الله عَلَیهِ وَسَلمنِی باشلَرِیگه یَنَه کوُل ساچِیشیَپتِی، تَحقِیرلَشیَپتِی، آدابسِیزلِیک قِیلِیشیَپتِی، حَیاسِیزلِیک قِیلِیشَدِی وَ ……..مَثَلاً  سَلمان رُوشدِی یاکِی یِوراپَه، دانمارکِدَگِی کَرِیکَه تارلَر، مَرِیوانلِیک حَلَبچَه نِینگ مُرتَدلَرِی هَم عِراقنِی کوُردِستانِیدَه آزاد حالدَه شُوندَی اِیشلَرنِی قِیلِیشیَپتِی، بِیز بُونگه اوُحشَش مِثاللَرگه قَیتَه- قَیتَه گُواه بُولِیب توُرِیبمِیز.
  • خُرافاتگه بِیرِیلِیش وَ خُرافاتنِی قَبوُل قِیلِیش هَم عَرَب جاهِلِیَتِینِی نِشانَه لَرِیدَن بُولگن، اَمّا بوُگوُنگِی کوُندَه خُرافات هَمَّه جایدَه توُلِیب- تاشِیب یاتِیبدِی، شَیطان پَرَستلَرنِی وَ فرَمَسانلَرنِی پراگرَمَّه لَرِی، بُوندَن باشقَه مَدَنِیَتگه اِیرِیشگن غَرب دُنیاسِیدَن وُجُودگه کِیلگن خُرافاتلَر بارکِی، اوُلَر مُسُلمانلَر یَشَیدِیگن مِنطَقَه لَرگه هَم کِیرِیب کِیلگن، مَنَه بُولَر اِینگ بَدتَرِین خُرافاتلَردَن حِسابلَنَدِی.
  • –           بُوگوُنگِی سِکوُلارنِی دُنیاسِی اوُزِینِی اَدَشگن، ناساغلام مَدَنِیَتِی بِیلَن زَمانَه وِی جاهِلِیَتنِی نَمایِیش قِیلِیب توُرِیبدِی، کوُمِیلِیب کِیتگن خُرافاتلَرنِی،اوُنِیتِیلگن جاهِلِیَتنِی یَنگِیدَن تِیرِیلتِیرِیب شَخصِی آزادلِیک وَ عَقِیدَه آزادلِیگِی، هَمدَه بَیان قِیلِیش آزادلِیگِی نامِی آستِیدَه عَمَلگه آشِیرِیشیَپتِی.
  • –          سِکوُلارِیستلَر اِسلام ظاهِر بوُلِیشِیدَن آلدِین بُتپَرَست بُولِیشگن؛ بُوگوُنگِی کوُندَگِی سِکوُلارلَر هَم بایلِیک، مَقام، طاغوُتلَرنِی نَوعلَرِینِی، اَبزارلَرِینِی، مَجلِیسلَرنِی اوُزلَرِیگه مَعبُود قِیلِیب اوُنگه سِیغِینِیشیَپتِی.
  • جاهِلِیَتدَگِی کِیشِیلَر آدَملَرنِی بِیتتَه – بِیتتَه قِیلِیچ وَ کَمان بِیلَن اوُلدِیرِیشَردِی؛ اَمّا حاضِرگِی جاهِل سِکوُلار قُدرَتلَرِی وَ اوُلَرنِی یاللَنگن مَحَلِّی حِذمَتکارلَرِی قِیسقَه وَقتنِی اِیچِیدَه بُوتوُن مِلَّتنِی توُپراق بِیلَن یَکسان قِیلِیشَدِی، توُرلِی- هِیل حِمِیَه وِی، فاسفار، اَتام بامبَه لَرِی بِیلَن قان وَ توُپراقگه بِیلَب تَشلَشَدِی.
  • سِکوُلار فرَنسِیَه حُکوُمَتِی اَلجَزائِر حَلقِی بِیلَن بُولگن جَنگلَرِیدَه 40000 اَلجَزائِرلِیک آدَملَرنِی لَبَرَتارِیَه سِیچقانلَرِیدِیک فایدَلَندِی وَ اوُزِینِی اَوَّلگِی اَتام بامبَه سِینِی بِی گوُناه آدَملَرنِی باشِیگه تَشلَب اوُنِی رَدِییاکتِیو توُلقِینلَرِینِی تَعثِیرِینِی اِمتِحان قِیلَدِی. بُونِی مِثال قِیلِیب کِیلتِیرگنِیمگه سَبَب جوُدَه کوُپچِیلِیک بُوندَن بِی خَبَر قالگن، اَمّا اَمِیرِکَه وَ نَتاگه اوُحشَش سِکوُلارِیستلَرنِینگ باشقَه قارَه اِیشلَرِیدَن هَمَّه خَبَردار، بوُگوُنگِی کوُندَه عِراق، سُورِیَه، یَمَن، اَفغانِستاندَه وَ ……..بوُلَرگه گُواه بُولِیب توُرِیبمِیز.

