اِختِلافلَرنِی عِلَّتِینِی یَشِیرِیب اوُنِی یُوقاتمَسلِیک هَم وَحدَتگه مانِعلِیک قِیلَدِی (5)
کارزان شَکّاک
بُوگوُنگِی کوُندَگِی اِسلامِی فِرقَه لَرنِینگ اوُلِی الاَمر شوُراسِی وَ مُسُلمانلَرنِی واحِد اِجماسِینِی یُوقلِیگِیدَن کِیلِیب چِیقگن تَفَرُّق مُشکِلاتِی،مَدَنِیَتگه آئِد هُجُوملَر یا مَدَنِیَتگه تِیگِیشلِی جَنگلَر اِیمَس،بَلکِی عَقِیدَه وِی مَسعُولَّر وَ مُبارَزَه قِیلِیش،فِلتِیرلَش،تَربِیَه قِیلِیش مَیدانِیدَگِی بِیلِیمدان لَرنِینگ مُشکِلاتِیدِیر. چُونکِی اوُلَر کَسَل لِیکنِی کَشف قِیلِیش وَ اوُنِی آلدِینِی آلِیش وَ وَقتِیدَه دَرمان قِیلِیشنِی اوُرنِیگه، بُو یَرَه لَرنِی اوُستِینِی یاپِیب یَشِیرِیب قوُیِیشگن،اَصلِیدَه اِیسَه اوُلَر مُشکِلاتلَر آلاوِینِی اوُچِیرِیب تَشلَشلَرِی لازِم اِیدِی. شُونِینگ اوُچُون بُو مُشکِلاتلَر کوُلنِی تَگِیدَه قالگن چُوغگه اوُحشَب سَقلَنِیب قالَدِی وَ شَرائِط مُهَیَّا بُولگن پَیتدَه یَنَه شُعلَه لَنِیب یانِیب باشلَیدِی.
تَفَرّقگه هَم مُسُلمانلَرنِینگ باشقه مُشکِلاتلَرِی کَبِی نَظَر بِیلَن قَرَش وَ اوُنِی اِیلدِیزِی بِیلَن یُوقاتِیش اوُچُون عِلَّتِینِی تاپِیب اوُزِیگه حاص رَوِیشلَر بِیلَن بُو عِلَّتلَرنِی یُوق قِیلِیش کِیرَک.
مِثال تَرِیقَه سِیدَه اَیتَدِیگن بُولسَک، اَگر بِیر شَخص باشقَه بِیر کِیشِینِی مالِینِی بِیهُودَه صَرفلَب یُوبارگن یا اوُغِیرلَگن یا قَرضدار بُولگن وَ شوُ سَبَبلِی اِیکّاوِینِی اوُرتَسِیدَه دُشمَنچِیلِیک وُجُودگه کِیلگن بُولسَه، وَ سِیز بُولَرنِی اوُرتَسِینِی کِیلِیشتِیرِیب قوُیماقچِی بُولسَنگِیز، بِیرِینچِی بُولِیب سِیز اوُلَرنِی عَرَضلَشِی یا دُشمَنچِیلِیگِینِی عِلَّتِی نِیمَه دَه اِیکَنِینِی بِیلِیشِینگِیز کِیرَک. سُونگرَه عِلَّتنِی بِیلگچ اِیکِّینچِی قَدَمدَه اَنَه اوُشَه عِلّتنِی یُوقاتِیشِینگِیز کِیرَک بُولَدِی، یَعنِی مالنِی شَخصگه قَیتَرِیشِینگِیز یا یِیتکَزِیلگن ضَرَرنِی توُلَتِیب بِیرِیشِینگِیز لازِم. اَگر سِیز بُوندَی قِیلمَیدِیگن بُولسَنگِیز وَ شَخص سِیزنِی یُوزِینگِیز حُرمَتِینِی رِعایَه قِیلِیب یا قوُرقِیب یا باشقه دَلِیلگه کوُرَه ظاهِردَه یَرَشگنگه اوُحشَسَه هَم، اَصلِیدَه اِیچِیدَگِی کِینَه وَ نَفرَت اوُشَه حالِیچَه اوُزِینِی کوُچِیدَه قالَدِی.
