مُقَدَّمات دَرسلَرِی/ تُورتِینچِی دَرس: اِسلام نِیمَه وَ مُسُلمانلَر کِیملَر؟
(2-قسمت)
قُلْ یَاأَیُّهَاالنَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللهِ إِلَیْکُمْ جَمِیعًا(اعراف/۱۵۸)، اَیتِینگ (اِی محمد): “اِی آدَملَر، اَلبَتَّه مِین سِیزلَرنِینگ بَرچَنگِیزگه اَلله (یُوبارگن) اِیلچِیمَن.
رسول الله صلی الله علیه وسلم اِسلام دِینِینِی اَنَه اوُشَه تَرِیخِی زَنجِیرِینِی دَوام اِیتتِیرُوچِیسِی وَ اوُنِی آخِیرگِی حَلقَه سِی رَحمَتُ لِّلعالَمِیندِیر وَ قِیامَت کوُنِیگچَه عُمُومِی هَمَّه اِنسانلَر هاح عَرَب، توُرک، فارس، کوُرد، بَلوُچ، هوُرامِی وَ آق، قارَه، سَرِیق، قِیزِیل بُولَدِیمِی اوُلَرنِی بَرچَه سِی اوُچُون اَلله نِی یُوبارگن اِیلچِیسِیدِیر.
اَلله تعالی اوُلَرنِی “مُشرِکلَر” لَفظِی بِیلَن ناملَیدِیگن سِکوُلارِیزم دِینِینِی مُرِیدلَرِی وَ سِکوُلارِیستلَر اوُچُون، سِیزلَر اِسلامنِی اِیککِی اَصلِی بُولمِیش (یَعنِی طاغُوتگه کُفر کِیلتِیرِیش وَ اَلله گه اِیمان کِیلتِیرِیشنِی) پَیغَمبَرلَرنِی بَرچَه آدَملَرگه آلِیب کِیلگن خَبَرِینِی بَیان قِیلِیشِینگِیزنِی یاقتِیرِیشمَیدِی. اوُلَر سِیزنِینگ اِسلام دِینِینِی بوُتوُن بَشَرِیَت تَرِیخِی حَقِیدَه گِی اوُتمِیشِینِی آدَملَرگه آچِیق- آیدِین بَیان قِیلِیشِینگِیزنِی هَم اِیستَشمَیدِی، سِیزنِینگ اِسلام دِینِینِی تَرِیخِی دائِما طاغوُتگه کُفر کِیلتِیرِیش وَ اَلله گه اِیمان کِیلتِیرِیش یاکِی بَرچَه دَورلَر وَ مَکانلَرنِی دَردِیگه یِیدِیگن ثابِت ماهِیَتگه اِیگه اَنَه اوُشَه لا اِلَهَ اِلّا الله بوُلگنِینِی اَیتِیشِینگِیز هَم اوُلَرگه جُودَه آغِیر باتَدِی.
اَلله تَعالی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
شَرَعَ لَکُم مِّنَ الدِّینِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِی أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ وَمَا وَصَّیْنَا بِهِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَى وَعِیسَى أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ کَبُرَ عَلَى الْمُشْرِکِینَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ اللَّهُ یَجْتَبِی إِلَیْهِ مَن یَشَاءُ وَیَهْدِی إِلَیْهِ مَن یُنِیبُ (شوری/۱۳)،
(اِی مُؤمِنلَر، اَلله ) سِیزلَر اوُچُون هَم دِیندَن نوُحگه بُویُورگن نَرسَه نِی وَ بِیز سِیزگه ( یَعنِی مُحَمَّدگه) وَحِی قِیلگن نَرسَه نِی (شوُنِینگدِیک) بِیز اِبراهِیم، مُوسَی وَ عِیسَی گه بُویُورگن نَرسَه نِی- شَرِیعَت (قانوُن) قِیلَدِی. – “دِیننِی بَرپا قِیلِینگلَر وَ اوُندَه فِرقَه- فِرقَه بُولِیب بُولِینمَنگلَر” (اِی مُحَمَّد)،مُشرِکلَرگه سِیز دَعوَت قِیلَیاتگن نَرسَه (یَعنِی یالغِیز اَلله گه عِبادَت قِیلِیش) زُور کِیلَدِی- آغِیرلِیک قِیلَدِی. اَلله اوُ (دِینگه) هِدایَت تاپِیش اوُچُون اوُزِی هاحلَگن کِیشِیلَرنِی سَیلَر وَ اوُنگه (یالغِیز اَلله گه) اِیلتِجا قِیلَدِیگن کِیشِیلَرنِی هِدایَت قِیلوُر.
مُسلِم وَ بُخارِی هَم رِوایَت قِیلِیشگنکِی رسول الله صلی الله علیه وسلم مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: “بِیز پَیغَمبَرلَر بِیر خانَداننِی فَرزَندلَرِیمِیز، هَمَّه مِیزنِی دِینِیمِیز یَگانَه دِیر”.[1]
شُو سَبَبلِی هَم اَلله جَلَّه جَلالَهُ مَنَه بُو آیَتدَه مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ (شوری/۱۳)، “دِیننِی بَرپا قِیلِینگلَر وَ اوُندَه فِرقَه – فِرقَه بُولِینمَنگلَر!”