اَگر اِسلامدَن آلدِینگِی جاهِلِیَت عَصرِیدَه بِیر نِیچَه کِیشِینِی قانِی ناحَق توُکِیلسَه وَ قَبِیلَه وِی، نَجاد پَرَستلِیک جَنگلَرِی باشلَنِیب بُونِی کِیتِیدَن اِنسانلَر، خانَدانلَر آوارَه بُولگن، نابُود بُولگن بوُلسَه، بوُگوُنگِی یَنگِی جاهِلِیَتدَه بِی گوُناه آدَملَرنِی باشِیدَن بامبَه تَشلَش آرقَلِی مِیلِیان- مِیلِیان آدَملَرنِی اوُلدِیرِیشَدِی.  قَدِیمگِی جاهِلِیَتدَه اَوس وَ حَزرَجنِی اوُرتَسِیدَه 200 یِیل دَوام اِیتگن، بِیر کِیشِینِی تَویَه سِی باشقَه بِیر آدَمنِی اِیکِینزارِیدَگِی نَرسَه نِی یِیب قوُیگنِی بائِث وُجُودگه کِیلگن جَنگدَه بِیر- بِیرلَرِینِی اوُلدِیرِیشگن.  مَنَه بُو اوُزاق دَوام اِیتگن جاهِلِیَت جَنگِیدَه هَر یِیلِی یُوزلَب نَفَر اِنسان قُربان بوُلگن بوُلسَه، بوُگوُنگِی کوُندَگِی زَمانَه وِی بامبَه تَشلاوچِی تَیّارَه اِیسَه اوُزِینِی بِیر مَرتَه قِیلگن پَروازِیدَه بُوندَن اوُن بَرابَر کوُپراق آدَملَرنِی اوُ دُنیاگه جُونَتِیب یُوبارَدِی؛ اِنصاف بِیلَن اَیتگندَه قَدِیمگِی قَبِیلَه وِی قِیرغِینلَرنِی سَبَبِی اَساسلِیراق، مَعقوُلراق بُولِیب قالَدِی، چوُنکِی اوُندَگِی بِیرِینچِی قَتل بِیر کِیشِینِی حَققِینِی آلِیش یوُلِیدَه صادِر بوُلگن، تُویَه سِی باشقَه بِیر کِیشِینِی اِیکِینزارِینِی پَیهان قِیلگن اِیدِی؛ باسنِیَه وَ حَرزگوُوِین ، اَلجَزائِر، سُورِیَه، عِراق، اَفغانِستان،یَمَن، بُوندَن هَم رَصواراغِی فَلَسطِیندَگِی آدَملَر، بِیرمَه، مَرکَزِی اَفرِیکَه، عِراق وَ سُورِیَه نِی حاضِرگِی وَضِیعَتِی قَیسِی حَقلَرنِی آلِیش یُولِیدَه قِیلِیندِی؟

اَوس وَ حَزرَجنِی اوُرتَسِیدَه یَثرِیبدَه – کِییِنچَه لِیک اِیسَه بُو مَدِینَه دِیب ناملَنگن – بوُلِیب اوُتگن جَنگلَر، بُوگوُنگِی کوُندَگِی نَجاد پَرَستلِیک جَنگلَرِینِی نِهایَتدَه کِیچِیک مادِیلِی بُولگن. سِکوُلارِیستلَرنِینگ بِیرِینچِی وَ اِیککِینچِی جَهان اوُرِیشلَرِی، اوُندَن باشقَه مُسُلمانلَر یَشَیدِیگن مِنطَقَه لَردَن اوُلَر آلِیب بارگن جَنگلَر……نِی هَمَّه سِی اوُزِی بِیر فاجِیعَه دِیر، بوُلَرنِی صَدرِ الاِسلامدَن آلدِینگِی جَنگلَرگه مُقایَسَه قِیلِیب هَم بوُلمَیدِی.

بِیرِینچِی وَ اِیککِینچِی جَهان اوُرِیشلَرِیدَه سِکوُلارِیستلَر تامانِیدَن توُکِیلگن اِنسانلَرنِی قانِی، بُوتوُن تَرِیخ دَوامِیدَه اوُلدِیرِیلگن اِنسانلَردَن کوُرَه کوُپراق بوُلگن، یَپانِیَه نِی هِراشِیمَه وَ نَکَزَکِی شَهَرلَرِیگه تَشلَنگن اَتام بامبَه سِینِی آستِیدَه اوُلگن کِیشِیلَرنِی سانِی، بُوتوُن عَرَب جاهِلِیَتِی دَورِیدَه اوُلدِیرِیلگن کِیشِیلَرنِی سانِیدَن کوُپراق چِیقَدِی. اَمِیرِکَه نِی وِیتنَمگه قَرشِی قِیلگن جَنگلَرِیگه وَ بِی گوُناه آدَملَرنِی باشِیگه حِمِیَه وِی بامبَه تَشلَنگنِیگه شوُنچَه یِیل اوُتگن بوُلِیشِیگه قَرَمَسدَن، هَنُوز هَم مَعیُوب، مَعلوُل، نوُقصانلِی بالَه لَر دُنیاگه کیِلیَپتِی. بُو هَم سِکوُلار جِنایَتکارلَرنِینگ اِیشلَرِیدَن بِیرِیدِیر، اوُ زَماندَه هَم بِیر نِیچَه دَولَتلَر اوُزلَرِیگه اَمِیرِکَه نِی رَهبَر قِیلِیب قوُیِیشگن اِیدِی، حوُدِّی حاضِردَه هَم مَنَه شوُنچَه دَولَت رَهبَرِیَتِینِی اَمِیرِکَه نِی قوُلِیگه بِیرِیب قوُیگنگه اوُحشَیدِی.