گاهِیدَه اِختِلافنِی عِلَّتِی،عَرَب اَدَبِیاتِیدَگِی آیَت یا رِوایَتدَه نَظَردَه توُتِیلگن کَلِیمَه نِی یامان مَعنادَه توُشُونِیش بُولِیب چِیقَدِی، عَرَب تِیلِیدَه بِیر کَلِیمَه بِیر نِیچَه مُشتَرَک مَعناگه اِیگه بُولگنلِیگِی بائِث، اِجتِهاد قِیلِیش و حَطا تَعوِیل قِیلِیش اِمکانِی مَوجُود.
مَثَلاً “عَینٌ” عَرَب تِیلِیدَه بِیر نِیچَه مُشتَرَک مَعناگه اِیگه کوُز،جاسُوس،بُولاغ شُولَرنِی جُملَه سِیدَندِیر.
اَگر بِیر کِیشِی کُوز طَبِیبِینِی آلدِیگه باردِیم یا جاسُوس یَعنِی دُشمَنِّی اوُشلَدِیم یا بُولاغنِی سُووِیدَن اِیچدِیم، دِیسَه اَیتِیلگن جُملَه نِی مَعناسِی بُویِیچَه اوُنِی مَنظوُرِینِی توُشوُنِیب آلَمِیز.
بِیز قُرآندَه هَم شُوندَی کَلِیمَه لَرگه دُوچ کِیلَمِیز. سَیِّیدِیمِیز یُوسُف عَلیه السّلامگه اوُحشَش “رَب” کَلِیمَه سِیدَه پادشاه مَعناسِینِی نَظَردَه توُتگن اِیدِیلَر،الله تعالی اوُ کِیشِینِی تِیلِیدَن مَرحَمَت قِیلَدِی:
وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُۥ نَاجٖ مِّنۡهُمَا ٱذۡكُرۡنِي عِندَ رَبِّكَ (يوسف/ 42)
(یُوسُف) اوُ اِیکَّاوِینِینگ اِیچِیدَن قوُتِیلِیب کِیتَدِی،دِیب اوُیلَگن کِیشِیگه (یَعنِی ساقِیگه): حاجَنگنِی آلدِیدَه مِین حَقِیمدَه ذِکر قِیلگِین (زارَه، اوُ مِینِی بُو ظُلمدَن آزاد قِیلسَه)،دِیدِی.
یَنَه بِیر باشقَه جایدَه الله تَعالی یُوسُف علیه السّلامنِی تِیلِیدَن مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
أَمَّآ أَحَدُكُمَا فَيَسۡقِي رَبَّهُۥ خَمۡرٗاۖ (يوسف/ 41)
اِی هَمزِندان دُوستلَرِیم، اِیندِی سِیزلَرنِینگ بِیرِینچِینگِیزنِی اَیتسَک،بَس، اوُ (بُو زِنداندَن حَلاص بُولِیب) یَنَه حاجَه سِیگه ساقِیلِیک قِیلوُر.
بُو یِیردَه بِیرار کِیم سَیِّدِیمِیز یُوسُف علیه السّلام الله نِی اوُرنِیگه پادشاهنِی قوُیِیب اوُنِی “رَب”، دِیب ناملَگن …….دِیِیشگه جُرعَت قِیلَدِیمِی!!! اِیندِی اَگر بِیرار کِیم مَنَه بُوندَی حَطا قِیلَدِیگن بُولسَه چِی؟ بُونِی یَگانَه یُولِی کَسَل لِیکنِی کَشف قِیلِیش وَ بَدَنِّی یارِیش وَ مَخصُوص لَبَرَتارِیَه تِیکشِیرُولَرِینِی عَمَلگه آشِیرِیب کَسَل لِیکنِی کَشف قِیلِیش،سُونگ اوُنِی دَرمانِینِی باشلَش کِیرَک.
هِیلمَه- هِیل اِسلامِی فِرقَه لَرنِی اوُرتَسِیدَه اِتِّحادنِی اِیجاد قِیلِیش اوُچُون فَقَطگِینَه شِعار بِیرِیش وَ تَفَرُّقنِی وُجُودگه کِیلتِیرگن عِلَّتنِی یَشِیرِیش آرقَلِی تُوغرِیلَنِیب قالمَیدِی. بَلکِی اِینگ یَحشِی یُول، مَنَه بُو تَفَرُّق و کِینَه لَرنِی عِلَّتِینِی تاپِیش،سُونگ اوُلَرنِی دَرمان قِیلِیشدِیر.