یَعنِی بَرچَه پَیغَمبَرلَرنِی آلِیب کِیلگن خَبَرِیدَن وَ اوُلَرنِی اوُرتَسِیدَگِی اوُشَه مُشتَرَک نوُقتَه دَن (طاغوُتگه کُفر کِیلتِیرِیش وَ اَلله گه اِیمان کِیلتِیرِیشدَن) غَفلَتدَه قالِیش، تَفَرُّقنِی عامِلِی حِسالَنَدِی. حَه، تَفَرُّقنِی عامِلِی مَنَه بُو یِیردَه دِیر. اَلله تَعالی هَمَّه مُسُلمانلَرنِی اَگرچِی سِکوُلارِیستلَر مُسُلمانلَرنِی مَنَه بُو اِیشلَرِینِی یاقتِیرِیشمَسَه وَ اوُلَرگه آغِیرلِیک قِیلسَه هَم، طاغُوتگه کُفر کِیلتِیرِیشنِی وَ اَلله گه اِیمان کِیلتِیرِیشنِی اَساسِیگه کوُرَه بِیرلَشِیشگه وَ تَفَرُّقدَن پَرهِیز قِیلِیشگه دَعوَت قِیلَدِی.
شُونِینگ اوُچُون هَم رسول الله صلی الله علیه وسلم اِسلام دِینِینِی بُوزِیلگن شاحَه لَرِی حِسابلَنگن اَهلِی کِتابگه مَنَه شُو اِیککِی مُشتَرَک نُوقتَه نِی بِیرلَشِیش اوُچُون بَیان قِیلِیب مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللَّهِ ۚ فَإِن تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ (آل عمران/64)
اَیتِینگ (اِی محمد): “اِی اَهلِی کِتاب (یَعنِی یَهُودِی وَ نَصرانِیلَر)، بِیزگه هَم، سِیزگه هَم بَب- بَرابَر بوُلگن سوُزگه کِیلِینگِیز- یالغِیز اَلله گه گِینَه عِبادَت قِیلَیلِیک، اوُنگه هِیچ نَرسَه نِی شِیرِیک قِیلمَیلِیک وَ بِیر- بِیراولَرِیمِیزنِی اَلله دَن اوُزگه خُدا قِیلِیب آلمَیلِیک.” اَگر اوُلَر (یَعنِی اَهلِی کِتابلَر) اوُشبُو دَعوَتدَن یُوز اوُگِیرسَه لَر، اوُ حالدَه سِیزلَر(اِی مُؤمِنلَر): “گوُواه بُولِینگلَر، بِیز مُسُلمانلَر- یَگانَه اَلله گه اِطاعَت قِیلگوُچِیلَرمِیز”، دِیب اَیتِینگِیز!
شُبهَه سِیز شَیطان پَیغَمبَرلَرنِینگ بُوتوُن تَرِیخ دَوامِیدَه گِی مَنَه بُو خَبَرِینِی یَحشِی بِیلَدِی، حَدِّاَقَل اوُنِی اوُزِی سِکوُلارِیزم دِینِینِی اَساسچِیسِی بُولگن وَ بَرچَه پَیغَمبَرلَرنِی دَعوَتِیگه یَقِیندَن گوُواهدِیر، باشقَه چَه اِصطِلاح بِیلَن اَیتگندَه بُو اِیشلَر بُویِیچَه تَجرِیبَه گه اِیگه.
شوُندَی بوُلگچ، بِیرِینچِی بُولِیب هُجُوم قِیلِینَدِیگن مَرکَز قَیسِی اِیکَنِینِی هَم جُودَه یَحشِی بِیلَدِی؟ شُو سَبَبلِی هَم اوُزِینِی جِین لَشکَرِی آرقَلِی، بُوندَی تَجرِیبَه گه اِیگه بُولمَگن وَ اِسلام دِینِینِی، مُسُلمانلَرنِی دُشمَنِی بوُلگن اِنسانلَرنِی مُسُلمانلَرگه قَرشِی رُوحِی جَنگ قِیلِیشگه اوُندَیدِی، یاکِی باشقَه چَه اَیتگندَه مُسُلمانلَر بِیلَن قَندَی قِیلِیب بَحث قِیلِیشنِی، رُوحِی جَنگ آلِیب بارِیشنِی اوُلَرگه وَحِی قِیلَدِی. یَعنِی شَیطان اوُلَرگه یُورَدِیگن یوُللَرِینِی چِیزِیب بِیرَدِی. اَلله تَعالی مَنَه بُو حَقِیقَتنِی بَیان قِیلِیب مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
وَإِنَّ الشَّيَاطِينَ لَيُوحُونَ إِلَى أَوْلِيَائِهِمْ لِيُجَادِلُوكُمْ ۖ وَإِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ (انعام/121)،
اَلبَتَّه شَیطانلَر اوُز دوُستلَرِینِی( یَعنِی مُشرِکلَرنِی) سِیزلَر بِیلَن جَنجَللَه شِیشلَرِی اوُچُون وَسوَسَه گه سالوُرلَر. اَگر اوُلَرگه بوُیِینسِینسَنگِیزلَر، هِیچ شَک- شُبهَه سِیز مُشرِکلَردَن بوُلِیب قالوُرسِیزلَر.