  • عَرَب جاهِلِیَتِیدَه، فاحِیشَه عَیاللَر “ذَواتُ الاَعلام” دِیب ناملَنِیشگن اوُیلَرِینِی اِیشِیگِیگَه بَیراقلَرنِی اِیلِیب قوُیِیشَر اِیدِی، گوُیا بُو بِیلَن باشقَه لَرنِی اوُزلَرِینِی اوُیلَرِیگه دَعوَت قِیلِیشَر اِیدِی! بِیر اِصطِلاح بِیلَن اَیتگندَه فاسِد اوُیلَر حِسابلَنگن، بِیزنِی جاهِلِیتِیمِیزدَه اِیسَه آدَملَر رُوزنامَه لَردَه، تِیلِیوِیزِیان کَنَللَرِیدَه، سپوُتنِیک کَنَللَرِیدَه، مِینگلب سایتلَردَه، اِجتِمائِی کَنَللَردَه، اِنتِیرنِیتنِی مَجازِی دُنیاسِیدَه اوُزلَرِینِی تَبلِیغاتلَرِینِی، مَطلَبلَرِینِی مَطرَح قِیلِیشَدِی، مَنَه بُو زَمِینَه دَگِی اِیشلَر بُوتوُن بَشَرِیَت تَرِیخِی بوُیِیچَه سابِیقَه سِی بُولگن اِیمَس. بوُگوُنگِی کوُندَگِی جاهِلِیَت هَم، اوُیلَرِیگه بَیراق اِیلِیب آلگن قَدِیمگِی جاهِلِیَتدَگِی عَیاللَرگه قَرَگندَه اَنچَه اِیلگرِیدَه یُورِیشِیبدِی.
  • قَدِیمگِی جاهِلِیَت عَصرِیدَه بَعضِی قَبِیلَه باشلِیقلَرِی، کوُم- کوُک، خاصِلدار یِیرلَرگه بِیر کوُلبَه قوُرِیب آلِیب اِیگللَب آلِیشَردِی؛ بُوگوُنگِی کوُندَه هَم جَهاندَگِی جوُدَه کوُپ سَرمایَه دار کِیشِیلَر کَتتَه مِنطَقَه دَگِی یِیرلَرنِی مَخصُولاتلَرِی بِیلَن ، حَتَّی جَهاندَگِی بازارلَرنِی هَم اِیگللَب آلِیشَدِی.
  • قَدِیمگِی جاهِلِیَتدَه بِیر کِیشِی زُورَوانلِیک بِیلَن باشقَه بِیر شَخصنِی اوُغِیرلَب اوُنِی قوُل قِیلِیب آلَردِی، مَنَه بُو اِیش جَهاننِی هَمَّه جایلَرِیدَه بَرچَه مِلَّتنِی اوُرتَسِیدَه رِواج تاپگن اِیدِی، بوُگوُنگِی کوُندَه هَم آدَم اوُغِیرلَش، اِنسان سَوداسِی سُنَّتِی شِیوَه بِیلَن قوُلچِیلِیکنِی یارقِین نَموُنَه سِی بوُلَدِی، بُو یُول بِیلَن نِهایَتدَه کَتتَه فایدَگه اِیگه بوُلِیشَدِی، حَتّی اوُلَر قَدِیمگِی اَربابلَر قِیلگن حِذمَتنِی آزگِینَه سِینِی هَم کوُرسَتِیشمَیدِی. قَدِیمگِی اَربابلَر اوُلَرنِی اوُی- جایلَرِینِی، لِباسِینِی، آذِیق- آوقَتِینِی تَأمِینلَگن، حاضِردَه چِی؟
  • اَوَّلگِی جاهِلِیَت عَصرِیدَه قِمار موُئَسَّسَه لَرِینِی وَ فال آچِیشنِی اَزلام دِییِیشگن، بوُگوُن اِیسَه بوُندَی مُوئَسَّسَه لَر لَتَرِیَه، دِیب ناملَنَدِی. بُو یِیردَه نِیمَه فَرق قِیلگن؟ هِیچ نَرسَه اوُزگرمَگن.
  • قَدِیمگِی عَرَب جاهِلِیَتِیدَه طاغوُتلَر هِیچ قَچان بُوگوُنگِیدِیک جَمعلَنگن اِیمَس، اَمّا بُوگوُنگِی سَرمایَه دار، ساسِیالِیست طاغوُتلَر وَ اوُلَرنِی نَوکَرلَرِی اوُرتَلَرِیدَه توُرلِی- هِیل اِختِلافلَر مَوجُود بُولِیشِیگه قَرَمَسدَن، اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرگه قَرشِی مُشتَرَک مَنفَعَتلَر اَساسِیدَه بِیر- بِیرلَرِی بِیلَن مُتَّحِد بُولِیشگن. صَدرِ الاِسلامنِی جاهِلِیَتِی دَورِیدَه اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرنِی بَرچَه دُشمَنلَرِی مَکَّه وَ اوُنِی اَطرافِیدَگِی بِیر قَنچَه قَبِیلَه لَرگه چِیگرَلَنگن اِیدِی. بوُگوُنگِی کوُندَه بِیز رُوبَرُو بُولِیب توُرگن وَضِیعَت اِیسَه بِیر فاجِیعَه دِیر.