شافِعِیلَر حَنَفِیلَر بِیلَن یاکِی حَنَفِیلَر حَنبَلِیلَر بِیلَن اَنَه اوُشَنچَه قان توُکِیلِیشِیگه بائِث بُولَدِیگن جَنگلَر آلِیب بارگن پَیتِیدَه، شِیعَه ناملِی قُدرَتنِی اوُرتَگه کِیلِیشِی بِیلَن بُو قِیرغِینلَر، بِیر- بِیرِینِی تَکفِیر قِیلِیشلَر باسِیلَدِی، لِیکِن بُونِی سَبَبِی عِلّتنِی تاپِیلگنِی وَ اوُنِی دَرمان قِیلِینگنِیدَه اِیمَس، بَلکِی اوُلَرنِی بِیر- بِیرلَرِیگه قوُرَال اوُقتَلِیشدَن تُوحتَشگه مَجبُور قِیلگن وَقتِینچَه لِیک بِیر اِیش حالاص، مَنَه بُو مَجبُورِی حالَت یُوقالِیشِی بِیلَن یَنَه یَنگِیدَن اوُشَه آلدِینگِی یَرَه آچِیلِیب کِیتِیشِی مُومکِن.
مَنَه بُو فِرقَه لَر بِیلَن شِیعَه لَرنِی اوُرتَسِیدَگِی جَنگلَر هَم مَنَه شُو قائِدَه گه تُوشَدِی. اَوَّل اَنَه اوُشَه زَمان و مَکاندَگِی جَنگنِی عِلَّتِینِی تاپِیش لازِم. گاهِیدَه اوُلَر، شِیعَه لَر بُوندَن 100 یِیل آلدِین اوُزلَرِینِی پاکلَشگن و اوُنگه اِیرگشگنلَرنِی لَعنَت وَ تَکفِیر قِیلگن بِیر جِنایَت سَبَبلِی شِیعَه لَرگه قَرشِی جَنگ قِیلِیشَیاتگن بُولِیب چِیقَدِی.
مَنَه بُو زَمِینَه بُویِیچَه آیدِینلَشتِیرِیش وَ مُسُلمانلَرنِی بار نَرسَه لَردَن آگاه قِیلِیش لازِم، اوُلَر حَیال قِیلَیاتگن وَ دُشمَنلَر اوُلَر اوُچُون چِیزِیب بِیرگن نَرسَه لَرنِی اوُرتَدَن یُوقاتِیش وَ عِلَّتنِی تاپِیب اوُنِی دَرمانِیگه حَرَکَت قِیلِیش کِیرَک،شوُندَه حَقِیقِی اِتِّحاد مُیَسَّر بُولَدِی.
اَگر بُوگوُنگِی کوُندَه اِسلامِی فِرقَه لَرنِی اَکثَرِی وَ حَتَّی بِیر فِرقَه نِی اوُزِینِی اِیچِیدَگِی گوُرُوهلَرنِی اوُرتَسِیدَگِی سُوزلَشُولَردَه اَوَّل اِتِّحاد وَ وَحدَت حَقِیدَه تِیلیاغلَمَه چِیلِیک بِیلَن صُحبَت قِیلِینِیب، سُونگرَه سُوزلَشُودَن کِییِین اَیتِیلگن گَپلَرنِی عَمَلدَه بَجَرِیلمَگن یا طَرَفکَشلِیک وَ بَحث اوُستِیگه بَحث قِیلِینگن،سُونگ اوُلَرنِی سُوزلَشُولَرِیدَن بِیر مُوثبَت نَتِیجَه گه اِیرِیشِیلمَگن، هَمدَه اوُلَرنِی هَر بِیرِی اوُزلَرِینِی آلدِینگِی بُولِینگن حالَتلَرِیگه قَیتِیب کِیتِیشگن بُولسَه، بُونِی سَبَبِی مَنَه بُو شَخصلَر بَعضِی بِیر دَلِیل لَرگه کوُرَه اوُرتَدَه گِی اِختِلافلَرنِی اِیچِینِی آچِیب تِیکشِیرِیشمَگن وَ اوُلَر جُودَه کُوپ اِختِلافلَرنِینگ اَگر جِدِّیَت بِیلَن قِیدِیرِیب تاپِیلسَه اِصلاح قِیلِیش اِمکانِی مَوجُود اِیکنِیگه اِعتِبار بِیرِیشمَیدِی.