مَنَه بُو طاغُوتنِی یَسَشنِی وَ آدَملَرنِی اَلله نِی شَرِیعَتِیدَن اوُزاقلَشتِیرِیشنِی شَیطان تامانِیدَن اِجرا قِیلِینَدِیگن بِیر یُونَلِیشدِیر؛ مَنَه بُو تَکرارلَنگن غَمگه توُلَه فاجِیعَه مِینگ مَرتَه قَیتَه- قَیتَه عَمَلگه آشِیرِیلگن، هَر بار بِیر گوُرُوه کِیشِیلَر اَلدَنِیب بُونِی تَکرارلَشگن.
شُو سَبَبلِی هَم اَلله تَعالی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا ۚ إِنَّمَا يَدْعُوا حِزْبَهُ لِيَكُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِيرِ (فاطر/6)، اَنِیقکِی شَیطان سِیزلَرگه دُشمَندِیر، بَس اوُنِی دُشمَن توُتِینگلَر! شَک – شُبهَه سِیز اوُ، اوُز فِرقَه سِینِی(یَعنِی اوُزِیگه اِیرگشگن کِیمسَه لَرنِی) دُوزَح اِیگه لَرِی بوُلِیشلَرِی اوُچُون دَعوَت قِیلوُر.
باشقَه بِیر تاماندَن، بِیر گوُرُوه آدَملَرنِینگ شَیطان وَ اوُنِینگ یارانلَرِینِی بوُزغوُنچِی فَعالِیَتلَرِی نَتِیجَه سِیدَه دَرَجَمَه – دَرَجَه صُورَتدَه سِکوُلارِیزم دِینِی بِیلَن بُولغَنِیش، اِسلام دِینِینِی بوُزِیلِیشِیگه بائِث بوُلَدِی، بُو بوُزِیلِیش هَم طاغُوتگه کُفر کِیلتِیرِیش قِیسمِیدَه وَ هَم هَر بِیر پَیغَمبَرنِی شَرِیعَتِینِی قَمرَب آلَدِیگن اَلله گه عِبادَت قِیلِیش قِیسمِیدَه صادِر بوُلَدِی. شوُ سَبَبلِی هَم جَمِیعَتنِی یَنَه یَنگِیدَن پَیغَمبَر کِیلِیشِیگه اِیختِیاجِی پَیدا بُولَردِی، یَنَه یَنگِیدَن “لا اله الّا الله” نِی تِیرِیلتِیرَدِی وَ آدَملَرگه طاغوُتگه کُفر کِیلتِیرِیشنِی هَم اوُرگتَدِی وَ آدَملَرنِی اِیختِیاجِی بُولگن یَنگِی شَرِیعَتنِی هَم اوُرگتَدِی؛ آدَملَر هَم عِبادَتلَرِینِی یَنگِی شَرِیعَتنِی قانوُنلَرِیگه مُوافِق رَوِیشدَه قِیلِیشلَرِی لازِم بُولَردِی.
طاغُوتگه کُفر کِیلتِیرِیش وَ اَلله گه اِیمان کِیلتِیرِیش یاکِی اَنَه اوُشَه “لا اِلَهَ اِلّا الله” اَصلِی اِسلام دِینِینِی بوُتُون بَشَرِیَت تَرِیخِی دَوامِیدَگِی ثابِت رِیجَه سِی، طَرحِی وَ عُمُومِی یوُنَه لِیشِی بوُلِیب، اِسلام دِینِینِی مَطلَبِینِی رُوحِینِی وَ بَرچَه پَیغَمبَرلَرنِی رِسالَتِینِی تَشکِیل قِیلگن، هِیچ قَیسِی پَیغَمبَر باشقَه سِی بِیلَن مَنَه بُو طَرحدَه ، رِیجَه دَه اِیختِلافگه اِیگه بوُلمَگن، اَمّا اِنسانلَر اِیگه بُولگن مِقیاسگه بِینائاً یاکِی اِلاهِی حِکمَتگه کوُرَه، جُزعِی عِبادِی اِیشلَردَه وَ آدَملَر طاغوُتگه کُفر کِیلتِیرِیشدَن سُونگ بَجَرِیلِیشِی لازِم بُولگن فَرعِی عَمَللَردَه بِیر- بِیرلَرِی بِیلَن فَرق قِیلِیشگن؛ یَعنِی بِیر پَیغَمبَرنِیکِی باشقَه بِیر پَیغَمبَرنِیکِی بِیلَن فَرق قِیلگن، مَنَه بُولَرنِی شَرِیعَتلَردَگِی اِیختِلافلَر دِیب ناملَنگن. یَهُود وَ نَصارَی لَرنِی دِینِی حَقِیدَه اَیتِیلَدِیگن بوُلسَه، بُولَر اِسلامدَن بُورِیلِیب کِیتگن شَرِیعَتلَر حِسابلَنَدِی وَ اوُلَرنِی دِینِی اَنَه اوُشَه اِسلام دِینِینِی اوُزِیدِیر، اَمّا اوُلَرنِی شَرِیعَتلَرِی بِیر- بِیرلَرِی بِیلَن فَرق قِیلَدِی،حاضِردَه اوُزگرتِیرِیلگن، بُو یِیردَگِی سوُزنِی مَنظُورِی شُو.