  • قَدِیمگِی جاهِلِیَتدَه حُکوُمَت بَشَرنِی قوُلِی بِیلَن اِیشلَب چِیقَرِیلگن قوُرال وَ قانوُننِی کوُچِیگه اَساسلَنگن اِیدِی، بُوگوُن هَم حُکوُمَتنِی مِیزانِی اَنَه اوُشَه سِکوُلارِیستِیک قانوُنلَر وَ قوُرالنِی کوُچِیگه سُویَنگن، اَمّا مُخالِفلَرِیگه بِیرَدِیگن آزادلِیگِی عَرَب جاهِلِیَتِیدَن کوُرَه کَمراق. قَدِیمگِی عَرَب جاهِلِیَتِیدَه یَهُودِیلَر اوُزلَرِینِی قانوُنلَرِیگه کوُرَه حُکم قِیلِیشَردِی، حَنِیفلَر هَم شوُندَی قِیلِیشگن، نَصرانِیلَر وَ مُسُلمانلَر هَم کوُپراق آزادلِیکگه اِیگه بوُلِیشگن. اَمّا بوُگوُنگِی کوُندَه قَندَی؟ اوُزِینگِیز بِیر تَصَوُّر قِیلِیب کوُرِینگلَر، یَنگِی سِکوُلارِیزم حَتَّی حانوُملَرنِی حِجابِی، لِباسلَرِینِی نَوعلَرِی، فَرزَندلَرنِی تَربِیَه سِیگه وَ اِیککِی اِنساننِی اوُرتَسِیدَه بُولَدِیگن مَسَلَه لَرگه هَم اَرَلَشِیب توُرِیشَدِی وَ اَلله نِی شَرِیعَتِی اِنسانلَرنِی حَیاتِیدَه رال اوُینَشِیگه اِیسَه رُحصَت بِیرِیشمَیدِی.
  • صَدرِ الاِسلام جاهِلِیَتِیدَه دوُست وَ دُشمَنچِیلِیکنِی مِعیارِی قَوم وَ قَبِیلَه نِی مَنفَعَتلَرِیگه اَساسلَنگن؛ حاضِرگِی جاهِلِیَتدَه هَم اَوَّل سَرمایَه دار طَبَقَه نِی مَنفَعَتلَرِی بوُلِیب، اَنَه اوُندَن سوُنگ مِلِّی مَنفَعَتلَر توُرَدِی. بُو یِیردَه سَرمایَه دارلَرنِی طَبَقَه سِی بِیرِینچِی اوُرِیندَه توُرَدِی. قَدِیمگِی قَبِیلَه رَئِیسلَرِی، کَتتَه لَرِی قَوملَرِینِینگ مَنفَعَتِی یوُلِیدَه اوُزلَرِینِی فِدا قِیلِیب یُوبارِیشَردِی؛ حاضِر اِیسَه بُونِی عَکسِی، قَبِیلَه وَ قَوم ، نَجاد خاص بِیر طَبَقَه نِی مَنفَعَتلَرِی یوُلِیدَه قُربان بوُلِیب کِیتَدِی.
  • صَدرِ الاِسلام جاهِلِیَتِیدَه اوُزَرا اِختِلافلَرگه اِیگه بُولِیشلَرِیگه قَرَمَسدَن، اِسلام وَ اوُنِی قانوُنلَرِی ظاهِر بوُلگن پَیتِیدَه دوُستلِیک وَ دُشمَنچِیلِیکنِی اَساسِی بِیر- بِیرلَرِی بِیلَن وَحدَتگه اِیرِیشِیش وَ شَرِیعَت قانوُنلَرِیگه قَرشِیلِیک قِیلِیش بوُلِیب قالَدِی؛ حاضِرگِی جاهِلِیَتدَه هَم اوُرتَلَرِیدَه اوُزَرا اِیختِلافلَر مَوجُود بوُلسَه هَم، اِسلام وَ اوُنِی قانوُنلَرِی اوُزِینِی مَوجُودِیَتِینِی اِعلان قِیلگچ، دوُستلِیک وَ دُشمَنچِیلِیکنِی اَساسِی یَنَه اوُشَه اوُزَرا بِیرلَشِیش وَ اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرگه قَرشِیلِیک قِیلِیش بوُلِیب قالَدِی.
  • عَرَبلَرنِی قانوُن اِیشلَب چِیقَرُوچِی یا سِکوُلارِیزم قانوُنلَرِینِی وُجُودگه کِیلتِیرَدِیگن مَکاننِی، عَرَب جاهِلِیَتِیدَه قُرَیشلِیکلَر “دارُ النَّدوَه” دِیب ناملَشگن اِیدِی. باشقه قَبِیلَه لَردَه هَم بُو مَکاننِی اوُزِیگه خاص اِسمِی بوُلگن. مَثَلاً مَدِینَه دَه اوُنِی اِسمِی “سَقِیفَه ی بَنِی ساعِدَه” بوُلگن. بوُگوُنگِی کوُندَه بُوندَی قَرارلَر قَبُول قِیلِینَدِیگن جاینِی اِسمِی نِیمَه؟ اوُنِی اِسمِینِی پَرلَمِینت دِیب نام قوُیِیشگن. پَرلَمِینتنِی سَقِیفَه یا دارُ النَّدوَه بِیلَن هِیچ قَندَی فَرقِی یُوق.
  • صَدرِ الاِسلام جاهِلِیَتِیدَه مُتَفَکِّر کِیشِیلَر آدَملَر اوُچُون قانوُن اِیشلَب چِیقَرِیشگن وَ حُکم قِیلِیشگن، حاجِب اِبنِ زِرارَه، اَقرَع اِبن حابِس، رابِعَه اِبنِ مَخاشن، غیلان ابن سلمه، عبد المطّلب، عاص ابن وائل، علاء ابن حارثه، رابیعه و سلمی ابن نُفَیلگه وَ ……اوُحشَگن کِیشِیلَر بُولِیشگن. مَنَه بُو قانوُنچِیلَرنِی بَعضِیلَرِی اوُزلَرِینِی قَبِیلَه لَرِینِی اِیشانچلِی کِیشِیلَرِیدَن بوُلِیشگن  وَ قَبِیلَه لَرِی اوُچُون هَم قانوُن اِیشلَب چِیقَرِیشگن، بَعضِیلَرِی اِیسَه خاص بِیر مِنطَقَه لَر اوُچُون قانُون چِیقَرِیشگن، اَمّا اوُلَرنِی بَعضِیلَرِی اِیسَه بَرچَه عَرَبلَر اوُچُون اِعتِبارلِی، اِیشانچلِی کِیشِیلَردَن بوُلِیب، اوُلَرنِی اَیتگن سُوزِی هَمَّه اوُچُون قانوُن حِسابلَنگن.