بَعضِی اِختِلافلَر اِیسَه فَقَطگِینَه مُسُلمانلَرنِینگ اوُلِی الاَمر شُوراسِی وَ واحِد اِجماعسِی تَشکِیل بُولگن پَیتدَه حَل قِیلِینِیشِی مُومکِین،شُونِینگ اوُچُون اوُلَر اوُشَه شَرائِط کِیلگوُنچَه قوُیِیب قوُیگن مَعقُول.
اَمَّا بُو شَخصلَر بَعضِی بِیر اوُرِینلَردَه حَل قِیلِیب بُولَدِیگن مَسَلَه لَرنِی هَم اُوستِینِی یاپِیب یَشِیرِیب قُویِیش آرقَلِی اِیکِّی یُوزلَمَه چِیلِیک جِنایَتِیگه دُوچار بُولِیشَدِی، مَنَه بُوندَی حَقِیقَتنِی یَشِیرِیلَدِیگن فَضا حاکِم بُولگندَن سُونگ، اِختِلافلَرنِی حَل بُولِیشِی وَ شَرعِی حَل قِیلوُچِی چارَه گه اِیرِیشِیش اِحتِمالِی هَم کَمَیِیب کِیتَدِی. اِمامِی عَلِی علیه السّلام مَنَه بُو حَقِیدَه اَیتَدِیلَرکِی: ” دِیندَه اِیکِّی یُوزلَمَه چِیلِیک قِیلمَنگلَر، حَق یُولدَگِی وَحدَت، بِیرلَشِیشلِیک باطِل یُولدَه پَرَاکَندَه بُولِیشدَن یَحشِیراقدِیر، چُونکِی الله تعالی اوُتِیب کِیتگنلَرگه یا کِیلَجَکدَه گِیلَرگه هَم تَفرَقَه بِیلَن بِیر نَرسَه نِی عَطا قِیلمَگن. [1])
اِیندِی اَگر مَنَه بُوندَی کَسَل لِیکنِی قَبُول قِیلِینسَه، بُویِیردَگِی بَیان قِیلِینَدِیگن وَ اِیضاحلَنَدِیگن مَسَلَه بَحث تُوشُونچَه سِی بُولِیب قالَدِی. جُودَه کوُپ اوُرِینلَردَه مَذهَبگه آئِد تَفرَقَه سالوُچِی مَسَلَه لَرنِی حَل قِیلِیش بارَسِیدَه بِیز دُوچار بُولِیب توُرگن آغِیر عِلَّتنِی سَبَبِی، اِیکِّی تاماندَن بِیرِینِینگ نِیاتِینِی فاسِد بُولگنلِیگِیدَه دِیر، اوُلَر اِختِلاف مَسَلَه لَرِینِی توُغرِی توُشوُنِیشمَیدِی، بُو یِیردَه گِی اِینگ مُهِم مَسَلَه فَهملَب اِصطِلاحلَرنِی تُوغرِی دَرک قِیلِیش حالاص.
شُو سَبَبلِی هَم هَر قَندَی سُوزلَشُونِی باشلَشدَن آلدِین هَر اِیکِّی تامانِّی نَظَرِیدَه گِی اِصطِلاحاتلَرنِی مَعناسِینِی اَنِیق توُشُونِیب آلِیش کِیرَک،اَگر بُونِی عَکسِی بُولَدِیگن بُولسَه سُوزلَشُولَر حِسِّیاتگه بِیرِیلِیش کُوچَه سِیگه کِیرِیب، دَلِیل وَ حُجَّتسِیز اَدَشِیب کِیتِیشلَرِیگه بائِث بُولَدِی.
[1]– نهج البلاغه، ترجمه‌ی محمد دشتی، خطبه 176 شماره 7.