دِینِی اِسلامنِی عُمُومِی قالِیبِی وَ تَوحِیدِی اَنَه اوُشَه آلدِینگِی حالَتدَه ثابِت، اوُزگرمَگندِیر. اَمّا اوُنِی اِیککِینچِی قِیسمِیدَگِی مُختَوالَرِی، یَعنِی اِنساننِی جوُزعِی عِبادِی عَمَللَرِی، آخِیرگِی پَیغَمبَر صلی الله علیه وسلمگه یِیتِیب کِیلگن پَیتگه چَه اوُزگرِیشلَرگه دُوجار بُولگن، اِیندِی رسول الله صلی الله علیه وسلمنی زَمانلَرِیدَن تا قِیامَت کوُنِیگه چَه اِیسَه بُو جُوزعِیاتلَر ثابِت حالدَه قالَدِی.
یَعنِی بَرچَه پَیغَمبَرلَرنِی مُشتَرَک نوُقتَه سِی بوُلگن طاغوُتگه کُفر کِیلتِیرِیش وَ اَلله نِی عِبادَتِی،”لا اله الّا الله” بُولِیب، اوُ هَم بُولسَه شِیرِیکسِیز حالدَه، اَمّا اوُلَرنِی شَرعِی اَحکاملَرِی وَ رَوِیشلَرِی هِیلمَه- هِیل بوُلگن. اَلله تَعالی بُونِی بَیان قِیلِیب مَرحَمَت قِیلگنِیدِیک:
لِکُلٍّ جَعَلْنَا مِنکُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا (مائده/48)، سِیزلَردَن هَر بِیر مِللَت (یَعنِی دِین) اوُچُون (اَلاهِیدَه ) شَرِیعَت وَ یُول قِیلِیب قوُیدِیک.
هَمَّه پَیغَملَرنِی دَعوَتِی یَگانَه اَساسگه کوُرَه بُولگن، اَمّا اوُلَرنِی شَرِیعَتلَرِی هِیلمَه – هِیل بوُلگن حالاص. شوُ سَبَبلِی هَم، قُرآندَه اِسلام دِینِینِی وَ اوُنِی اُوصُوللَرِینِی اَساسِی حَقِیدَه سُوز کِیتگن پَیتِیدَه، یَعنِی طاغوُتگه کُفر کِیلتِیرِیش وَ اَلله گه اِیمان کِیلتِیرِیش بُویِیچَه عُمُومِی صُورَتدَه گپِیرِیلگندَه، اَنبِیالَرنِینگ بِیر- بِیرلَرِینِی تَصدِیقلَشلَرِی حَقِیدَه سُوزلَنَدِی.
مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ (مائده/۴۸)، سِیزگه اِیسَه (اِی مُحَمَّد)، اوُزِیدَن آلدِینگِی کِتاب(لَرنِی) تَصدِیقلَگوُچِی وَ اوُ (کِتابلَر) اوُستِیدَه گوُواه بُولگن بُو کِتابنِی حَققِی راست نازِل قِیلدِیک.
اَمّا دِیننِی جوُزعِی فُرُوعلَرِینِی اَساسِی بُولمِیش شَرِیعَتنِی سانِی کوُپ، اوُزگرتِیرِیلگن، تَفسِیر قِیلِینگندِیر.
لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا (مائده/۴۸). سِیزلَردَن هَر بِیر مِللَت اوُچُون (یَعنِی دِین) اوُچُون (اَلاهِیدَه) شَرِیعَت وَ یُول قِیلِیب قوُیدِیک.
بُو جَرَیان شُونچَه لِیک دَوام اِیتَدِیکِی، اوُزِینِی تَکامُول نوُقتَه سِیگه یِیتِیب بارَدِی وَ اَلله تَعالی شَرِیعَتنِی تَکمِیل بُولِیشِینِی، اِسلام دِینِینِی تَکمِیل بوُلِیشِی قالِیبِیدَه بَیان قِیلِیب مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا … (مائده/5-۳)، بُوگوُن سِیزلَرگه دِینِینگِیزنِی کامِل قِیلدِیم، نِعمَتِیمنِی بِینُوقصان، توُکِیس قِیلِیب بِیردِیم وَ سِیزلَر اوُچُون (فَقَط) اِسلامنِی دِین قِیلِیب تَنلَدِیم.
اِیشنِی تَکمِیل بُولِیشِیگه قوُشِیمچَه رَوِیشدَه، اَلله تَعالی اوُنِی تَخرِیف بوُلمَسلِیگِینِی زَمانَتِینِی هَم اِعلان قِیلِیب مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ (حجر/9)، اَلبَتَّه بُو اِیسلَتمَه نِی (یَعنِی قُرآننِی) بِیز اوُزِیمِیز نازِل قِیلدِیک وَ شُبهَه سِیز، اوُزِیمِیز اوُنِی سَقلَگوُچِیمِیز.