اَمّا یَنگِی جاهِلِیَتنِی قانوُن اِیشلَب چِیقَرُوچِی مُتَفَکِّر کِیشِیلَرِی کِیملَردَن عِبارَت؟ مَحَلِّی لَرنِی قوُیَه وِیرِینگلَر، بُوتوُن جَهانگه مَشهُور بُولگنلَرِی قوُیِیدَگِیلَردِیر: آگوُست کِینت، فرُووِید،کَرل مَرکِس وَ باشقَه لَر. عُمُوماً اَیتگندَه، سِکوُلار وَ سِکوُلارزادَه آدَملَرنِی هَدَفِی حوُدِّی اوُشَه صَدرِ الاِسلامدَن آلدِینگِی جاهِلِیَت دَورِیدَگِی سِکوُلارلَرنِی هَدَفِی اوُزِی، اَمّا بوُگوُنگِی یَنگِی جاهِلِیَت قَدِیمگِی جاهِلِیَتگه قَرَگندَه قوُپالراق، بَدتَرِینراق بوُلگن.

صِیفَت وَ عَمَللَر بُویِیچَه اِیسَه اوُلَرنِی فَرقِی یُوق. فَقَط حاضِرگِی مادَه، مَدَنِیَت، رِواجلَنِیش، دِیماکرَتِیَه، آزادلِیک دِیگن ناملَرنِی قِیلَیاتگن اِیشلَرِینِی یانِیگه قوُیِیب آلِیشگن وَ بُو تَعبِیرلَر بِیلَن بُو اِیشلَرگه نِسبَتاً یامان حِیسلَرِینِی یوُقاتماقچِی بوُلِیشَدِی.

بِیر کوُرِیب توُرگن بُوگوُنگِی کوُندَگِی جاهِلِیَت تَجرِیبِی عِلملَرنِی وَ سَوادنِی یوُقلِیگِیدَن یا کَم بُولگنِیدَن اِیمَس، بَلکِی مَعلوُماتنِی فَراوانلِیگِیدَن وَ اوُتمِیشدَه بُولمَگن تَجرِیبِی عِلملَرنِی مَوجُودلِیگِی سَبَبلِی وُجُودگه کِیلگن. شوُنِینگ اوُچُون هَم بوُگوُنگِی جاهِلِیَت زَمانَه وِی، مادِیرن جاهِلِیَتدِیر؛ فَقَط عِلمگه اِیگه عُمُوماً اَیتگندَه اِیسَه آلدِینگِی سِکوُلارِیزم دِینِینِی یُولِینِی، رَوِیشِینِی دَوام اِیتتِیرِیشیَپتِی. اَنَه اوُشَه آلدِینگِی فَسادلَر، فَحشلَر هَم غَرب جَهانِیدَه مَوجُود.

   مَدَنِیَت، دِماکرَتِیَه، بَشَر حُقوُقلَرِینِی حِمایَه قِیلِیشنِی رِواجلَنتِیرِیش نامِی بِیلَن تَلان- تَراج قِیلِیشَدِی وَ اِیشچِی کوُچِی نامِی بِیلَن عَیاللَردَن سُواِستِعفادَه قِیلِیش وَ مَحصُولاتنِی یَنَدَه کوُپراق سَوداسِی اوُچُون تَبلِیغاتلَر وَ آزادلِیک نامِی بِیلَن فَسادنِی رِواجلَنتِیرِیش، عَقل وَ کُفر آزادلِیگِی عُنوانِی آستِیدَه اِسلام شَرِیعَتِیدَگِی مَفهُوملَرنِی سَوال آستِیگه قوُیِیش. مَنَه بوُلَرنِی هَمَّه سِی مادِیرن جاهِلِیَتدِیر؛ یَعنِی حوُدِّی اوُشَه قَدِیمگِی اِیشلر، رَفتارلَر اَمّا چِیرایلِی، اِنسانِی عُنوانلَر بِیلَن صَحنَه نِی آرتِیدَه رَسمِی رَوِیشدَه اَلله نِی قانوُنلَرِینِی بَشَرنِی  اِجتِمائِی حَیاتِیدَن چِیقَرِیب تَشلَشیَپتِی.