رَسُول الله صلی الله علیه وسلم تامانِیدَن آلِیب کِیلِینگن آخِیرگِی شَرِیعَت، آلدِینگِی شَرِیعَتلَرگه اوُحشَش اِنسانلَر تامانِیدَن تَخرِیف بُولَه آلمَیدِی. اِسلام دِینِینِی آخِیرگِی شَرِیعَتِی تَکمِیل بوُلگنِی وَ اوُنِی اَلله تامانِیدَن مُخافِظَت قِیلِینِیشِینِی اِعلان قِیلِینگچ، اوُنِی تَخرِیف قِیلِیشنِی، نابوُد قِیلِیشنِی اِمکانِی هَم یوُقدِیر؛ بِیزلَر قِیامَت کوُنِیگچَه دِیننِی هَر توُرت مَعنا وَ مَفهُومِینِی کامِل نَقشِینِی بَجَرَه آلِیشگه قادِر بُولگن عَیبسِیز، نوُقصانسِیز دِینگه گوُواه بوُلِیب توُرِیبمِیز. یَعنِی بُو دِین اوُزِینِی قوُل آستِیدَگِیلَرنِی اِعتِبارِینِی جَلب قِیلَه آلَدِیگن دَرَجَه دَه حُکوُمَت وَ قانوُن قُدرَتِیگه اِیگه وَ مَنَه شُو قُدرَت وَ قانوُننِی حِمایَه سِی آستِیدَه جَزا وَمُکافات سِیستِیمَه سِینِی هَم بَرقَرار قِیلَه آلَدِی.
مَنَه بُو حالَتدَه، بُو دِین اِنسانلَرنِی دُنیاوِی حَیاتِینِی بَرچَه قِیررَه لَرِینِی اِدارَه قِیلِیشگه قادِر، بُو اِنسانلَرنِی اِیچکِی حَیاتِینِی اِدارَه قِیلِیش وَ هِدایَت قِیلِیش بوُلَدِیمِی، یاکِی اَلله تَعالی اِنسانلَرنِی دُنیاوِی وَ اوُخراوِی حَیاتلَرِی اوُچُون نَظَرگه آلگن هَدَفلَر بُویِیچَه، اِنسانلَرنِی ماددِی حَیاتلَرِینِی اِدارَه قِیلِیش بُویِیچَه بوُلَدِیمِی بَرچَه سِیگه قادِر.
حَتّی جَنازَه لَر بابِیدَه کِیلگن اَحکاملَردَه هَم، اِنساننِی اوُلِیمِیدَن کِییِینگِی قِیلِینَدِیگن اِیشلَرنِی کوُرَمِیز. مَثَلاً: مَیِّیتنِی غُسل قِیلِیشنِی واجِبلِیگِی، اوُنِی کَفَنلَش، اوُلگن شَخصگه نَماز اوُقِیش، مَیِّیتنِی اوُزِیگه خاص کَیفِیَت بِیلَن دَفن قِیلِیش، اوُنِی حَققِیگه دُعا قِیلِیش، وَصِییَتِینِی اِجرا قِیلِیش، اَگر قَرضدار بُولسَه اوُنِی قَرضِینِی توُلَش وَ شُونگه اوُحشَش جَنازَه گه آئِد فِقه دَگِی باشقَه اوُرِینلَرگه اِشارَه قِیلسَه بُولَدِی.
رسول الله صلی الله علیه وسلم تامانِیدَن آلِیب کِیلِینگن آخِیرگِی شَرِیعَت، آلدِینگِی شَرِیعَتلَرگه اوُحشَش تَخرِیف وَ نَسخ هَم بُولَه آلمَیدِی. بَلکِی اِسلام دِینِی کامِل بوُلِیب قِیامَت کوُنِیگچَه مُخافِظَت قِیلِینَدِی وَ اِنسانلَرنِی عَمَلِی حَیاتِیدَه اوُنِی پِیادَه قِیلِینِیشِی، اِجرا قِیلِینِیشِی لازِم.
اِیندِی اَگر بِیر سِکوُلارِیست کِیلِیب مِین اَلله نِی قَبُول قِیلَمَن وَ مُسُلمان بوُلماقچِیمَن، نِیمَه قِیلِیشِیم کِیرَک؟،- دِیسَه،اوُنگه ساددَه گِینَه قِیلِیب قوُیِیدَگِیلَرنِی اَیتِینگلَر: اَلله نِی شَرِیعَتِیگه مُخالِف بوُلگن وَ سِکوُلارِیزم دِینِیگه عَلاقَه سِی بوُلگن نَرسَه لَرنِی هَمَّه سِیدَن قوُلِینگنِی تارتِیب، اوُزِینگنِی اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرگه تَسلِیم قِیلِیشِینگ کِیرَک. اَگر حوُپ، دِیب قَبُول قِیلسَه، شُو بِیلَن اِیش تَمام بُولَدِی. مَنَه بُو تَسلِیم بوُلِیش کِفایَه قِیلَدِی وَ بُو شَخص مُسُلماندِیر.