بُوگوُنگِی کوُندَه بِیز غَرب جَمِیعَتلَرِیدَه کوُرِیب توُرگن مادِیرن جاهِلِیَت، اوُتگن اِککِی عَصر دَوامِیدَه دَرَجَمَه- دَرَجَه باسقِینچِیلِیک جَنگلَرِینِی وَ کافِرلَرنِینگ روُحِی، یوُمشاق جَنگلَرِینِی تَعثِیرِیدَه مُسُلمانلَرنِی مِنطَقَه لَرِیگه هَم کِیرِیب کِیلَدِی. مَنَه بُو جاهِلِیَت مُسُلمانلَرنِی عَقِیدَه لَرِی، مَدَنِیَتِی، اَخلاقِی، اِقتِصادِی، حُقوُقِیگه وَ حَیاتدَگِی باشقَه اِیشلَرگه اوُزِینِی چوُقوُر تَعثِیرِینِی کوُرسَتَدِی. سِکوُلارِیزم دِینِی وَ اوُ وُجُودگه کِیلتِیرگن یَنگِی جاهِلِیَت مُسُلمانلَرنِی دِیارلَرِی اوُچُون جِیددِی بِیر تَحدِید حِسابلَنَدِی،اَگر بُو آشکار بوُرِیلِیشنِی آلدِینِی آلِینمَسَه، اوُ جَمِیعَتنِی اِینگ بَدتَر فَسادگه، ظُلمَتگه اَیلَنتِیرِیب تَشلَیدِی.

سَیِّد قُطب رَحِمَهُ الله اَیتَدِیکِی: “بِیزلَر بوُگوُنگِی کوُندَه اِسلامدَن آلدِینگِی جاهِلِیَتگه اوُحشَگن، بَلکِی اوُندَن هَم دَحشَتلِیراغِیگه گِیرِیفتار بوُلگنمِیز. اَطرافِیمِیزدَگِی هَمَّه نَرسَه جاهِلِیَتدَن عِبارَت. نَظَرلَر، آدَملَرنِی عَقِیدَه سِی، اَدَبِیات، شَرِیعَت وَ قانوُن حَتّی بِیزلَر اِسلام مَدَنِیَتِی، اِسلام مَنبَعلَرِی، اِسلام فَلسَفَه سِی، اِسلامِی فِکرلَش طَرزِی، دِیب اوُیلَیدِیگن نَرسَه لَرنِی اَکثَرِینِی هَم  مَنَه شوُ جاهِلِیَت وُجوُدگه کِیلتِیرگن! شوُ سَبَبلِی هَم دِللَرِیمِیزدَه اِسلامِی اَرزِیشلَر مُستَحکَم اوُرنَشمَیدِی وَ اِسلامِی کوُز- قَرَشلَرِی بِیزلَرنِی فِکرلَرِیمِیزدَه، اَندِیشَه لَرِیمِیزدَه کوُرِینمَیدِی وَ بِیزلَرنِی آرَمِیزدَه اِسلامنِی اَوَّلِیدَه وُجُودگه  کِیلگن نَسلگه اوُحشَش نَسل هَم شَکللَنمَیَپتِی.

بِیز اِسلامِی پراگرَمَّه نِی یوُلگه قوُیِیش اوُچُون پَروَرِیش وَ شَکللَنِیش مَرحَلَه سِیدَه، اوُلَرنِی تَعثِیرِیدَه بِیز یَشَیاتگن جاهِلِی عامِللَردَن اوُزِیمِیزنِی پاکلَشِیمِیز لازِم، بِیزلَر صَدرِ الاِسلامدَگِی اَوَّلگِی صَحابَه لَر سُوغارِیلگن بوُلاقگه قَیتِیشِیمِیز کِیرَک. چوُنکِی اوُ بوُلاق هِیچ قَندَی عَیب، نُقصان بِیلَن بوُلغَنمَگن. بِیزلَر هَم اَنَه اوُشَه بوُلاقگه قَیتِیب جَهاننِی حَقِیقَتِی، اِنساننِی وُجُودِینِی حَقِیقَتِی، مَنَه بُو اِیککِیسِینِی اَلله تَعالینِی وُجُودِیگه نِسبَتاً عَلاقَه لَرِی حَقِیدَه گِی اوُزِیمیِزنِی اَندِیشَه لَرِیمِیزنِی وَ حَیات وَ اوُنِی اَرزِیشلَرِی، اَخلاقلَرِی، حُکوُمَتگه، سِیاسَتگه، اِقتِصادگه، حَیاتگه آئِد اوُصلوُبلَر بارَسِیدَگِی کوُز- قَرَشلَرِیمِیزنِی اَنَه اوُشَه بُولاقدَن آلِیشِیمِیز کِیرَک.

مَنَه بُو بُولاقگه قَیتگن پَیتِیمِیزدَه، بِیز شوُندَی حِسِّیاتگه اِیگه بوُلِیشِیمِیز کِیرَککِی، مَنَه بُو نَرسَه لَرنِی عَمَلدَه اِیشلَتَمِیز؛ یَعنِی اوُنِی تَحقِیقات یاکِی مَعلوُمات کَسب قِیلِیش اوُچُونگِینَه اِیشلَتمَیلِیک. قُرآن بِیزلَردَن قَندَی بوُلِیشِیمِیزنِی هاحلَسَه، حوُدِّی شوُندَی بوُلِیشِیمِیز لازِم…….

شوُ بِیلَن بِیرگه بِیر مُسُلمان جَهل وَ جاهِلِیَت کَسَللِیگِیگه قِیسماً گِیرِیفتار بوُلگن بوُلِیشِی موُمکِین. رَسُول الله صلی الله علیه وسلم اَبُو زَرگه اَیتگن اِیدِیلَرکِی:     «إنّكَ امْرُؤٌ فِيكَ جَاهِلِيَّةٌ»  یَعنِی مُسُلمان کِیشِی جاهِلِی صِیفَتلَرنِی بَعضِیسِیگه هَلِی هَم اِیگه بُولِیشِی یاکِی آلدِیندَن اوُزِی بِیلَن بِیرگه آلِیب یوُرگن بُولِیشِی، یاکِی باشقَه لَردَن آلگن بوُلِیشِی موُمکِین.

یاکِی بوُگوُنگِی کوُندَه بِیز کوُرِیب توُرگن مُسُلمانلَر حُودِّی اَبُو زَرگه اوُحشَش، جاهِلِی جَمِیعَتدَه پَروَرِیش تاپگنلِیکلَرِی بائِث یاکِی سِکوُلار اَحزابلَرنِی رُوحِی جَنگلَرِی، اِخوانُ الشَّیطاننِی، سَلطَنَت اوُلامالَرِینِی تَأِثِیرِیدَه سِکوُلارِیزم دِینِینِی کَسَللِیگِیگه دوُچار بوُلگن بوُلِیشلَرِی موُمکِین، بَلکِی اوُلَر بُو کَسَللِیک حَقِیدَه مَعلوُماتگه اِیگه هَم اِیمَسدِیر، مَنَه بُو شَرائِطدَه نِیمَه قِیلِیش کِیرَک؟

مُسُلمانلَر کافِرلَرگه خِلاف رَوِیشدَه عُذر بَه جَهل اِیمتِیازِیدَن شَرعِی رَوِیشدَه فایدَلَنَه آلِیشَدِی؛ دُنیادَه مَنَه بُو اِیمتِیازدَن تَوبَه بِیلَن فایدَلَنِیش حَققِیگه اِیگه، اَلله تَعالی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:     إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهَالَةٍ (نساء/17)، اَلبَتَّه اَلله نِینگ تَوبَه لَرنِی قَبُول قِیلِیش فَقَط بِیرانتَه گوُناهنِی نادانلِیک بِیلَن قِیلِیب قوُیِیب، سُونگرَه دَرحال تَوبَه قِیلگن کِیشِیلَر اوُچُوندِیر. [5]

اَمّا بُو یِیردَگِی اَساسِی نوُقتَه، جاهِلِیَتنِی تَنِیب آلِیش بوُلَدِی، اَلبَتَّه اوُزِیمِیزنِی سِکوُلارِیزم دِینِینِی یَنگِی جاهِلِیَتِینِی اِفلاسلِیکلَرِیدَن تازَلَشِیمِیز هَم مُهِم، مَنَه بُو تَنِیب آلِیش وَ تازَلَنِیشدَن سُونگ شَرِیعَتنِی مَفهُوملَرِیگه عَمَل قِیلِینَدِی. یَنگِی جاهِلِیَتنِی یَحشِیلَب تَنِیب آلِیشلِیک،اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرگه مُخلِصانَه عَمَل قِیلِیش اوُچُون نِهایَتدَه کَتتَه تَأثِیرِی بار.

بِیر کِیشِی “آگاه” حالدَه جاهِلِیَتنِی بَندلَرِی، اَحکاملَرِیگه کِیرَدِیگن بوُلسَه، حَدِّاَقَل شوُندَی گوُناهنِی قِیلگن بُولَدِیکِی، بُو گوُناه سَبَبلِی اِسلام دائِرَه سِیدَه قالَدِی، اوُغِیرلِیک قِیلگن، شَراب اِیچگن وَ باشقَه گوُناهلَرنِی قِیلگن کِیشِیگه اوُحشَش، مادامِیکِی بُولَرنِی حَلال دِیب بِیلمَسَه، اِیندِی اوُنِی حَدِّاَکثَر گوُناهِی شوُندَی بُولَدِیکِی، شَخص جاهِلِیَت اَحکاملَرِیگه، بَندلَرِیگه کِیرگن پَیتِیدَه اِرتِداد دائِرَه سِیگه کِیرَدِی وَ اِسلام دائِرَه سِیدَن چِیقَدِی. سِکوُلارِیزم دِینِینِی وَ اوُنِی جاهِلِی مَدَنِیَتِینِی اِسلام دِینِینِی قانوُنلَرِیدَن اَفضَلراق دِیب بِیلَدِیگن یاکِی اَگرچِی قَلبِی بِیلَن بُولسَه هَم سِکوُلار حُکوُمَتلَر وَ اَحزابلَرنِی حِمایَه قِیلگن یاکِی بُو سِکوُلار کافِر حُکوُمَتلَرنِی، اَحزابلَرنِی مُسُلمانلَرنِی قَرشِیسِیگه حِمایَه قِیلگن یاکِی قَلبِی بِیلَن بوُلسَه هَم اوُزِینِی شوُلَرنِی صَفِیگه قوُشِیب آلگن کِیشِیلَرگه اوُحشَش؛ اِیندِی کَلِیمَه یا زَبان بِیلَن اوُلَرگه طَرَفدارلِیک قِیلگن یاکِی جانِی، مالِی بِیلَن اوُلَرگه حِذمَت قِیلگن کِیشِیلَرنِی حِسابِی حَقِیدَه گپِیرمَسَه هَم بوُلَدِی. بوُندَی شَخصلَرنِی اِسلامگه هِیچ قَندَی عَلاقَه سِی یوُق.