شُونچَه ساددَه حالدَه شَخص اِسلام دائِرَه سِیگه کِیرَدِی. اَوَّلا اَلله دَن باشقَه هَمَّه نَرسَه نِی رَد قِیلَدِی، سُونگرَه حَیاتِیدَگِی هَمَّه نَرسَه نِی اَلله نِی حُکمِیگه، فَرمانِیگه تاپشِیرَدِی. اِیندِی بُو یِیردَه اَلله دَن باشقَه هَمَّه نَرسَه لَرنِی یا طاغوُتلَرنِی تَنِیدِیمِی یا یُوقمِی بُو مُهِم اِیمَس. یاکِی عِبادَتلَرِیدَه فایدَلَنِیشِی لازِم بُولگن اَلله نِی فَرمانلَرِینِی، حُکملَرِینِی هَم تَنِیدِیمِی یا یُوقمِی، بُو هَم مُهِم اِیمَس؛ بَلکِی بُو یِیردَگِی اِینگ مُهِم مَسَلَه، هَر قَندَی طاغوُتنِی وَ اَلله نِی حُکمِیگه قَرشِی چِیقَدِیگن هَمَّه نَرسَه لَرنِی رَد قِیلگنِی وَ اوُلَرنِی اِنکار قِیلگنِی، آیاق- آستِی قِیلگنِی، وَ بُونِی عِوَضِیگه اَلله نِی حُکمِی، قانوُنِیگه تَسلِیم بُولگنِیدِیر. چُونکِی سُمَیَّه، یاسِر وَ اوُلَرگه اوُحشَگنلَر اِینگ اَوَّلگِی صَحابَه لَردَن بُولگنلَرنِی اَجرِی، مُکافاتِی کِییِین اِیمان کِیلتِیرگن کِیشِیلَرگه قَرَگندَه نِهایَتدَه کوُپراق بُولگن. اوُلَر شَهِید یا وَفات تاپگن پَیتلَرِیدَه اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی حُکوُمَتگه آئِد اِجرائِی قانوُنلَرنِی اَکثَرِی نازِل بوُلمَگن اِیدِی. اِیندِی، اَگر بِیر کِیشِی بوُندَی، قوُیِیدَگِیچَه تَصَوُّر قِیلسَه، مُسُلمان بوُلِیش اوُچُون کِیلگن هَر بِیر کِیشِینِی رَسُول الله صلی الله علیه وسلم اوُتِیرغِیزِیب آلِیب، اوُنگه طاغُوتگه کُفر کِیلتِیرِیش وَ اَلله نِی حُکمِیگه ، قانوُنلَرِیگه اِیمان کِیلتِیرِیشنِی باشِیدَن آخِیرِیگچَه تَعلِیم بِیرگن، دِیسَه شُبهَه سِیز بُو کِیشِی جُودَه قَتتِیق وَ آچِیق حَطا قِیلگن بُولَدِی، چُونکِی مَنَه بُو باشِیدَن آخِیرِیگچَه دِییِیلگن نَرسَه، حاضِرگِی پَیتدَه اَلله نِی ذاتِی،اُلوُهِیَّت تَوحِیدِی، رُوبُوبِیَّت، اَسما وَ صِیفَتلَر، حاکِمِیَت، قَبرگه آئِد اِیشلَر قَیتَه تِیرِیلِیش، جَنَّت، جَهَنَّم وَ باشقَه اِعتِقادِی اِیشلَردَن عِبارَت بوُلِیب، بُولَرنِی اوُزِی بِیر قَنچَه کِتابلَرگه جای بوُلَدِی.
مُسُلمانلَر دِیننِی عُمُومِی حالَتدَه قَبُول قِیلِیش وَ عُمُوم اِسلام بَرابَرِیدَه تَسلِیم بُولِیش بِیلَن، دَرَجَه مَه – دَرَجَه صُورَتدَه عَقِیدَه نِی جوُزعِی مَسَلَه لَرِی، اَحکاملَر بِیلَن آشنا بُولِیب بارِیشَردِی؛ حَتّی اوُلَر مَنَه بُو زَمِینَه دَه آچِیق حَطالَرگه هَم دُوچار بُولِیشَر وَ رَسُول الله صلی الله علیه وسلم تامانِیدَن وَ اوُ کِیشِیدَن سُونگ اِسلامِی حُکوُمَت وَ اوُنگه حاکِم شوُرا تامانِیدَن اِصلاح قِیلِینَردِی.
بوُندَن کوُرِینِیب توُرگنِیدِیک، عَقِیدَه دَگِی یَعنِی بَرچَه پَیغَمبَرلَرنِی رِسالَتِی بُولگن طاغوُتگه کُفر کِیلتِیرِیش وَ اَلله گه اِیمان کِیلتِیرِیشدَگِی حَطالَر، شَخصگه آشکار وَ مَعلوُم، کامِل رَوشَن بُولمَگن حالِیدَه، بُو حَطالَردَن قاچِیب قوُتِیلِیشنِی اِمکانِی یُوق اِیکَن. شوُ سَبَبلِی هَم بِیزلَر قُرآندَه پَیغَمبَرلَرگه اِیرگشگنلَر وَ اوُلَرنِینگ شاگِردلَرِینِی عَقِیدَه دَگِی آچِیق حَطالَرِیگه دُوچ کِیلَمِیز، حَتّی رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّمنِی صَحابَه لَرِی هَم مَنَه بُو اَساسِی مَسَلَه لَردَه حَطا قِیلِیشگن. مَثَلاً:
- حَوارِیلَرنِی سَوال سُورَگن پَیتلَرِی: بِیزنِی پَروَردِیگارِیمِیز آسماندَن بِیزلَرگه بِیر دَستوُرحان جُونَتَه آلَدِیمِی؟ اوُلَر اوُزلَرِیدَگِی جَهالَت سَبَبلِی اَلله نِی قُدرَتِیگه شُبهَه قِیلِیشَدِی، اَمّا مَنَه بُو جَهل اوُلَرنِی اِیمانِینِی باطِل بوُلِیشِیگه سَبَب بُولگنِی یُوق.
- بَنِی اِسرائِل هَم مُوسَی دَن حُوددِی بُوت پَرَستلَرنِی بُوتِیگه اوُحشَش اوُلَرنِی اَلله گه یَقِینلَشتِیرَدِیگن بِیر بُوتنِی طَلَب قِیلِیشَدِی.
- یاکِی اَنَه اوُشَه کِیشِیکِی اَلله دَن قوُرقوُوِی سَبَبلِی اوُلِیمِیدَن سُونگ اوُنِی یاندِیرِیشنِی وَ کوُلِینِی شَمال آرقَلِی ساچِیب یُوبارِیشنِی وَصِییَت قِیلگنِیدِیک، اوُ کِیشِی اَگر بوُندَی قِیلسَه اَلله اوُنِی جَملَب آلَه آلمَیدِی، دِیب اوُیلَگن اِیدِی. بُو کِیشِینِی سوُزِی کُفرِی اَکبَر بُولَدِی وَ اوُنِی اِسلام مِللَتِیدَن چِیقَرِیب تَشلَیدِی، چُونکِی اَلله نِی اوُلِیمدَن سُونگ جَملَب آلِیش قُدرَتِینِی اِنکار قِیلگن اِیدِی. اَمّا اوُنِی آگاه بوُلمَگنلِیگِی، اِسلام دائِرَه سِیدَن چِیقِیب کِیتِیشِیگه مانِعلِیک قِیلَدِی.
- یاکِی حُنَین غَزاتِیدَگِی ذاتِی اَنواطنِی داستانِیگه اوُحشَش، بُو یِیردَه هَم یَنگِی مُسُلمان بُولگن کِیشِیلَر حُوددِی مُوسی نِی قَومِی طَلَب قِیلگن نَرسَه گه اوُحشَش نَرسَه نِی طَلَب قِیلِیشَدِی. یَعنِی اوُلَرگه مَنفَعَت یِیتکَزِیشِی یاکِی ضَرَرنِی اوُلَردَن دَفع قِیلِیشِی اوُچُون بُوت پَرَستلَر تَبَرُّک قِیلَدِیگن بِیر دَرَختنِی هاحلَشَدِی،اوُلَر هَم مَنَه بُو شَکلدَه اِلاهنِی، طاغوُتنِی،بوُتنِی اِیستَشگن اِیدِی. طَبرانِی اَیتَدِیکِی: مُشرِکلَر مَنَه بُو دَرَختگه عِبادَت قِیلِیشَردِی، بَیهَقِی هَم اَیتَدِیکِی: مُشرِکلَر مَنَه بُو دَرَختنِی آلدِیدَه قُربانلِیک قِیلِیب حَیوانلَر سُویِیشَردِی. هَر قَندَی صُورَتدَه هَم مَنَه بُو اِیش کُفرِی اَکبَر بُولگن، شُو سَبَبلِی هَم رَسول الله صلی الله علیه وسلم اوُلَرنِی مَنَه بُو اِیشلَرِینِی مُوسَی نِی قَومِینِی اِیشِیگه اوُحشَتَدِیلَر.
- یاکِی مُوسَی نِی لِیسِّیُّون مُسُلمانلَرِیدَن صَدَقَه جَملَب آلِیش جَرَیانِیگه اوُحشَیدِی، مَنَه بُو قَوم رَسُول الله صلی الله علیه وسلمنی یالغانچِیگه چِیقَرِیشَدِی وَ اوُ کِیشِیگه یالغاننِی نِسبَتلَشَدِی. مَنَه بُو اِیش هَم کُفرِی اَکبَر حِسالَنَدِی.
- یاکِی اِسلامدَن ” لا اله الّا الله”دَن باشقَه نَرسَه نِی بِیلمَیدِیگن قَومگه اوُحشَیدِی، مَنَه بُو بارَدَه بِیر آز کوُپراق اِیضاح بِیرِیشنِی هاحلَیمَن:
حُذَیفَه اِبن یَمان رضی الله عنه اَیتَدِیکِی: رسول الله صلی الله علیه وسلم مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: حوُدِّی اِینکِی لِباسلَرِینِی اِیپلَرِی، زِینَتلَرِی اِیسکِی بُولگنگه اوُحشَش اِسلام دِینِی هَم اِیسکِیرَدِی وَ نابُود بُولِیشگه قَرَب کِیتَدِی، حَتّی شُو دَرجَه گه بارَدِیکِی رُوزَه، نَماز، عِبادَت، صَدَقَه، نِیمَه اِیکَنِینِی هَم بِیلِیب بُولمَیدِی؟ اوُنِی مَعناسِی نِیمَه اِیکَنِی هَم مَعلوُم بُولمَیدِی؟ بُو حالَت هَم شُونگه اوُحشَیدِیکِی، بِیردَنِیگه اَلله نِی کِتابِی (یَعنِی قُرآنِی کَرِیم) آدَملَرنِی اوُرتَسِیدَن آلِیب قوُیِیلگنِیدِیک بُولَدِی، وَ یِیر یُوزِیدَه اوُندَن اَثَر هَم قالمَیدِی. اوُنِی بِیرار بِیر آیَتِی هَم آدَملَرنِی اوُرتَسِیدَه تاپِیلمَیدِی. مَنَه بُو وَضِیعَتدَه فَقَط یاشِی کَتتَه عَیال وَ اِیرکَکلَرنِی بِیر گوُرُوهِی بُولِیب، اوُلَر اَیتِیشَدِیکِی: بِیزلَر آتَه – بابالَرِیمِیزدَن “لا اله الّا الله” دِیگن کَلِیمَه نِی اِیشِیتَردِیک وَ اوُلَر بُو کَلِیمَه نِی تَلَفُّظ قِیلِیشَردِی وَ بِیزلَر هَم شُو سوُزلَرنِی تَکرارلَیمِیز. حُذَیفَه بُو حَدِیثنِی رِوایَت قِیلَیاتگن پَیتِیدَه صِیلَه اِسملِی صَحابَه اَیتَدِیکِی: “مَنَه بُو سُوزنِی “لا اله الّا الله” نِی فَقَط اوُزِی اوُلَرنِی حالِیگه هِیچ قَندَی فایدَه یِیتکَزمَیدِی، چُونکِی اوُلَر اوُنِی فَهملَشمَگن وَ بُو کَلِیمَه نِی مَفهُومِینِی توُشُونِیشمَیدِی، رُوزَه، نَماز، صَدَقَه وَ …….اوُحشَش دِیننِی باشقَه مَسَلَه لَرِیگه عَمَل قِیلِیشمَیدِی”. حُذَیفَه بُو سوُزنِی اِیشِیتگچ صِیلَه دَن یُوزِینِی اوُگِیرَدِی وَ صِیلَه بُو سوُزلَرنِی کِیتمَه- کِیت اوُچ مَرتَه تَکرارلَیدِی، شوُندَه حُذَیفَه اوُنگه قَرَیدِیدَه، اَیتَدِیکِی: اِی صِیلَه! مَنَه بُو سُوزلَرنِی اَیتِیشلِیک اوُلَرنِی جَهَنَّم آلاوِیدَن نَجات بِیرَدِی؛ حُذَیفَه هَم مَنَه بُو جُملَه نِی اوُچ مَرتَه تَکرارلَیدِی.
اِیمان قَلبنِی تَصدِیقلَشِی وَ زَباننِی اِقرار بُولِیشِی وَ عَمَلدَن تَشکِیل تاپگندِیر، اَمّا بَعضِیدَه کِیشِیلَر نادِر وَضِیعَتلَرگه توُشِیب قالِیشَدِی، اوُلَرنِینگ اِیمانِینِی نِشانَه سِی فَقَط زَبان بِیلَن اَیتِیلَدِیگن شَهادَتَین بُولَدِی. بُو حَدِیث شوُنگه دَلالَت قِیلَدِیکِی، مَنَه بُو قَوم تَوحِید وَ شَهادَتَین بُویِیچَه “اِیمانِی مُجمَل”دَن تَشقَرِی باشقَه نَرسَه گه اِیگه بُولِیشمَگن، اوُتگن اَجدادلَرِیدَن اوُلَرگه یِیتِیب کِیلگن اِقرار بُولِیش کَلِیمَه سِیدَن باشقَه اِسلامنِی رُکنلَرِیدَن بِی خَبَر بُولِیشگن. واقِیعِیَتدَه اِیسَه مَنَه بُو گوُرُوهدَگِی “مُسُلمانلَر”، اِسلامنِی رُکنلَرِیدَن حِسابلَنگن “عَمَل”لَرنِی بُوتُونلَی تَرک قِیلِیشگن، اَهلِی سُنَّتگه باغلِیق فِرقَه لَرنِی عَقِیدَه سِی بوُیِیچَه کُفرِی اَکبَر حِسابلَنَدِی. اَمّا، مَنَه بُو مُسُلمانلَر عَمَللَرنِی واجِب اِیکَنِی بارَه سِیدَگِی جَهللَرِی سَبَبلِی، اِینگ کَم مِقداردَه جَهَنَّم آلاوِیدَن نَجات تاپِیشَدِی. یَعنِی بُو یِیردَه فَقَط مُسُلمانلَر نَجات تاپَه آلِیشَدِی، اَگر اوُلَرگه جَهل عُذر بُولمَگندَه، مَنَه بُوندَن کَتتَه کُفرگه اِیگه بُولگن (یَعنِی عَمَللَرنِی بُوتوُنلَی تَرک قیِلگن) کِیشِیلَر قَندَی قِیلِیب اَهلِی نَجات بوُلَه آلَدِی؟
مَنَه بُو حَدِیثنِی حُجَّت کِیلتِیرگن حالدَه، کَتتَه اَئِمَّه لَر شُو مَسَلَه گه اِتِّفاق قِیلِیشگنکِی، اَهلِی عِلم وَ اِیماندَن اوُزاقدَه یَشَیدِیگن یاکِی اِسلامگه یَنگِی کِیرِیب کِیلگن هَر قَندَی مُسُلمان، اوُزِینِی جَهلِی، آگاه بُولمَگنلِیگِی بائِث اِسلامنِی بَعضِی مَسَلَه لَرِینِی، مُتَواتِر وَ آشکار اَحکاملَرِینِی اِنکار قِیلَدِیگن بوُلسَه، پَیغَمبَرِیمِیز مَنَه بُو حَقِیدَه آلِیب کِیلگن نَرسَه لَر بُویِیچَه عَمَلگه، بِیلِیمگه اِیگه بوُلمَگوُنِیچَه اوُنِی اِسلامدَن چِیققَنلِیگِیگه حُکم صادِر قِیلِینمَیدِی.
(دوامی بار……)
[1]– صحیح بخاری، حدیث شماره ۳۴۴۲ وصحیح مسلم ۲۳۶۵