مُسُلمان شَخص “آگاه” حالِیدَه وَ “اوُزِینِی اِیختِیارِیگه کوُرَه”  مَنَه بُو دَرَجَه گه یِیتسَه، یَعنِی سِکوُلارِیزم دِینِینِی قانُونلَرِی یاکِی اوُنِی مَذهَبلَرِیدَن بِیرِینِی قانوُنِینِی اَلله نِی قانوُنلَرِیدَن یَحشِیراق، اَفضَلراق دِیب بِیلسَه، هاحلَیدِیمِی یا هاحلَمَیدِیمِی شِرک وَ جاهِلِیَت دائِرَه سِیگه کِیرگن بُولَدِی، بُو آدَم شَخص قِیلِیشِی موُمکِین بوُلگن گوُناهلَرنِی اِینگ کَتتَه سِینِی قِیلگن وَ دُنیا، آخِیرَتدَه هِیچ قَیسِی گوُناهگه بوُندَی جَزا بِیرِیلمَیدِی. اوُ اوُزِینِی مُرتَد قِیلگن، مَنَه بُو بِیچارَه اَخماق اَگر اوُغِیرلِیک قِیلگندَه یا آدَم اوُلدِیرگندَه، زِنا قِیلگندَه، آدَملَرنِی مالِینِی یِیگندَه یاکِی شوُنگه اوُحشَش گوُناهلَرنِی قِیلگندَه، مادامِیکِی بُو گوُناهلَرنِی حَلال دِیمَگن بُولسَه، حَدِّاَقَل بُو دُنیادَه اوُنگه مَنفَعَتِی بار اِیدِی وَ کافِر بُولمَسدِی. اَمّا شَخص مَنَه بُو گوُناهلَرنِی بِیرارتَه سِینِی قِیلمَسدَن قَلبِی بِیلَن سِکوُلارِیستِیک قانوُنلَرنِی وَ سِکوُلار اَحزابلَرنِی حِمایَه قِیلَدِیگن بُولسَه، بُو شَخص اِسلامگه هِیچ قَندَی عَلاقَه سِی یُوق وَ اوُ شِرک دائِرَه سِیگه کِیرِیبدِی.

اَلله تَعالی قِیامَتدَه هَرگِیز بوُندَی مُشرِک (سِکوُلارِیستلَرنِی) گوُناهِینِی کِیچِیرمَیدِی، مَگر بُو آدَم اوُلِیمِیدَن آلدِین تَوبَه قِیلگن بُولسَه کِیچِیرَدِی. شوُندَی بوُلگچ، مُسُلمان کِیشِینِینگ شِرکدَن قوُرقِیشِی، اوُندَن اوُزِینِی اوُزاق توُتِیشِی، اوُنِی کُفر وَ شِرک،اِرتِداد دائِرَه سِیگه یَقِینلَشتِیرَدِیگن هَمَّه نَرسَه لَردَن چِیتلَنِیشِی لازِم بُولَدِی.

شُوندَی اِیکَن، سِکوُلارِیزم دِینِی اوُنِی عَقِیدَه وَ مَدَنِیَتگه اَیلَنتِیرِیب آلگن یَنگِی جاهِلِیَتنِی تَنِیب آلِیشلِیک، اِیماننِی سَقلَش وَ شِرکدَن پَرهِیز قِیلِیش اوُچُون بِیر ضَرُورَتدِیر، اَلله تَعالی بُو حَقِیدَه مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:    إِنَّ ٱللَّهَ لَا یَغۡفِرُ أَن یُشۡرَکَ بِهِۦ وَیَغۡفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِکَ لِمَن یَشَآءُۚ (نساء/ ۴۸)

اَلله تَعالی بِیزلَرنِی مَنَه بوُندَی شِرکلَردَن پاک حالدَه قِیامَتدَه مُلاقاتِیگه بارِیشِیمِیزنِی وَ اوُزِینِی دِینِیدَه ثابِت قَدَم قِیلِیشِینِی وَ عاقِبَتِیمِیزنِی یَحشِیلِیک بِیلَن نِهایَه سِیگه یِیتکَزِیشِینِی سوُرَب قالَمِیز.

سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِكَ،لاَإِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ، أَسْتَغْفِرُكَ وَأَتُوبُ إِلَيْكَ

[6]والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته[7]


[1] این مقدمه را رسول الله صلی الله علیه وسلم قبل از هر خطبه و سخنرانی ایراد می فرموند.

[2]– حسن بن علی ابن شعبه، تحف العقول، مترجم صادق حسین زاده، قم، انتشارات ال علی،1382، ص 25؛ نیز:ابن هشام –السيرة النبوية، انتشارات دار احياء التراث، چاپ دوم، 1013هـ/1333م، ج3، ص 412

[3]– همان

[4]– محمد قطب، رؤية إسلامية لأحوال العالم المعاصر، الناشر: مكتبة السنة، الطبعة الأولى 1411هـ-1991م، ص 248

[5] البته مسأله ی عذر به جهل و اقامه ی حجه ی نبوی خودش بحث جداگانه ای است که ان شاءالله در زمان خودش به آن می پردازیم.

[6] (پیاده شده از نوار صوتی  شیخ ابوحمزه المهاجر هورامی)

[7] پیاده شده از نوار صوتی شیخ ابوحمزه المهاجر هورامی حفظه الله

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *